Ա. Խինչին

Մաթեմատիկայի դասերի դաստիարակչական ազդեցության մասին

Սկիզբը

Հաստատակամություն և քաջություն

Ցանկացած գիտական բնագավառում գիտելիքների ձեռքբերման և ամրապնդման բարեխիղճ և լուրջ աշխատանքը պահանջում է մտավոր ուժերի համակարգված լարում, դժվարությունները հաղթահարելու հաստատակամություն, անհաջողություններին դիմակայելու արիություն. այդ պատճառով էլ այդպիսի աշխատանքի ճիշտ կազմակերպումը սովորողի մեջ բնավորության համապատասխան գծեր է զարգացնում` աշխատասիրություն, նստակեցություն, նպատակին հասնելու համառություն, դժվարությունների առաջ չընկրկելու և անհաջողություններից չվհատվելու կարողություն: Հետևաբար ակնհայտ է, թե բնավորության այս գծերը բարոյապես և հասարակական առումով լիարժեք անհատ դաստիարակելու գործում ի՛նչ որոշիչ նշանակություն ունեն, և ուստի ուսուցիչն ինչքան ուշադիր պիտի հետևի իր դասերն այս ուղղությամբ դաստիարակչական ազդեցության նպատակով օգտագործելուն:

Այդ նպատակին ծառայող հնարավորությունները, որոնցով օժտված են դպրոցական առարկաները, բազմաթիվ են ու բազմաբնույթ, և չկա այդպիսի առարկա, որի առանձնահատուկ գծերի մեջ չլինեն հատուկ, միայն այդ առարկային բնորոշ՝ հենց այդպիսի դաստիարակչական ներգործության լծակներ: Այստեղ, բնականաբար, մեր խնդիրն է նշել դպրոցական դասավանդման մաթեմատիկայի այն գծերը, որոնք, ի տարբերություն դպրոցում դասավանդվող մյուս առարկաների, նպաստում են սովորողների մեջ խելամիտ հաստատակամության և գիտակից արիության՝ ապագայի մարտիկի այս անգնահատելի որակների դաստիարակմանը:

Ամենից առաջ ցանկանում եմ այստեղ նշել մաթեմատիկական յուրաքանչյուր առաջադրանքի նպատակի, ցանկալի և անհրաժեշտ արդյունքի հստակ որոշակիությունը: Եթե առաջադրանքը պատմական կամ գրական բովանդակությամբ շարադրությունն է, ապա չի կարելի նշել այն պահը, երբ այդ առաջադրանքի կատարումը վերջնականապես ավարտված է. լրացնելու և կատարելագործելու, տարբեր տեսակի համակարգված բարելավումների հնարավորություններն այստեղ համարյա անվերջ են, մյուս կողմից, աշակերտն իրեն բավականին գիտակ չի համարում իր աշխատանքի վստահելի գնահատման համար. այն, ինչ իր շարադրության մեջ նրան կարող է շատ հաջող թվալ, ուսուցչի կողմից կարող է այլ գնահատականի արժանանալ: Տվյալ առաջադրանքին բնորոշ այս ոչ որոշակիությունը, ավարտվածության և կատարված աշխատանքի գնահատման լղոզվածությունը, անկասկած, պետք է որոշակիորեն թուլացնող ազդեցություն ունենան դեռևս վատ վարժված երիտասարդ մտքի կամային լարվածության վրա:

Մաթեմատիկայում այլ կերպ է: Եթե խնդրի լուծումը կամ թեորեմի ապացուցումն է առաջադրանքը, ապա դրանով միանգամայն որոշակիորեն նշվում է նաև այն պահը, երբ առաջադրանքը կարելի է կատարված համարել`երբ խնդիրը լուծված է, կամ թեորեմն ապացուցված է. մնացածը ամեն ինչ` գտնված լուծման շարադրումը, գրառման ճշգրիտությունն ու կոկիկությունը և այլն, և՛ ուսուցչի աչքում, և՛ աշակերտի աչքում երկրորդական, ոչ որոշիչ նշանակություն ունեն: Այստեղ հավասարապես և կատարված աշխատանքի որակն է որոշվում միարժեք որոշակիթյամբ` խնդիրը պետք է ճիշտ լուծված լինի, թեորեմը պետք է ճիշտ ապացուցված լինի: Իր դատողություններում տրամաբանական սխալների բացակայությունն աշակերտն ինքը կարող է և պետք է կարողանա ստուգել, իսկ խնդրի դեպքում նա նույնիսկ լուծման ստուգման որոշակի հնարքներ գիտի: Հեշտ է հասկանալ, թե արդյունքի ցուցանիշների այս հստակ որոշակիությունն ինչ խթանիչ ազդեցություն կարող է ունենալ և ունենում է նպատակին հասնելու համառության, հաստատակամության վրա: Այստեղ հաղթանակը նույնքան անմիջականորեն շոշափելի է, որքան շախմատային պարտիայի կամ սպորտային մրցման ժամանակ, և ինքը սովորողը նույն վստահությամբ կարող է արձանագրել և գնահատել իր հաջողությունը, ինչպես և իր հեղինակավոր ուսուցիչը:

Մաթեմատիկական առաջադրանքների երկրորդ, ավելի խորը և կարևոր առանձնահատկությունը, որ ցանականում եմ այստեղ նշել, դրանց մեծամասնությանը բնորոշ ստեղծագործական բնույթն է: Այն դեպքում, երբ գիտելիքի մնացած բնագավառներում առաջադրանքի կատարումը, քիչ բացառություններով, սովորողից պահանջում է միայն որոշակի գիտելիքներ և հմտություններ, լավագույն դեպքում՝  նաև այդ գիտելիքները կուռ և ոճաբանորեն ճիշտ շարադրել, մաթեմատիկական խնդրի լուծումը, որպես կանոն, ենթադրում է նպատակին հասնելու համար հատուկ դատողությունների հայտնագործում և այդպիսով դառնում է, թեկուզ համեստ, բայց ստեղծական գործողություն: Մաթեմատիկական առաջադրանքների հենց այս ստեղծական, հետազոտական բնույթն է ավելի քան, ինչ-որ ուրիշ բան, գրավում սովորողի աճող և ամրացող ինտելեկտի երտասարդ ուժերը: Ով արդեն ճաշակել է ստեղծագործական հաջողության ազնվագույն ուրախությունը, արդեն երբեք ջանք չի խնայի այն կրկին զգալու համար: Նրան ոչ մի դժվարություն չի կանգնեցնի, յուրաքանչյուր նոր հաղթանակով նրա պոռթքման և ձգտման ուժերը, նրա նստակեցությունը և արգելքները հաղթահարելու տոկունությունը կամրապնդվեն, իսկ անհաջողությունները, սխալները, ժամանակավոր անկումներն ու պարտությունները նա կսովորի դիմակայել, ինչպես վայել է իսկական մարտիկին՝ դրանց առաջ թևաթափ չլինելով, այլ դրանցում մտքի և կամքի նորանոր լարումների աղբյուր և խթան գտնելով:

Շարունակությունը

Թարգմանեց Գևորգ Հակոբյանը