Մանկական հաջողությունների երաշխիքը

                                                                                                                       Սկիզբ

Խոսք

Մի անգամ, երբ Դենին, ում մասին խոսվել է վերևում, դեռ շատ փոքր էր, նայում էի նրա խաղին: Նա համարյա չէր խոսում, միայն արտաբերում էր կես դյուժին «բառեր»: Այդ ժամանակ նրան շատ հետաքրքրում էր մեծ զարթուցիչը: Նրան դուր էր գալիս դրան նայելը, լսելը զարթուցիչի տկտկոցները և պտուտակների հետ խաղալը: Բուխարու վրա տեսնելով այդ զարթուցիչը՝ նա սկսում էր միատոն, համառորեն ձայն արտաբերել, մինչև որևէ մեկը նրան կտար զարթուցիչը: Հասկանալի էր, որ նա ասում էր ոչ միայն «ժամացույց» կամ էլ այդ բառի որևէ մանկական համարժեք, այլ նաև ասում էր. «Ես ուզում այդ ժամացույցը, ինձ այն պետք է, տվեք ինձ այդ ժամացույցը»:

Մինչև իմ ուսուցիչ աշխատելը ես ծանոթացել էի երկամյա Ջեկի հետ: Նա իր մտածողության մեջ ստեղծել էր առարկաների դաս, որը մենք կկոչեինք «չոր փշրովի ուտելի», այսինքն՝ չոր խմորեղեն, թխվածքաբլիթ, և որոնք նա կոչել էր «զիմ»: Ո'չ մայրը, ո'չ հայրը չգիտեին, թե նա որտեղից է վերցրել այդ բառը: Ակնհայտորեն երեխան ինքն էր իր համար որոշել, որ այդ անվանումը լրիվ սազում է իրերի այդ դասին:

Երբ Թոմին երկու տարեկան էր, առաջին անգամ ձիեր տեսավ: Մեկի անունը Դյուկ էր, մյուսինըՙ Բլյուբերի: Նրանք այնպիսի տպավորություն էին թողել Թոմի վրա, որ նա այդ անուններից ձիերի մի ընդհանուր անվանում էր ստեղծել՝ «դյուկբերի»: Ընտանիքը հիացած էր, և մեծահասակները իրենք էլ երբեմն գործածում էին այդ բառը:

Թոմիի առաջին բառերից որոշները առարկաների անուններ չէին: Երբ նրան շատ էին ձեռքերի վրա ման տալիս, նա ասում էր «նիս», եթե ուզում էր, որ իրեն վայր դնեն. բայց նա «նիս» էր ասում, նաև այն դեպքում, երբ ուզում էր, որ իրեն գրկեն:

Շատ հետաքրքիր կլիներ երբևէ երեխաների հորինած առաջին բառերի և առարկաների մեծ դասերի, որոնց այդ բառերը վերաբերում են, հավաքածու ստեղծել: Դրա հետ միասին կարելի է նշել, թե ինչպես են այդ դասերը մասնատվում ավելի փոքր ենթախմբերի:

Այս առանձնահատուկ բառերը, որոնք հորինում են երեխաները, ինձ հիշեցնում են այն մասին, ինչ ես կարդացել կամ լսել եմ Վիկտորի՝ Գայլ-տղայի կյանքի մասին, որին այդպես էին կոչում, որովհետև նա իր կյանքի առաջին տասը տարիները անցկացրել էր մարդկանցից մեկուսացած: Երբ նրան գտան, մի ֆրանսիացի բժիշկ փորձեց դաստիարակել և կրթել նրան: Նրան հաջողվեց ինչ-որ չափով ընտելացնել Վիկտորին, սովորեցնել հագուստ կրել և որոշակի գործեր անել, բայց չնայած բժշկի համբերատարությանը ՝ նրան տղային խոսել սովորեցնել: Մի անգամ նա հասել էր այն բանին, ինչը մենք «բեկում» ենք կոչում, և հնրարավոր է, նրան ինչ-որ բան հաջողվեր անել, եթե նա խոսքի տիրապետման սկզբնավորման մասին իմանար այնքան, ինչքան մենք հիմա գիտենք:

Նա ապարդյուն կերպով փորձում էր Վիկտորին սովորեցնել յուրացնելու առարկաների և հնչյունների միջև եղած կապը: Մի անգամ Վիկտորը շատ շոգում էր, նա ուզում էր ուտել և խմել: Խոհանոցի սեղանին դրված էր սառը կաթով լի քրտնած սափորը: Տեսնելով այն՝ Վիկտորը սկսեց համառորեն մի ձայն արտաբերել, որը նորից ու նորից կրկնեց: Բժիշկը ենթադրեց, որ դա «կաթ» է նշանակում, համենայն դեպս՝ հետագայում այդ հնչյունները նա սկսեց կաթի հետ կապել: Բայց հավանաբար Վիկտորն այդ պահին ավելի լայն հասկացություն նկատի ուներ՝ շոգի զգացումը և ծարավը, և ազդարարեց, որ ուտելու ինչ-որ բան է տեսնում և դա է ուզում: Հնարավոր է՝ եթե բժիշկը այդ ձայնը կապեր «ուզում եմ խմել և ուտել» հասկացության հետ, ինչ-որ բանի կհասներ: Փաստորեն գայլ-տղան այդպես էլ չհասկացավ խոսքի հիմնական գաղափարն ու նշանակությունը:

Բժշկի սխալը (իսկ դա սխալ էր, որովհետև Վիկտորն այդպես էլ խոսել չսովորեց) «հաջորդականությունը» հասկանալու մեր սխալների ևս մի հաջողված օրինակ է: Մենք ենթադրում ենք, քանի որ լեզվի մեջ բառերն ամենակարճ և հասարակ տարրերն են, ապա լեզվի ուսուցումը սկսում ենք բառերից: Բայց երևում է, որ մենք բառերը վերջին հերթին ենք ճանաչում: Սկզբից լեզվի միջոցով մենք որսում ենք հաղորդակցության ընդհանուր գաղափարը, գիտակցում ենք, որ բոլոր այս հնչյունները ինչ-որ բան են նշանակում և առաջացնում են ինչ-որ գործողություններ: Ապա ձայնի տոնայնության և կոնտեքստի շնորհիվ մենք որսում ենք խոսակցության ընդհանուր գաղափարն այնպես, ինչպես օտար երկրում լեզու չիմանալով ՝ կարող ես հասկանալ, հայրը որդու վրա զայրանո՞ւմ է, կամ մարդիկ կատակո՞ւմ են և այլն: Հետո բնազդորեն ընկալվում է քերականության ուրվագծերը, այսինքն՝ լեզվի կառուցվածքը: Եվ միայն վերջում երեխաները սովորում են խոսել, սկսում են յուրացնել բառերը և դնում դրանք համապատասխան տեղերում ըստ քերականական կառուցվածքի, որը իրենք են հորինել:

Եթե բժիշկը Վիկտորի հետ խոսեր ինչպես մարդը մարդու հետ, այլ ոչ թե որպես ուսուցիչը աշակերտի հետ, երևի ավելի մեծ հաջողությունների կհասներ: Բայց Վիկտորն ինչպե՞ս կկարողանար սովորել բառերը, եթե չգիտեր, թե ինչի համար է լեզուն ընդհանրապես: Խնդիրը ոչ թե այն է, որ բժիշկը նրան ավելի շատ տեղեկատվություն էր տվել, քան նա կարող էր յուրացնել, այլ այն, որ նա տղային գործնականորեն ոչինչ չէր տվել:

Երբ Թոմին դեռ շատ փոքր էր, նա ցանկություն դրսևորեց պարզելու շատ իրերի անունները: Նա հանկարծ սկսեց ուշադիր նայել սենյակի իրերին՝ հերթով մատնացույց անելով դրանք: Սկզբից ես մտածեցի, որ նա խնդրում է տալ իրեն այն, ինչ մատնացույց է անում, կամ ինչ-որ բան է ուզում անել դրա հետ: Բայց նա հասկացրեց ինձ, որ ինքը դա չի ուզում: Ես չգիտեի ինչ անել: Հետո, ասես մտքի պայծառացմամբ, սկսեցի ասել այն իրերի անունները, որոնք նա մատնացույց էր անում: Նրա դեմքի արտահայտությունից հասկացա, որ ճիշտ եմ գուշակել: Ես մտածեցի, որ նրան պետք է հարց տալ սովորեցնել, որպեսզի իմանա իրերի անունները: Դրա համար էլ, երբ նա մատնացույց արեց մրգամանը, ես ասացի. «Ի՞նչ է սրա անունը: Սա մրգաման է կոչվում»: Ես կարծում էի, որ եթե կրկնեմ ասածս, նա կհիշի: Նա իսկապես հիշեց, բայց չգիտեմ՝ նա դեռ երկա՞ր պետք է հարցներ: Որովհետև ուշադիր երեխան ընտանեկան խոսակցություններից պարզապես իմանում է անվանումը:

Ուրիշ շատ երեխաներ ինձ հետ խաղում էին այս խաղը, բայց երկու տարեկան մի աղջիկ, որ երաժիշտի դուստր էր, քիչ էր մնում կատաղության հասներ, որ չէր կարողանում իր գլխում փոթորկող բառերը, հարցերը և գաղափարներն արտահայտեր: Նա հերթով մատնացույց էր անում իրենց տան առարկաները՝ արձակելով միևնույն պահանջկոտ ու համարյա զայրացկոտ հնչյունը: Նա այնքան համառ էր, որ թվում էր, թե պահանջում է իրեն տալ մատնացույց արված առարկան: Բայց, ո´չ, նրան միայն անվանումներն էին հարկավոր:

Թարգմանություն ռուսերենից
Լուսանկարը` Ինգա Անտոնյանի

[1] Հեղինակը անգլերեն thank you-ին է նմանեցնում հնչյունախումբը: Ծանոթ.` թարգմանչի: