Մենք ավելի շատ խոսում ենք, քան գրում

Ուսուցչի օրագրից

30.09.2017

Մայրենիի մի կարևոր բաղադրիչ, որպես կանոն, դուրս է մնում սովորողի ուսումնական գործունեության մեջ կարևորումից, ուսուցչի ուշադրությունից: Ասելիքս բանավոր խոսքին է վերաբերում: Դիստերվեգն է դեռ 19-րդ դարում այդ մասին խոսել: Նա էր ասում, որ չնայած այն բանին, որ մեր կյանքի ընթացքում մենք ավելի շատ բանավոր խոսքն ենք օգտագործում, քան գրավորը, մայրենիի ուսուցումը՝  ամբողջ ուսումնական գործը, տարվում է հիմնականում գրավոր խոսքի զարգացման ուղղությամբ: Այս դիտարկման հետ ես որ չեմ վիճի. համաձայն եմ գերմանացի ուսուցչապետի հետ: Եվ չեմ էլ ունենա պատասխանը, թե  որ տրամաբանությամբ է այդպես արվում: 

Գրավոր խոսքի զարգացման բազմաթիվ միջոցներ-մեթոդներ են ձևակերպված, գործածվում,  զարգացվում: Իսկ բանավոր խոսքի զարգացման ի՞նչ գործիքներ ենք օգտագործում, ի՞նչ մեթոդներ կան, ինչպիսի՞ հմտություններ են փոխանցվում դրանցով, բանավոր խոսքի  զարգացման ի՞նչ արդյունավետ ձևեր կան:  Իհարկե բանավոր խոսքի զարգացումը միայն մայրենի լեզվի ուսուցչի գործը չէ:  Ուսումնական ողջ միջավայրը՝ ուսումնական գործի իր բոլոր մասնակիցներով, պարտավոր է նպաստել դրան: Բայց այն չի էլ կարող չդառնալ մայրենիի դասթընթացի ծրագրով որոշված գործունեության ուղղություններից մեկը, ընդ որում՝ ոչ պակաս կարևոր, գուցե նաև առավել կարևոր, քան գրավոր խոսքինը:

Ես խոսեմ բանավոր խոսքի զարգացման իմ գործածած մեթոդների, իմ փորձի մասին:

Մոտեցումս հետևյալն է. որպեսզի սովորողը ճիշտ խոսի, հստակ և լեզվական առումով ճիշտ ձևակերպի  իր ասելիքը, նա պետք է ուշադրություն դարձնի  իր բանավոր խոսքին: Խոսքի թափթփվածությունը, իմ կարծիքով, սովորողի բանավոր խոսքի ամենադիպուկ բնորոշումներից է: Ինչպե՞ս հասնենք նրան, որ դա հաղթահարվի: Ինչպե՞ս անենք, որ սովորողի ականջը սղոցի իր կիսատ-պռատ, սխալներով ձևակերպված խոսքը:

Նախ՝ ստեղծում ենք բնական հաղորդակցության, ինքնարտահայտման, բնական խոսքի արտահայտման իրավիճակներ: Արհեստական երկխոսությունները, նյութերի վերապատմումները, որ ջանասեր սովորողի համար հիմնականում դառնում են կիսաանգիր վերարտադրություն, քիչ են նպաստում կենդանի խոսքի զարգացմանը (եթե, իհարկե, նպաստում են): Ապա թվային միջոցով գրանցում ենք այդ խոսքը, որից հետո լսում և քննարկում ենք: Թվային հասանելի տեխնիկան այսօր դրա հնարավորությունը տալիս է յուրաքանչյուրին:

Ներքևում տրված է երկու տեսանյութ: Երկու տարբեր 6-րդ դասարաններում, որպես կիրակնօրյա ընթերցարան,  առաջարկվել է  կարդալ  վրացի հեղինակ Ճաբուա Ամիրեջիբի  «Հեծանիվը» պատմվածքը: Մի դասարանում սովորողները ստեղծագործության քննարկումը դատի են վերածել՝ իրենց հարցադրումներով, ընկալումներով, մյուսում՝ կլոր սեղան են կազմակերպել: Երկուսում էլ ազատ փորձում են ներկայացնել իրենց ասելիքը: Ես աշխատում եմ չմիջամտել, որպեսզի կենդանի, անմիջական մթնոլորտում լարում չմտնի, սովորողները ազատ խոսեն, արտահայտվեն: Լսեք խոսքը:

Կարող եք լսել նաև «Չաչանակ» մեդիա-բլոգի Ռադիոնյութեր  բաժնում դրված նյութերը:

Խոսքային վրիպումներ՝ որքա՜ն ասես, լեզվական խճողումներ, լեզվական սխալ կառույցներ՝ նույնպես: Սա այսօրվա մեր բանավոր խոսքի վիճակն է: Ունենք այն, ինչ ունենք:

Հիմա պատմեմ այս տեսանյութերից և ռադիոնյութերից հետո արվող աշխատանքի մասին: Սկզբում սովորողներն իրենց անհատական ականջակալներով լսում են իրենց և իրենց ընկերների խոսքը, դուրս են գրում իրենց կարծիքով սխալ ձևակերպումները, լեզվական սխալները: Հետո սկսում ենք քննարկումը՝ ինչ պետք է ասվեր, և ինչպես պետք է ասվեր: 

Ի վերջո՝ սովորողի ուշադրությունը հրավիրում ենք իր բանավոր խոսքի վրա, առանց որի խոսքը՝ ավելի հստակ, ձևակերպումն առավել գրագետ դարձնել հնարավոր չէ: Թե խոսքային առաջընթացը երբ կլինի, ում խոսքում երբ ի հայտ կգան փոփոխությունները, դժվար է ասել: Կարևորը ճանապարհն է, որով անցնում  ենք՝ բնական հաղորդակցության ապահովում և այդ կենդանի խոսքի անհոգնել աշխատանք: Մնացածը կերևա… Ո՞ւր ենք շտապում:

11.10.2017

Ուրախ է և արդյունավետ

Սովորողները լսում են իրենց ընկերների խոսքը: Դուրս են գրում լեզվական վրիպումները:

Եթե ուսուցումն ուրախություն չի բերում, իմ համոզմամբ, ինչ-որ կարևոր բան պակասում է: Սա, կարծում եմ, ոչ միայն ուսուցմանն է վերաբերում: Անսպասելի հարցերի, դրանց պատասխանելու  վարժանքն  օգնում է նաև խոսքը արագ ու ճշգրիտ ձևակերպելուն: Հետո սովորողները կքննարկեն իրենց խոսքը, հետևություններ, ճշգրտումներ կանեն: Եվ այս աշխատանքը կդառնա բանավոր խոսքի զարգացմանն ուղղված արդյունավետ, ուրախ աշխատանք: Դիտենք այդ հարցուպատասխանից մի հատված: Սա առաջին փորձն է: Կարծում եմ՝ այսպիսի հետևողական աշխատանքի դեպքում մյուս և հարցերն ավելի հետաքրքիր-բովանդակալից կձևակերպվեն, և պատասխաններն ավելի հստակ-ճշգրիտ կլինեն:

Հիմա լսեք «Չաչանակ» ռադիոյի թողարկումը, որը սովորողների նախագիծ-նախաձեռնությունն է:

Ընդհանրապես սովորողների ռադիոհաղորդումները լեզվական բանավոր աշխատանքի լավ հնարավորություն են տալիս: Ակտիվ, հետաքրքիր բանավոր աշխատանքի ձև է: Յուրաքանչյուր ռադիոհաղորդումից հետո սովորողները հնարավորություն ունեն լսելու իրենց խոսքը, քննարկելու ձևակերպած հարցերը, հնչած պատասխանները: Բանավոր խոսքի մշակման լավ ու հետաքրքիր աշխատանք է:
Լսեք նաև այս Միլենա Հարությունյանի այս հաղորդումը: