Մանկական հաջողությունների երաշխիքը

Երևակայություն

Երեկ իմ գրասենյակ եկավ վեցամյա ընկերուհիս՝ մոր ու եղբոր ուղեկցությամբ: Մինչ մայրիկն ու ես զրուցում էին, իսկ եղբայրն զբաղված էր պահարանի գրքերը տնտղելով, աղջիկն ուղղվեց դեպի էլեկտրական գրամեքենան: Ես նրան թուղթ տվեցի, և նա սկսեց «տպել»՝ հետևելով, թե որքան արագ է շարժվում թմբուկը, և դրսևորելով գործնական ակտիվություն: Նրա մայրը փորձառու մեքենագրուհի է, դրա համար էլ նմանակումը բավական ճշգրիտ էր: Հետո սկսեց սեղմել ստեղները, սկզբում՝ արագ, հետո՝ մեկ-երկու հարված, ու լռություն, նորից՝ մեկ-երկու հարված: «Նայում է, թե ինչ է տպում»,- ենթադրեցի ես:

Մի քանի րոպե հետո աղջիկը մոտեցավ մեզ ու ասաց. «Սկզբում ես անիմաստ գործով էի զբաղված, հետո հոգնեցի դրանից»: Եվ մեզ մեկնեց «փաստաթղթերը»: Դա մի բլանկի նմանակում էր՝ ցուցակ «գլխագրով», որտեղ տպված և ընդգծված էին (նա ինքն էր գլխի ընկել, թե դա ինչպես են անում) բառեր՝ «անուն, հասցե, փոստային ինդեքս և համար», իսկ ես պիտի լրացնեի այդ բլանկը:

Լրացնելով հարցրի, թե ինչ է նշանակում «համար»: Պարզվեց՝ հարկավոր է իմ հեռախոսի համարը: Երբ ամեն ինչ լրացված էր, նա գնաց տպելու հաջորդ բլանկները՝ էլ ավելի «պաշտոնական», վերջինների վրա նա կանաչ մատիտով կնիքի նմանվող ինչ-որ բան էր պատկերել: Մայրը բացատրեց, որ այդ թղթերը պետք է որ բանկային արժեթղթեր նշանակեն:

Այդ «արժեթղթերի» մասին մայրը գրել էր «Դաստիարակություն առանց դպրոցի» գրքում:

Վիտային շատ դուր էին գալիս մեր արժեթղթերը: Ես միշտ նրան տալիս էի հին արժեթղթեր՝ խանութ-խանութ խաղալու համար, և նրա սեղանիկում (մի հասարակ փայտե արկղ) արժեթղթերի բավական մեծ քանակություն էր հավաքվել: Մի քանի անգամ նա հարցրել է ինձ, թե արժեթղթերը ինչ են, ինչպես են դրանք փոխարինում փողին: Նա ուզում էր իմանալ, թե որտեղ են մեր փողերը, արդյոք բանկը մեզ տալիս է այն նույն թղթադրամները, որոնք մենք դնում ենք բանկում և նման բաներ: Նրան շատ դուր է գալիս հետևել, թե ես ինչպես եմ բալանս հաշվում չեկի գրքույկում: Բայց ամենից շատ նրան դուր է գալիս արժեթղթերի փաթեթի զգացողությունն իր ձեռքում, ինչպես մեծ մարդուն:

Այս գլխում ես ուզում եմ մի պարզ միտք հիմնավորել, որը, այնուամենայնիվ, շատ քիչ է արտաբերվում: Երևակայության շնորհիվ երեխաները չեն անջրպետվում իրական աշխարհից, այլ հաղորդակցվում են նրա հետ:

Մանկական հոգեբանության ոլորտի մասնագետները վերջին ժամանակներս հորինել են մի եզրույթ՝ «մանկական ամենակարողություն», որով բացատրում են երեխաների՝ իրական աշխարհից երևակայության միջոցով ապաստան գտնելու ընդունակությունը: Սակայն երեխաները, համենայն դեպս, մինչև հեռուստատեսային ամենօրյա երևակայության հետ ծանոթանալը չեն ուզում ամենակարող լինել: Պարզապես նրանց դուր չի գալիս անզոր լինելը: Նրանք ցանկանում են անել այն ամենը, ինչ անում են մեծերը՝ կարդալ, գրել, գնալ ուր ուզում են, գործիքներ և մեքենաներ օգտագործել: Բայց ամենից առաջ իրենք իրենց տնօրինելու անհրաժեշտություն են զգում՝ իրենց ուզած տեղում և ժամանակ կանգնել, նստել, խոսել, ուտել և քնել:

Նրանք, ամեն դեպքում, չեն երազում առաջին քայլերի հետ փամփուշտի նման արագ սլանալ կամ ձեռքի հպումով քարուքանդ անել պատը: Դրանք հասուն մարդու երևակայություն են: Անցնում են տարիներ, մինչ երեխաները հարմարվում են դրանց և միահյուսում իրենց երևակայությանը: Երեխաների երևակայության մեջ կարող են հայտնվել իրենց հետևից ընկնող վիթխարի ահազդու հրեշներ: Բայց իրենց երևակայության մեջ նրանք հազվադեպ են ստիպում ինչ-որ մեկին ծառայել իրենց, տիրում ամբողջ աշխարհին ու ոչնչացնում այն:

Իհարկե, երեխաներն այսօր կրում են մեդիաաշխարհի ահռելի ազդեցությունը: Մարդկության պատմության մեջ ինչ-որ նոր բան է հայտնվել. երեխաների մեկ-երկու սերունդ մեծանում է այնպիսի պայմաններում, երբ նրանց ցանկացած երազանք իրականություն է դառնում: Որպեսզի հետևենք մաքուր մանկական երևակայությանը, անհրաժեշտ է հետևել շատ փոքր երեխաներին: Դեռ 1940-երի վերջից մինչև 1950 թվականների սկզբները, երբ ես սկսեցի հետևել երեխաներին, նրանց «դերային» խաղերի թեմաներն էին ավելի շատ տունը, դպրոցը և հիվանդանոցը: Նրանք գլուխ կոտրելով չէին ուզում նմանակել Գերմարդու: Դա տիպիկ մեծահասակի երևակայություն է՝ մշակված, բազմացված, «վաճառքի համար արված»:

Երբ ես ու քույրս համապատասխանաբար հինգ ու վեց տարեկան էինք, ամռանը մեզ ուղարկում էին տատիկի մոտ: Մեր տարիքի երեխաներ այնտեղ չկային, ժամանակակից հասկացողությամբ անելու բան էլ չկար, և մենք սքանչելի օրեր էինք անցկացնում մեր կողմից հորինված խաղերով: Մեր սիրած խաղերից էր «Գնացքը»: Ճամփորդությունը մեզ համար ամենահետաքրքիր արկածն էր, որովհետև գնում էինք գիշերը, և պետք էր քնել գնացքում, հետո նախաճաշել վագոն-ռեստորանում և բազում բաներ անել: Տատիկի մոտ գալով՝ մենք գնացք էինք կառուցում այգու բազկաթոռներից, ծածկում այդ կառույցը սրբիչներով, իր դարն ապրած կահույքով և այլ անպետք իրերով, ապա տեղավորվում «կուպեում», խաղում և ժամերով զրուցում: Ինչի՞ մասին: Բացարձակապես չեմ հիշում, որ մենք հսկիչի կամ մեքենավարի դեր խաղայինք: Մենք ուղևորներ էինք:

Հետո մեր երևակայություն թափանցեցին ռադիոսերիալները, գրքերը, այդ թվում՝ մեր սիրելի դետեկտիվները, թրիլլերները, որոնցում ազնվաբարո հերոսը՝ աշխարհի չարի դեմ պայքարող քաջամարտիկը, տիրապետում էր ամենաաներևակայական ընդունակությունների և զինված էր անհավատալի զենքերով:

Հիշում եմ՝ ես ինձ նույնացնում էի ոչ թե այդ հերոսին, այլ հեղինակին: Մասնավորապես, ես փորձում էի գերզենք հորինել, որը հեղինակի մտքով չէր էլ անցել, և անգամ մտովի տեսնում էի այդ վեպի շարունակությունը՝ նկարազարդումներով ու կազմի վրա իմ սեփական ազգանվամբ: Այդ երևակայածներից միակը, որ մնացել է հիշողությանս մեջ, զենքի տեսակն է: Դա հեղուկ օդն էր, որ ակնթարթորեն սառեցնում էր ամեն ինչ, ինչին դիպչում էր՝ կերպար, որ կախարդում է բոլոր երեխաներին:

Հասուն տարիքում, ինչ-որ չէի մտածում մանկական երևակայության մասին մինչև 1960 թվականը, երբ սկսեցի գրել երեխաների մասին: Բայց այդ ժամանակ էլ ինձ ավելի շատ հետաքրքրում էր աշխարհի հանդեպ երեխաների հայացքը և նրանց՝ այն խնդիրները լուծելու փորձերը, որոնց հետ բախվում էին այս աշխարհում: Բայց մի անգամ Բիլ Հալի պատմածը ստիպեց ինձ մտածել մանկական երևակայության մասին: Այդ ժամանակ նա իր երկու ընկերների հետ ուսումնասիրում էր, թե ինչ ազդեցություն է թողնում երեխաների վրա իր հորինած նոր պիտույքների հավաքածուն, որով նրանց սովորեցնում էր առարկաները դասակարգելու տարբեր ձևերը և խորհրդանշային տրամաբանություն սկզբունքները: Այդ հավաքածուն շատ հարմար էր եղել 8-10 տարեկան երեխաների պարապմունքների համար, և Բիլը որոշել էր առաջարկել այն հինգ տարեկաններին, որպեսզի տեսնի նրանց վրա եղած ազդեցությունը: Նա առաջարկեց նրանց պիտույքներով մի քանի հասարակ գործողություններ անել: Երեխաները չկարողացան անել: Ոչ մի բացատրություն չօգնեց, երեխաներն ասես լրիվ արգելակվել էին: Այդ ժամանակ անցում արեցին այլ մարտավարության. հավաքածուն տվեցին հինգ տարեկան այլ երեխաների և թույլ տվին նրանց պարզապես խաղալ դրանցով՝ առանց որևէ առաջադրանք հանձնարարելու, մինչև երեխաները հոգնեցին խաղից և նոր բան ցանկացան: Այդ ժամանակ երեխաներին առաջարկեցին նախապես մտածված առաջադրանքները, և նրանք հեշտորեն կատարեցին: Ստացվեց, որ մինչ պիտույքների՝ որպես մաթեմատիկական վերացարկումների մասին մտածելը, որոնք այդպիսի համարում ունեն մեծահասակաների մոտ, երեխաները պետք է սկզբից ընկալեն այն՝ որպես իրականություն, աշխարհի մի մաս, որտեղ նրանք ապրում են: Դրա համար է երևակայությունն անհրաժեշտ:

Ես վերջին մի քանի տարիները հաճախ էի մտածում այդ դրվագի մասին և իմաստավորում սեփական կյանքում երևակայության դերն ու նշանակությունը: Այդ ժամանակ ինձ հրավիրեցին Մոնտեսորիին նվիրված կոնֆերանսի, ու ես որոշեցի նախօրոք կարդալ Մարիա Մոնտեսորիի տեսությանն ու փորձին վերաբերող մի քանի գիրք: Դրանցից ես իմացա, որ Մոնտեսորին և նրա հետևորդները բացասական էին վերաբերվում մանկական երևակայությանը, որովհետև կարծում էին՝ դա փախուստ է իրականությունից, որը երեխաները պետք է ուսումնասիրեն: Մոնտեսորիի որոշ հետևորդներ հեռացան այդ հայացքից, բայց ավանդապաշտները նախկինի նման չեն ընդունում մանկական երևակայությունը:

Մոնտեսորիի դպրոցներում այժմ օգտագործում են երկու տեսակի պիտույքներ՝ «վարդագույն աշտարակը» և «շագանակագույն սանդուղքը»: «Վարդագույն աշտարակը» տարբեր չափերի փայտե խորանարդիկների հավաքածու է՝ մեկից մինչև հինգ դյույմի չափսերով: Ենթադրվում է, որ երեխաները պետք է դրանցից աշտարակ կառուցեն, որի հիմքում պիտի դրվի ամենամեծ խորանարդիկը, իսկ մյուսները դասավորվում են չափսերի նվազման հերթականությամբ: Այսկերպ երեխաները պետք է ծանոթանան «ավելի մեծ, քան» և «ավելի փոքր, քան» հասկացությունների հետ: «Շագանակագույն սանդուղքը» մեկ քառակուսի կտրվածքով փայտե ձողիկների հավաքածու է՝ տարբեր երկարությամբ, որոնցից երեխաները պետք է սանդուղք կառուցեն, որի հիմքում պետք է դնեն ամենաերկար ձողիկը: Հետո տեղադրվում են ավելի փոքր ձողիկները՝ նվազման հերթականությամբ: Երեխաները սրանով յուրացնում են առարկաների երկարություն հասկացությունը:

Երեխաները հաճույքով են զբաղվում այս հավաքածուներով և, անշուշտ, ստանում որոշակի օգտակար գիտելիքներ: Բայց այս ամենով հանդերձ՝ ավանդապաշտները՝ Մոնտեսորիի հետևորդները, չեն ընդունում, որ երեխաները այդ խորանարդիկներն ու ձողիկները պատկերացնեն ուրիշ առարկաների փոխարեն՝ գնացքների, տների, մարդկանց, նրանք անմիջապես ուղղում են փոքրիկ երևակայողներին և բերում նրանց իրականություն՝ ցույց տալով, թե ինչպես պետք է օգտագործել խորանարդիկներն ու ձողիկները:

Եթե երևակայողները համառում եմ իրենց մոլորության մեջ, ուսուցիչները պետք է ասեն նրանց, որ դեռ պատրաստ չեն նման խաղերի: Գործնականում դա անխափան աշխատում է, և երեխաները պիտույքներն օգտագործում են դրանց ուղիղ նպատակին համապատասխան: Միևնուն ժամանակ երեխաները գիտակցում են, որ իրենց երևակայություններն այնքան էլ օրինական չեն, և ավելի լավ է դրանց մասին լռել:

Ինձ թվում է, որ Մոնտեսորիի հետևորդները լիովին սխալվում են: Որովհետև այդ փայտի կտորները գնացքներ, բեռնատարներ, մայրիկներ ու հայրիկներ պատկերացնելով՝ երեխաները բոլորովին էլ չեն փախչում իրականությունից: Հակառակը՝ նրանք փորձում են ավելի շատ իրականություն հաղորդել այդ առարկաներին: Հենց մեծահասակներն են ձգտում վերածել այդ առարկաները վերացական բաների, գոյություն չունեցող իմաստավոր «չափի» և «երկարության» դժվարության: Հենց մեծահասակներն են հայտարարում, որ այդ առարկաների ամենակարևոր առանձնահատկությունները նրանք են, որոնք կարելի է չափել, որպեսզի հետո իրար հետ համեմատեն:

Ամեն դեպքում, ինչպես ցույց է տալիս Բիլ Հալի փորձը երեխաների՝ անգամ չափի և երկարության հասկացությունների ուսուցման հետ կապված՝ Մոնտեսորիի այդ հետևորդները սխալվում են: Երեխաները յուրացնում են այդ հասկացություններն ավելի արագ, երբ նրանց թույլ են տալիս խաղալ պիտույքներով:

1981 թվականի ամռանը Ավստրալիայում իմ ընկերներց մեկն ինձ տվեց Կարոլինա Ուայթի «Գրավոր աշխատանքի սկզբնական փուլերի ուսումնասիրություն» զեկուցման պատճենը, որը ներառվել էր Ադելաիդայի կրթության Հումանիտար գիտությունների քոլեջի՝ լեզվի ուսուցման, ընթերցման ու շփման կենտրոնի կողմից թողարկված հատուկ հոդվածների ժողովածուում: Տասներկու շաբաթների ընթացքում Կարոլինա Ուայթը ուսումնասիրում էր ութ տարեկանների խմբին գրավոր աշխատանքների ուսուցման գործընթացը: Նա այսպես է նկարագրում նախագծի սկիզբը.

1980 թվականի օգոստոսին (պարապմունքները դպրոցում հունիսին էին սկսվել) ես մի դասարանի աշակերտների խնդրեցի ինձ գրել, թե իրենք ինչ են սիրում ուտել: Չնայած դժգոհությանը, հառաչանքներին, ծամածռությանն ու անփությությանը՝ ինձ հաջողվեց ինչ-որ բան հավաքել, հետո ընտրեցի ութ աշխատանք: Դրանցից վեցը քիչ թե շատ գրագետ էր գրված, երկու աշխատանք կարակուլ էր հիշեցնում՝ խորհրդանիշերով գծմծած: Այդ երկու աղջիկները իրենց համադասարանցիներին մշտապես «նամակներ էին գրում» և մեծ հաճույք էին ստանում իրենց կարակուլներից:
Հետո ես խոսեցի այդ ութ երեխաների հետ՝ բացատրելով, որ ես քոլեջի հանձնարարությունն եմ կատարում, և ինձ նրանց օգնությունն է հարկավոր: Երեխաները համաձայնեցին «գրել», որպեսզի օգնեն ինձ: Որոշ երեխաներ դժկամությամբ համագործակցության գնացին, որովհետև հասկանում էին, որ տեղը տեղին գրել չգիտեն: Բայց հենց նրանք էլ տեղը տեղին կատարեցին առաջին առաջադրանքը: Հենց իմ երկու «կարակուլներով գրող աղջիկներն էլ» անվախորեն համաձայնեցին օգնել ինձ ու համոզել մյուսներին:

Կարոլինա Ուայթը պատմում է, որ հենց սեպտեմբերյան տոներից առաջ Ջուլին («գրող աղջիկներց» մեկը) գրել էր իր առաջին «նամակը», որն էլ վերարտադրվել է հիշատակված հոդվածում: Դա իրենից ներկայացնում է տառերի կամ տառանման նշանների մի հավաքածու, շատ թե քիչ ուղիղ գծով շարված, բայց բառեր չէին. ավելի ճիշտ՝ նշանները խմբավորված չէին: Այդ կարակուլների շարքերը մեզ համար ոչինչ չեն կարող նշանակել, բայց Ջուլին դրանցում ինչ-որ իմաստ էր դրել. նա ուզեցել էր ինչ-որ բան ասել, երբ գրել էր դրանք, և մտածում էր, որ դա նրան հաջողվել է: Կ. Ուայթն ասում է, որ տոների ժամանակ իր հետ վերցրել է այդ նամակը, բայց հետո կորցրել է: Ջուլիին դա շատ է տխրեցրել, նա ասել է, որ նամակը «չէր ավարտել»: Նա շարունակում է գրել նույն ոճով, բայց աստիճանաբար նրա նշանները ավելի շատ են սկսել տառերի նմանվել, և նա սովորել է խմբավորել դրանք բառերի տեսակներին համապատասխան: Բայց այդ գրավորները առաջվա պես կարևոր նշանակություն ունեն աղջկա համար, և նա համոզված է, որ Կ. Ուայթը հասկանում է դրանք:

Գրավորի ոչ մի օրենքով չսահմանափակվող ազատ ստեղծագործելու այս փուլում երեխաները գրում էին երկար նամակներ: Բայց հաջորդ աստիճանը, երբ նրանք հայտնաբերեցին, որ իրենց կարակուլները անընթեռնելի են ուրիշների համար, որոշների համար ցավագին եղավ: Հետազոտությունն սկսելուց հինգ շաբաթ հետո հասկացա, որ Ջուլիին սպասում է այդ դառը հիասթափությունը: Ես ուզեցի տեղեկացնել նրա մայրիկին, բայց նա ինքը մի անգամ եկավ ինձ մոտ և ասաց, որ Ջուլին այլևս չի ուզում տատիկին նամակ գրել, որովհետև տատիկը չի կարողանում դրանք կարդալ:

Դա շատ ցավալի էր: Մինչև հետազոտության վերջը Ջուլին հրաժարվեց «իրապես» գրելուց, այսինքն՝ այնպես, որ իր ձևով փոխանցի այն, ինչ ցանկանում էր ասել: Նա գրում էր տառերի կամայական ամբողջական շարքեր՝ գրքերից պատճենած: Նա գիտեր, որ իր տառերը ճիշտ են, բայց ոչինչ չեն նշանակում: Խեղճ Ջուլի:

Գրքի սկզբում ես պատմել եմ երեք տարեկան երեխաների մասին, ովքեր «տպում են» իմ էլեկտրական գրամեքենայով: Իմ օրագրում ես այն ժամանակ գրել եմ.

Երեխաները մեծ մասամբ չեն որսում կապն իրենց սեղմած ստեղների և թղթի վրա մնացող նշանների միջև: Իրականում նրանց քիչ են հուզում թղթի վրա ստացված նշանները: Նշանները ստացվում են, իսկ թե ինչպիսին են դրանք, կարևոր չէ: Որոշ երեխաներ այս կամ այն չափով գիտակցում են, որ գրամեքենան սարք է գրելու համար: Բայց երեխաներից ոչ մեկը ինձ չի խնդրել ցույց տալ, թե ինչպես գրել իր ուզածը: Նրանք պարզապես թմբկահարում են ստեղները և հայտարարում, թե սա են գրել: Ես փորձել եմ կարդալ այն, ինչ նրանք պատկերել են, բայց նրանք կարծում են, թե ես կատակում եմ: Նրանց կարծիքով մեքենան պետք է աշխատի «իրենց ցանկությամբ:

Ցանկացածն ասելը հավասար է արդյունքին:

Մի փոքրիկ տղա գլխի ընկավ, որ իր անունը տպում եմ` սկսելով «Ա» ստեղնից, և հայտարարեց տպել պատրաստվող մի ուրիշ տղայի. «Դա իմ տառն է, իմ տառին ձեռք մի՛ տուր»: Մի ուրիշ տղա ձեռքով անխտիր զարկում էր բոլոր ստեղներին, իսկ երբ սեղմեց մի քանի ստեղն միաժամանակ, ասաց. «Հոպա˜, սխալ է»:

Այս երեխաները, չէին փորձում տպել սովորել, նրանք ընդհանրապես չէին փորձում ինչ-որ բան սովորել: Երևակայությունն իրականության տեղ ընդունելով՝ նրանք ենթադրում էին, որ անում են այն, ինչ մեծերը. ստեղներին արագ հարվածելով՝ օգտվում են գրամեքենայից՝ տեղեկատվություն հաղորդելու համար: Ժամանակի ընթացքում նրանք «կհոգնեն հիմարությունից» և կմտածեն, թե ինչպես անեն, որ իսկապես գրեն: Ջուլիի համար իրապես երջանիկ կլինի այն օրը, երբ տատիկին նամակ կգրի, և տատիկն այն կկարդա:

Շրջապատող աշխարհը հասկանալու և կազմակերպելու իրենց փորձերում երեխաներն օգտագործում են իրենց երևակայությունն ու խաղը ամենաքիչը երկու ձևով: Նախ՝ դրանց միջոցով երեխաները հետազոտում են իրականությունը այնպես, ինչպես մեծերը կառուցում են մաթեմատիկական մոդելներ, այսինքն իրենք իրենց հարց են տալիս. «Ի՞նչ կլինի, եթե»: Երեխաների ստեղծած իրականության մոդելները շատ մոտավոր են. երեխաները փորձ քիչ ունեն: Բայց դրանով հանդերձ՝ նրանք այնքան հստակ են հետևում այն իրողություններին, որոնք հասցրել են ճանաչել: Եթե նրանք փայտիկները բեռնատարի տեղ են ընդունում, ապա դրանք բոլոր կանոններով են ընթանում: Եվ նրանց երևակայությունը ծառայում է իրականության հավաստի մոդելների կառուցմանը: Քանի որ փորձը քիչ է, նրանց համար դժվար է, ստացվում է գլուխկոտրուկի նման մի բան, որից 10 տոկոսն է առկա, մնացածը նրանք ստիպված են հորինել: Մեծահասակները չէին սկսի լուծել գլուխկոտրուկը՝ լրիվ կամ համարյա լրիվ չտիրապետելով մանրուքներին: Երեխաները սպասող չեն, մինչև նրանց մոտ կլինեն բոլոր մանրուքները, այսինքն իրականության բազմակողմանի և իմաստավորված մոդելի ստեղծման համար անհրաժեշտ ամբողջ տեղեկատվությունն ու փորձ: Նրանք պետք է իմաստին անմիջապես հասնեն: Նրանց երևակայությունը բխում է իրականությունից, կապված է նրա հետ ու միջոց է ծառայում իրականության հետագա ճանաչողության համար: Կոնկրետ միջոցները կարող են շատ տարբեր լինել. փոքրիկ Վիտայի համար այդ հին արժեթղթերի գրքույկներն ու սեփական արտադրության «ձևերն» են:

Ջենեթ Սարկետը Արիզոնայից պատմում է իր նամակում, թե ինչպես է կարդալ սովորում իր չորսուկես տարեկան տղան.

Վերջին ժամանակներս նրա մոտ սկսել են հայտնվել բարդ, մանրակրկիտ դետալներով արտահայտված նկարներ՝ սիրված թեմաներով՝ փրկիչ ուղղաթիռներ, ջրասուզակներ, նավեր ստորջրյա թևերի վրա, ծովահեններ, ոստիկանություն: Երբ նկարը ավարտված է, ես խնդրում եմ նրան պատմել, թե ինչ է նկարել: Ստանում եմ հակիրճ պատասխաններ. «Ծովահեն Սեմը՝ իր թրով», «Չորս ջրասուզակները սուզանավի վրա»: Ես դա ֆլոմաստերով գրում եմ նկարի վրա (թույտվություն վերցնելով) կամ տղայիս կողմից ընտրված թղթի վրա: Հետո մենք գրածը մի քանի անգամ կարդում ենք: Իսկ հետո ես նույն ֆլոմաստերով գրում եմ առանձին բառերը ոչ մեծ քարտերի վրա: Խառնում եմ քարտերը, իսկ տղաս ընտրում է դրանք այնպես, որ հերթականությունը լինի նկարում կամ թղթի վրա գրված բառերի նման, ու դասավորում դրանք շոգեքարշի ու վագոնների նման: Շոգեքարշը մեծատառով բառն է, իսկ փակվում է «գնացքը» կետով:

Այս տղայի համար մեծատառով սկսվող բառը շոգեքարշ անվանելը, իսկ կետով բառը՝ վերջին վագոն նշանակում է այս բառերին տալ իրական նշանակություն, սերտ կապել դրանք իր իմացածի հետ, տիրապետել այս բառերին: Ինչպես նկատել է Սեյմուր Փափերտը «Գիտակցության ճգնաժամ» գրքում, հիշելը թեթևանում է, եթե կարողանում ենք նոր հասկացությունը ձուլել ունեցած մոդելներում: Հենց դա են անում երեխաները, և դա հիանալի են անում՝ կապում են նոր գաղափարները և փորձը իրենց ունեցածի հետ: Որքան էլ խելացի լինեն մեծերը, նրանք չեն կարող դա անել երեխաների փոխարեն: Մենք չենք կարող կանխատեսել, պլանավորել կամ վերահսկել նրանց երևակայությունը կամ ինչ-որ կերպ փոփոխել այն մեր ճաշակով: Մեր գործը մանկական մտքին լիարժեք սնունդ տալն է:

Քերոլ Քենտը՝ Տեխասից, մեզ գրել էր գնացքների հանդեպ իր չորսամյա որդու սիրո պատմության մասին:
Ամեն ինչ սկսվել է նրանից, որ երկու տարեկանում փոքրիկը կլոր ռելսերի վրայով գնացող լարովի գնացք է նվեր ստացել: Ժանամակի ընթացքում նրա «երկաթուղային պարկը» նկատելիորեն աճել է, չնայած նաև մաշվել է, որովհետև տղան անվերջ խաղում էր դրանցով: Հետաքրքրությունը մեծանում էր իսկական երկաթուղով ճանապարհորդություններով: Որոշ ժամանակ անց նրանք ամբողջ ընտանիքով Տեխնիկայի պատմության թանգարանում եղան երկաթուղային սարքավորումների ցուցահանդեսում: Այնտեղ տղան մեծ շոգեքարշ է տեսնում՝ ազդանշանային կրակով: Ամեն տասը րոպեն մեկ աշխատող լոկոմոտիվի ձայնային ազդանշանը միանում էր, լույսերն սկսում էին թարթել, զանգը զնգում էր, ասես լոկոմոտիվը հեռանում է կայարանից: Ռոբերտը պատրաստ էր ամբողջ օրը մնալ շոգեքարշի կողքին: Այդ օրը լրիվ պատահաբար նրա գլխին երկաթուղայինի գլխարկ կար, և դրանից հետո միշտ կրում է այն, երբ դուրս է գալիս տանից: Ծնողներն իմացան, որ գոյություն ունի շոգեքարշային երկաթուղային էքսկուրսիա, ամբողջ ընտանիքը մեկնեց այդ ճամփորդությանը, և տղան վերջնականապես տարվեց երկաթուղով:

Շարունակությունը

Թարգմանություն ռուսերենից
Լուսանկարը` Նունե Խաչիկօղլյանի