Սարգիս Գալոյան

Շվեդիայի հանրակրթական համակարգը (1)

Սկիզբը

Մունիցիպալ դպրոցներ

Ուսումնական տարին տևում է 40 շաբաթ, ուսումնական շաբաթը հնգօրյա է: Պարապմունքներն ըստ օրերի բաշխվում են հնարավորինս հավասարաչափ: Ուսումնական օրվա տևողությունը յուրաքանչյուր դպրոց որոշում է ինքնուրույն, կա միայն օրվա տևողության վերին սահման, որը զանցառելն արգելվում է օրենքով: 1-2-րդ դասարանցիների համար դա 6 ժամն է, ավագ դպրոցականների համար` 8 ժամը: Մինչև 5-րդ դասարան սովորողների ուսումնական ծանրաբեռնվածությունը կազմում է շաբաթական 20-24 ժամ, 6-րդ դասարանից սկսած` 34-35 ժամ: Ուսումնական պարապմունքների ընթացքում նախատեսված է ճաշի ընդմիջում. մինչև ճաշ աշակերտները սովորում են պարտադիր ծրագրով, ճաշից հետո անցնում են իրենց ընտրած անհատական ծրագրերին:

1-6 դասարաններում բոլոր ուսումնական առարկաները դասավանդում է մեկ ուսուցիչ, բացառություն են կազմում տնարարությունը, ֆիզկուլտուրան, նըկարչությունն ու երաժշտությունը: Հիմնական առարկաներն են շվեդերենը, անգլերենը, մաթեմատիկան, բնագիտությունը, պատմությունը, աշխարհագրությունը, հասարակագիտությունը, երաժշտությունը, նկարչությունը, ֆիզկուլտուրան, ձեռքի աշխատանքը և կրոնագիտությունը:

4-րդ դասարան տեղափոխվելուց հետո սովորաբար ուսուցիչը փոխվում է: 7-9-րդ դասարաններում դասավանդում են մի քանի ուսուցիչներ, որոնցից յուրաքանչյուրը, որպես կանոն, մասնագիտանում է երկու-երեք հարակից առարկաներում: Այս մոտեցումը հարկ է, որ լուրջ ուշադրության արժանանա մեր կրթական հանրության կողմից: Սովորողների բազմաբնույթ պահանջմունքների լիարժեք բավարարումը պահանջում է բազմակողմանի զարգացած, բարձր մասնագիտական պատրաստվածությամբ ուսուցիչ: Ուսուցչի նեղ մասնագիտացումը չի նպաստում նման որակներով մանկավարժական կադրերի ձևավորմանը: Լայն սպեկտրի մասնագետների պատրաստումը մեր մանկավարժական համալսարանի խնդիրն է: Սա նկատելիորեն թեթևացնելու է նաև ուսուցիչների առարկայական վերապատրաստումների ծանր ու ծախսատար խնդիրը, քանզի հարակից առարկաների բավարար մակարդակով իմացությունը յուրաքանչյուր նեղ առարկայի ավելի խոր իմացության պայման է:

7-9-րդ դասարաններում դպրոցը բավարար հնարավորություններ է ստեղծում աշակերտների նախնական մասնագիտական կողմնորոշման համար: Կան ընտրովի առարկաների համար ուսպլանով նախատեսված ժամեր, կազմակերպվում են մաթեմատիկայի և օտար լեզուների այլընտրանքային դասընթացներ: Ընտրովի դասընթացների կազմակերպումն ապահովվում է, եթե տվյալ առարկան ցանկանում են ուսումնասիրել ոչ պակաս, քան 5 աշակերտ:

Շվեդական դպրոցի հումանիստական ուղղվածության վառ ապացույց է նաև երկտարեցիության բացակայությունը: Սովորողներն, անկախ իրենց անհատական ձեռքբերումների մակարդակից, ինքնաբերաբար փոխադրվում են հաջորդ դասարան: Աշակերտը կարող է մնալ նույն դասարանում միայն իր և իր ծնողների կամքով: Լավ սովորող աշակերտը կարող է ուսումնական տարվա ընթացքում տեղափոխվել հաջոդ դասարան, եթե դպրոցի տնօրենը դա կամենում է, և սովորողն ու իր ծնողները դեմ չեն:

Թվանշանային գնահատման խնդիրներով շվեդ մանկավարժները առանձնապես չեն անհանգստանում: Մինչև 8-րդ դասարանի առաջին կիսամյակի վերջը սովորողներին գնահատականներ չեն դրվում: Առկա գրականության մեջ չհաջողվեց գտնել այսօրինակ մոտեցման գաղափարական հիմքն ու դրդապատճառները: Բայց փաստն ինքնին խոսուն է և մտորումների տեղիք է տալիս. ի վերջո, ի՞նչ նպատակ է հետապնդում, ի՞նչ գործառույթ ունի, ի՞նչ կրթական արդյունք է երաշխավորում թվանշանային գնահատումը: Նպաստո՞ւմ է արդյոք կրթական միջավայրում առողջ հոգեբանական մթնոլորտի ձևավորմանը, դառնո՞ւմ է ուսումնառության լրացուցիչ խթան: Այս հարցերը միանշանակ պատասխան չունեն: Սակայն կարելի է բերել մի շարք փաստարկներ ընդդեմ աշխարհի մի շարք երկրներում, այդ թվում՝ նաև մեր երկրում տարվող թվանշանային քաղաքականության: Մեր երկրի կրթական փորձը, համենայն դեպս, ցույց է տալիս, որ ամենօրյա թվանշանային գնահատումը հիմնականում բացասաբար է անդրադառնում երեխայի անձի զարգացման, նրա հոգևոր և բարոյական հասունացման բնական ընթացքի վրա: Ցածր գնահատականը, եթե այն քիչ թե շատ շարունակական բնույթ է կրում, նվաստացնում է աշակերտին. երեխան կորցնում է ինքնավստահությունը, պակասում է իր անձի հանդեպ հարգանքը և տարիների հետ ձևավորվում է թերարժեքության կայուն բարդույթ: Բարձր գնահատականը, իր շարունակականության մեջ, ընդհակառակը, ձևավորում է գերարժեքության բարդույթ, ծնում մրցակցային անառողջ ոգի և համապատասխան հոգեբանություն. սովորել համադասարանցիների, ուսուցիչների աչքում պահպանելու համար խելոքի իր կարգավիճակը: Աշակերտի յուրաքանչյուր առաջընթացի կամ հետընթացի թվանշանային արժևորումը, այդ իրադրական, սովորաբար աշակերտի ընդհանուր զարգացման ու հասունացման ընթացքը հաշվի չառնող (Սևակն ասում է. «Անկումներով եմ վերև բարձրանում») գնահատումը ի վերջո ուսումնական մոտիվացիան զրկում է իր առողջ հիմքից: Հետին պլան է մղվում իմացության բնատուր ցանկությունը, ինքնակատարելագործման պահանջմունքը` փոխարինելով դրանք անբովանդակ, մակերեսային կրքերով: Թվանշանը մեր դպրոցներում լիարժեքորեն իրականացնում է հատկապես իր ստորացնող գործառույթը. ուսուցչի համար այն աշակերտին իր անհետաքրքիր դասին զսպված պահելու, իր նյարդերը ամեն օր քայքայող աշակերտից վրեժ լուծելու միջոց է: 10 միավորանոց համակարգն այս պրոցեսը դարձնում է ավելի նուրբ. սովորողի ինքնասիրությունը խոցում են արդեն, նախկինի համեմատությամբ, 0,5 միավորի ճշտությամբ: Աշակերտի աչքում թվանշանը դառնում է կուռք, ինքնաարժևորման միակ միջոցն ու չափանիշը: Այսօրինակ հարցերը, ցավոք մեր կրթական հանրության ուշադրությանը չեն արժանանում, թեև կան որոշ այլընտրանքային դպրոցներ (Օրինակ` «Բյուրակն» կրթահամալիրը), որտեղ հրաժարվում են ամենօրյա գնահատման պրակտիկայից: Սակայն նրանց փորձը լուրջ ուսումնասիրության կարիք ունի, հատկապես աշակերտի վրա թվանշանի հոգեբանական ազդեցության տեսանկյունից:

Իսկ ինչպե՞ս են Շվեդիայում գնահատում սովորողների գիտելիքները: Նախ աշակերտն ինքն է վերլուծում ու գնահատում իր ամենօրյա ուսումնական գործունեությունը: Այս նպատակին է ծառայում «Աշակերտի դպրոցական գրքույկը»: Այստեղ սովորողը ամեն օր գրառումներ է կատարում անցած դասերի բովանդակության, տնային ու դասարանական աշխատանքների կատարման ընթացքի, կիրառվող մեթոդների մասին: Նշում է` ինչ դժվարությունների է հանդիպում, ինչպես է փորձում հաղթահարել, ուսումնառության ինչ օժանդակ միջոցներ է օգտագործում, ինչպես է համագործակցում համադասարանցիների հետ, ինչպես է գնահատում իր առաջընթացը, բացատրում անհաջողությունների պատճառները: Այսօրինակ աշխատանքի բարերար ազդեցությունը երեխայի վրա թերևս դժվար է գերագնահատել. ժամանակի հետ սովորողը ձեռք է բերում ինքնավերլուծության և այն գրավոր խոսքով ներկայացնելու կուլտուրա, զորանում է ինքնաճանաչման պահանջը՝ ի վերջո, ձևավորելով ռեալ ինքնագնահատման կարողություն: Ուսուցչին այն հնարավորություն է տալիս մշտապես հետևելու սովորողի անհատական զարգացման ընթացքին և անհրաժեշտության դեպքում ուղղորդելու այդ ընթացքը:

Համանման մատյան ունի նաև ուսուցիչը, որ կոչվում է «Ուսուցման անհատական պլան»: Սա աշակերտների առաջադիմության մատյան է, որտեղ ուսուցիչը կանոնավոր կերպով գրանցում է յուրաքանչյուր սովորողի վարքի, համադասարանցիների հետ նրա շփումների, հոգեբանական համատեղելիության, մտավոր ընդունակությունների, խոսքային կարողությունների, տնային առաջադրանքների կատարման և այլ բաների մասին իր դիտումների արդյունքները: Նա պարբերաբար քննարկումներ է անցկացմում աշակերտների և նրանց ծնողների հետ, իրականացնում համատեղ որոշումներ:

Սովորողների ուսումնական գործունեությունը վերահսկվում ու ուղղորդվում է նաև լավ մտածված դասղեկական աշխատանքի շնորհիվ: Ավագ դպրոցներում յուրաքանչյուր 10-12 սովորող ունենում է մեկ դասղեկ (mentor): Յուրաքանչյուր կիսամյակում առնվազը մեկ-երկու անգամ դասղեկը հանդիպում է ունենում սովորողների և նրանց ծնողների հետ, քննարկում ուսումնական գործունեությանը վերաբերող բազմաբնույթ հարցեր: Ցածր դասարաններում այդ գործը կատարում է ուսուցիչը:

Շվեդիայում գնահատումն իրականացվում է երեք միավորանոց համակարգով. բավարար (Pass), լավ (Pass with distinction) և գերազանց: Դպրոցներում ավարտական քննություններ գոյություն չունեն: 9-րդ դասարանի ավարտին աշակերտները հանձնում են ամբողջ երկրի համար պարտադիր միասնական քննական ստուգողական աշխատանքներ: Աշխատանքներն անցկացվում են թեստերի ձևով` շվեդերեն, անգլերեն և մաթեմատիկա առարկաներից: Կան նաև համազգային ստուգողական աշխատանքներ 5-րդ դասարանն ավարտողների համար, սակայն դրանք պարտադիր բնույթ չեն կրում: Եթե շրջանավարտը չի կարողանում քննության արդյունքում բավարար գնահատական ստանալ` նրա ատեստատում գնահատական չի դրվում: Փոխարենը տրվում է մի գրավոր եզրակացություն, որտեղ մասնավորապես անդրադարձ է կատարվում տվյալ առարկան սովորելու նրա կարողությունների մասին: Բայց սովորողն իրավունք ունի լրացուցիչ քննության ներկայանալու, եթե նույնիսկ մի քանի առարկայից բավարար գնահատական չի ստացել:
Պարտադիր դպրոցի ուսումնական ծրագիրը չհաղթահարող աշակերտների համար նախատեսված է ծրագրի հեշտացված տարբերակ (adjusted study programme): Դասերն այս դեպքում անցկացվում են կրճատված դասացուցակով, որոշ տեսական առարկաներ փոխարինվում են մասնագիտական կողմնորոշման պարապմունքներով: Այս դեպքերում շրջանավարտներին, որպես կանոն, տրվում է դպրոցն ավարտելու մասին ոչ լրիվ ատեստատ: Այդուհանդերձ նրանք իրավունք ունեն, ցանկության դեպքում, ուսումը շարունակելու գիմնազիայում:

Այլընտրանքային դպրոցներ

Այլընտրանքային դպրոցները Շվեդիայում լայն տարածում չունեն: Դրանք պարտադիր դառնալու համար պետք է որոշակի պահանջների բավարարեն. կրթական ծառայությունների մակարդակը պետք է համապատասխան լինի մունիցիպալ դպրոցի մակարդակին, նույնական լինեն ուսուցման ընդհանուր նպատակներն ու արժեքային պատկերացումները: Այլընտրանքային դպրոցները սովորաբար ստեղծվում են ուսուցիչների ու ծնողների համատեղ ջանքերով, որպես կանոն Մոնթեսորիի կամ Վոլդորֆյան մանկավարժության գաղափարական հենքի վրա: Կան նաև այլընտրանքային դպրոցներ` կրոնի խորացված ուսուցմամբ:

Հատուկ դպրոցներ մտավոր և ֆիզիկական զարգացման մեջ շեղումներ ունեցող երեխաների համար

Շվեդիայում արատավոր երեխաների համար ստեղծված է հատուկ դպրոցների լայն ցանց՝ բժիշկների, սոցիալական աշխատողների, հոգեբանների լիարժեք համակազմով: Վերջին ժամանակներս, սակայն, մանկավարժական հանրության համար քննարկման նյութ են դարձել ներառական ուսուցման գաղափարները: Տարբեր արատներով երեխաներին փորձում են ներառել սովորական ուսումնական հաստատություններում: Այս հարցի առնչությամբ լայնամասշտաբ քննարկումներ չեն ծավալվում, և ներառական լիարժեք ուսուցում իրականացնող ուսումնական հաստատություններ դեռևս չկան:

Հարգանքի է արժանի այն զգուշավորությունը, որով շվեդները մոտենում են այս հարցին, մի բան, որ պակասում է մեզ: Հազիվ ծանոթացած ընդհանուր գաղափարախոսությանը, չունենալով ներառական ուսուցում իրականացնելու ո՛չ ֆինանսական, ո՛չ կազմակերպական ու տեխնիկական, ո՛չ կադրային հնարավորություններ` մենք արդեն հետևում ենք թողել բոլոր եվրոպական պետություններին: Ներառական ուսուցման գաղափարախոսական հենքն, անշուշտ, հումանիստական է: Սակայն կա առնվազն երեք հիմնախնդիր, որոնց պատշաճ լուծումից է կախված ներառական դպրոցների ստեղծումը մեր հանրապետությունում: Առաջինը ներառական կրթության փիլիսոփայության քննադատական յուրացումն է և վերջինս լայն կրթական հանրության սեփականությունը դարձնելը: Դրական կարծիքի ձևավորման դեպքում (բացառված չէ նաև, որ այլ կարծիք ձևավորվի) կրթական հանրության խնդիրը կլինի լայն հասարակության մեջ տարփողել այդ գաղափարախոսությունը` նպատակ ունենալով ընդունելի դարձնել այն հասարակական լայն խավերի համար: Երկրորդ խնդիրը արատավոր երեխաների այն կատեգորիայի հարցն է, որը պիտի թույլատրելի համարվի ներառել հանրակրթական սովորական դպրոց: Երրորդը ներառական դպրոցի օրինակելի մոդելի մշակումն է և դրա հետ կապված դպրոցների շինարարական վերակառուցումն ու համապատասխան կադրերի պատրաստումը: Վերջին խնդիրը հատկապես, ֆինանսական լուրջ ներդրումներ է ենթադրում: Կարծում եմ, որ Հայաստանի համար ներառական կրթության ժամանակը դեռ չի եկել և շտապողականությունն այստեղ բնավ արդարացված չէ: Ճիշտ կլիներ ունեցած սուղ միջոցներն առայժմ օգտագործել հատուկ դպրոցների բարենորոգման համար:

Գիմնազիա

1975թ.-ից Շվեդիայում բոլոր տեսակի ոչ պարտադիր դպրոցները` պրոֆիլային քոլեջներ, միջին տեխնիկական ուսումնական հաստատություններ, միավորվեցին մեկ միասնական «Գիմնազիա» հասկացության մեջ: Գիմնազիական կրթության բարելավումը հետապնդում էր երկու նպատակ. հասնել աշխատանքային շուկայի և բարձրագույն կրթության պահանջների հետ համապատասխանության` մի կողմից, և հնարավորինս հաշվի առնել գիմնազիայում սովորողների ցանկություններն ու խնդիրները` մյուս կողմից: Այդ բարեփոխումները տևեցին 20 տարի, և 1995թ.-ին վերջնականապես ձևավորվեց այն գիմնազիան, որն այսօր գործում է Շվեդիայում:

Գիմնազիան պարտադիր դպրոց չէ, այլ լրացուցիչ կրթության համակարգ: Այն համապատասխանում է մեր ավագ դպրոցին և միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություններին: Գիմնազիայում կարող են սովորել 17-20 տարեկան բոլոր այն երիտասարդները, որոնք ավարտել են 9-ամյա պարտադիր դպրոցը: Ուսուցումն անվճար է:
Սովորողների թիվը գիմնազիայում կազմում է 450-500 մարդ, դասարաններում սովորողների թիվը չի գերազանցում 30-ը, եթե ուսուցանվում է տեսական ծրագիր, եթե մասնագիտական է ծրագիրը` սովորողների թիվը չի անցնում 16-ից:

Գիմնազիայում ուսուցումը կազմակերպվում է պետական մակարդակով հաստատված 17 «Ազգային ծրագրերով», որոնցից 15-ը մասնագիտական ուղղվածություն ունեն, 2-ը` տեսական: Կա ութ հիմնական առարկա, որոնք պարտադրաբար առկա են բոլոր ծրագրերում: Դրանք են շվեդերենը, անգլերենը, մաթեմատիկան, բնագիտությունը, հասարակագիտությունը, գեղագիտությունը, կրոնագիտությունը և ֆիզկուլտուրան: Յուրաքանչյուր ուսումնական ծրագիր կազմվում է երեք տարվա համար: Ընդհանուր ուսումնական ժամանակի 33%-ը վերոնշյալ պարտադիր առարկաներին է հատկացվում: Մասնագիտական կողմնորոշման առարկաներին հատկացվում է ընդհանուր ժամաքանակի 55%-ը, այս վերջինիս 15%-ն էլ իր հերթին հատկացվում է արտադրական պրակտիկային: Ընդհանուր ուսումնական ժամանակի մնացած 12%-ը սովորողներն օգտագործում են ինքնուրույն, ընտրելով մեկ կամ մի քանի լրացուցիչ առարկաներ` համապատասխան իրենց հետաքրքրություններին:

Մասնագիտական կողմնորոշման ծրագրերը բավական լայն սպեկտր ունեն. «Գեղարվեստական-գեղագիտական», «Առևտրական-վարչական», «Երեխաների հանգստի կազմակերպում», «Շինարարական», «Էլեկտրասարքեր», «Էներգետիկա», «Արհեստ», «Հիվանդների խնամք», «Հասարակական սննդի ոլորտ», «Զանգվածային տեղեկատվական միջոցներ», «Բնական ռեսուրսների օգտագործում», «Տրանսպորտային միջոցներ», «Տեխնիկա» և այլն:

Տեսական ծրագրերը բաժանվում են երկու խոշոր բաժինների:

1. Բնական գիտություններ. այս ծրագրով ուսումնասիրում են մաթեմատիկա և այլ ճշգրիտ գիտություններ, համակարգչային տեխնոլոգիաներ, շրջակա միջավայրի պահպանություն և այլն:

2. Հասարակական գիտություններ. սա նախատեսում է հասարակական գիտությունների, լեզուների, ինչպես նաև տնտեսագիտության ուսումնասիրություն:

Մունիցիպալ դպրոցի նման, գիմնազիան ևս ունի իր գործունեության կազմակերպման բավարար ազատություններ: Ուսուցման ո՞ր փուլում պետք է սկսել այս կամ այն առարկայի ուսումնասիրությունը, ի՞նչ տևականություն պիտի ունենան դասերը` այս և համանման այլ հարցեր գիմնազիան ինքն է որոշում` համաձայնեցնելով կրթության տեղական օրգանների հետ:

Ինչպես մունիցիպալ դպրոցներում, գիմնազիայում ևս, հատուկ վերաբերմունք կա չհասցնող երեխաների հանդեպ: Սովորողների այս կազմը, որպես կանոն, չի հաճախում «պրոբլեմային» առարկայի սովորական պարապմունքներին, այլ աշխատում է հատուկ կազմած ծրագրով: Միայն հանձնելով լրացուցիչ քննություն` հաջողության դեպքում, նա վերադառնում է սովորական պարապմունքներին:

Այլընտրանքային գիմնազիաներ

Այլընտրանքային դպրոցների նմանությամբ Շվեդիայում գործում են նաև այլընտրանքային գիմնազիաներ, սակայն դրանց թիվը չնչին է: 9-ամյա դպրոցն ավարտողների 95%-ից ավելին ուսումը շարունակում է մունիցիպալ (ոչ այլընտրանքային) գիմնազիայում: Այլընտրանքային գիմնազիաները այլընտրանքային դպրոցների նման պետք է մի շարք, օրենքով նախատեսված, պայմանների բավարարեն, որպեսզի պետությունը նրանց տա մունիցիպալ գիմնազիաներին հավասար կարգավիճակ:

9-ամյա դպրոցի շրջանավարտները սովորաբար ընդունվում են իրենց մունիցիպալ մարզի գիմնազիան: Սակայն օրենքը չի արգելում սովորել նաև այլ մունիցիպալ մարզերում գտնվող սովորական կամ այլընտրանքային գիմնազիայում, եթե, օրինակ, սովորողի ընտրած ուսումնական ծրագիրը չկա տեղական գիմնազիայում: Բոլոր դեպքերում մունիցիպալ մարզը պարտավոր է վճարել սովորողի օրենքով նախատեսված ուսումնական ծախսերը:

Մեծահասակների ուսուցումը

Մարդուն ամբողջ կյանքում սովորելու անհրաժեշտությունը Շվեդիայում շատ լավ են գիտակցում և հասարակության բոլոր խավերի կրթական կարիքները բավարարելու համար միջոցներ չեն խնայում: Երկրի ամբողջ տարածքում ստեղծված է կրթական հաստատությունների լայն ցանց (տես գծապատկերը), որոնք ընդհանուր հաշվով նախատեսում են հարյուր հազար ուսումնական տեղ: Այս ոլորտի պահպանման ու զարգացման համար տրամադրվող պետական հատկացումների ծավալը հասնում է տարեկան 3 միլիարդ շվեդական կրոնի (մոտ 500 միլիոն ԱՄՆ դոլար):

20 տարեկանն անց մարդիկ, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով չեն ավարտել միջնակարգ դպրոցը կամ գիմնազիան` հնարավորություն ունեն սովորելու մեծահասակների համար նախատեսված տարաբնույթ կրթօջախներում: Դրանցից ամենակարևորը մեծահասակների մունիցիպալ դպրոցն է կամ Կոմվուկսը: Ուսուցման պրոցեսը կազմակերպվում է այնպես, որ հնարավոր լինի համատեղել ուսուցումն աշխատանքի հետ: Կոմվուկսում ուսանողներն իրենք են ընտրում ուսումնական առարկան և որոշում այն ծավալը, որը պիտի յուրացնեն: 9-ամյա դպրոցի ծրագրով սովորաբար ուսանում են ներգաղթողները և այս կամ այն պատճառով դպրոցից հեռացվածները:

Ուսման ժամանակը 9-ամյա դպրոցում 1-2 տարի է, գիմնազիայում` 1 տարի: Ուսուցումը համարվում է ավարտված, եթե սովորողը հիմնական չորս` շվեդերեն, անգլերեն, մաթեմատիկա և հասարակագիտություն առարկաներից ստանում է առնվազն բավարար գնահատական: Դասընթացի վերջում շրջանավարտն ստանում է ատեստատ: Կոմվուկսում ուսուցումն անվճար է, բայց դասագրքերն ուսանողներն իրենք են ձեռք բերում:

Կոմվուկսներից զատ գործում են նաև սովորողների մասնագիտության ձեռքբերմանը, կամ նրանց մասնագիտական որակավորման բարձրացմանը միտված լրացուցիչ կրթության դպրոցներ: Այստեղ սովորելու ժամկետը մի քանի շաբաթից մինչև մեկ տարի է:

Կան նաև հատուկ դպրոցներ զարգացման հապաղում ունեցող մեծահասակների համար:

Գործում են շվեդերեն լեզվի դասընթացներ կազմակերպող ուսումնական հաստատություններ` նախատեսված ներգաղթողների ու փախստականների համար:

Կան հեռակա ուսուցման երկու պետական դպրոց, մի քանի կամավոր հիմունքներով աշխատող ուսումնական ասոցիացիաներ:
 
Շվեդական օրենքը թույլատրում է նաև կիրառել էքստեռն կարգով քննություններ հանձնելու պրակտիկան. պետության յուրաքանչյուր քաղաքացի իրավունք ունի էքստեռն քննություններ հանձնել պարտադիր միջնակարգ դպրոցի, գիմնազիայի, մեծահասակների համար նախատեսված մունիցիպալ կամ պետական դպրոցի առանձին առարկաներից, նույնիսկ` ամբողջ դասընթացից` առանց սովորելու այդ հաստատություններում: Նույն իրավունքները, մասնակի սահմանափակումներով, տարածվում են նաև ներգաղթողների ու փախստականների վրա:
 
Գ ր ա կ ա ն ու թ յ ու ն

1. Соколов Е. Шведская школа: система и управление, Директор школы. 1994, ¹ 6
2. Иванов К., Смирнов А. Все, что Вы хотели знать о Швеции. Стокг. 2000.
3. Баранова Т. Проффесиональное обучение взрослых в Швеции. Профессионал. 1998. НО. 10.
4. Исмаилов Э. Э. Организация учебно-воспитательного процесса в школах Швеции. Педагогика. ¹ 1, 2004.
5. С. С. Гриншпун. Подготовка учащихся к жизни и труду в школах Швеции. Педагогика. ¹ 3. 2007.
6. Э. А. Аксенова. Инновационные программы профессиональной подготовки школьной молодежи Швеции. Педагогика ¹ 6, 2007.
7. Э. Э. Исмаилов. Довузовская профессиональная подготовка в Швеции. Педагогика, ¹ 4, 2003.
8. С. С. Гриншпун. Современные тенденции развития школьного образования в Скандинавии. Педагогика, ¹ 8, 2006.
9. Интернет-ресурс: http: //www.scolverket.se/

1) Մանկավարժություն, 1-2, 2009թ, Երևան