Համընդհանուր հռչակագիր մշակութային բազմազանության մասին

Գլխավոր համադաշնակցությունը (կոնֆերենցիա),
մարդու իրավունքների մասին Համընդհանուր հռչակագրով և բոլորի կողմից ընդունված իրավական այլ ակտերով (ինչպիսիք են 1966թ. երկու Միջազգային համաձայնագրերը, որոնցից մեկը մարդու քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին էր, իսկ մյուսը` տնտեսական, սոցիալական և մշակութային)` մարդու իրավունքներն ու հիմնական ազատություններն ամբողջությամբ ապահովելու նպատակին հետևելով.
հիշեցնելով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կանոնադրության ներածությունը, որն ազդարարում է, թե ՙմարդկային արժանապատվությանը սատար կանգնելու համար անհրաժեշտ է հավասարության, արդարության, ազատության և խաղաղության հիման վրա մշակույթն ու կրթությունը տարածել բոլոր մարդկանց մեջ. ուստի բոլոր ժողովուրդների վրա դրվում է այս սուրբ պարտականությունը, որը պետք է կատարել փոխըմբռնման և համագործակցության ոգով՚.

հիշեցնելով նաև կանոնադրության առաջին հոդվածը, որով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի առջև, ի թիվս այլ խնդիրների, դրվում է ՙգաղափարները խոսքային և պատկերային արտահայտչամիջոցներով ազատ տարածելուն իր կարծիքով օգտակար միջազգային համաձայնագրերի վերաբերյալ՚ եզրակացություն ներկայացնելու խնդիրը.
վկայակոչելով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ընդունած միջազգային իրավական ակտերի դրույթները, որոնք վերաբերում են մշակութային բազմազանությանը և մշակութային իրավունքների իրականացմանը .
կրկին պնդելով, որ մշակույթը պետք է դիտվի որպես հասարակության` հոգևոր կամ նյութական, ինտելեկտուալ կամ հուզական բնույթով առանձնացող տարբեր խմբերի միաձուլման միջոց, և որ այն, արվեստի և գրականության հետ, ընդգրկում է անգամ կենսակերպը, ՙմիասին ապրելու կարողությունը՚, արժեքները, ավանդույթները և հավատքը ,

հավաստելով, որ մշակույթն է միասնական հասարակության ձևավորման և գիտության հիմքի վրա տնտեսության զարգացման շուրջ ծավալվող արդի վիճաբանությունների և երկխոսությունների կենտրոնում,

պնդելով, որ հարգանքը մշակույթների բազմազանության հանդեպ, համբերատարությունը, վստահության և փոխըմբռնման մթնոլորտում երկխոսությունն ու համագործակցությունը խաղաղության և միջազգային անվտանգության ամենալավ երաշխիքն ու գրավականն են,

ձգտելով մշակութային բազմազանությունն ընդունելու, մարդկության միասնականության գիտակցման և միջմշակութային փոխանակումների զարգացման վրա հիմնված ավելի լայն համերաշխության ամրապնդմանը,

համարելով, որ գլոբալիզացիայի գործընթացը, հաղորդակցման և ինֆորմացիոն նոր տեխնոլոգիաների արագ զարգացմամբ խթանվելով, թեև մշակութային բազմազանությանն ուղղված մարտահրավեր է պարունակում, բայց և միաժամանակ քաղաքակրթության և մշակույթների միջև նոր երկխոսությունների համար բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում,

գիտակցելով, որ ՄԱԿ-ի շրջանակում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի վրա դրվել է մշակույթների բազմազանության պահպանումն ու արդյունավետ համագործակցությունն ապահովելու հստակ պարտականություն`
առաջարկում է հետևյալ սկզբունքները և ընդունում է սույն Հռչակագիրը:

ԻՆՔՆԱՏԻՊՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՅԼԱԶԱՆՈՒԹՅՈՒՆ և ՊԼՅՈՒՐԱԼԻԶՄ (ՀՈԳՆԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ)

Հոդված 1. Մշակութային բազմազանությունը` որպես մարդկության ընդհանուր ձեռքբերում
Մշակույթի ձևերը ժամանակի և տարածության մեջ փոփոխվում են: Մշակութային տարբերությունը դրսևորվում է մարդկությունը ներկայացնող խմբերին և հանրույթներին առանձնահատուկ անկրկնելի բազմատեսակությամբ: Լինելով փոխանակումների նորարության և ստեղծագործական աշխատանքի սկզբնաղբյուր` մշակութային բազմազանությունն անհրաժեշտ է մարդկությանն այնպես, ինչպես կենսաբանական բազմատեսակությունը` կենդանի բնությանը: Այդ իմաստով նա մարդկության ընդհանուր ունեցվածքն է և պետք է ընդունվի և ամրապնդվի` ի շահ ներկա և ապագա սերունդների:

Հոդված 2. Մշակութային բազմազանությունից դեպի մշակութային բազմաքանակությունը
Մեր հասարակության մեջ, որն ավելի ու ավելի ավելի բազմատեսակ է դառնում, պետք է ապահովել ներդաշնակ փոխահարաբերություններ և բազմաթիվ, բազմատեսակ և զարգացող մշակութային ինքնուրույնությամբ մարդկանց ու հանրույթների համատեղ գոյատևման ձգտում: Բոլոր քաղաքացիների ինտեգրմանը և մասնակցությանը նպաստող քաղաքականությունը սոցիալական համախմբման, քաղաքացիական հասարակության կենսունակության և խաղաղության գրավական է: Այս իմաստով մշակութային պլյուրալիզմը տարբեր մշակույթների զարգացման քաղաքական պատասխանն է: Մշակութային պլյուրալիզմը, անքակտելիորեն կապված լինելով ժողովրդավարության հետ, հասարակության կենսական ուժերը սնող մշակութային փոխհարաբերությունների և ստեղծագործական հնարավորությունների ծաղկման բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում:

Հոդված 3. Մշակութային բազմանությունը` որպես զարգացման գործոն
Մշակութային բազմազանությունն ընդլայնում է մարդու ընտրության հնարավորությունը, այն զարգացման սկզբնաղբյուրներից մեկն է, որ դիտարկվում է ոչ միայն տնտեսական աճի տեսանկյունից, այլ նաև որպես լիարժեք մտավոր, հուզական, բարոյական և հոգևոր կյանքը սնող միջոց:

ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԲԱԶՄԱԶԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ

Հոդված 4. Մարդու իրավունքները` որպես մշակութային բազմազանության պաշտպանության երաշխիք
Մշակութային բազմազանության պաշտպանությունը բարոյական հրամայական է, այն անբաժանելի է մարդկային անձի արժանապատվության հանդեպ տածած հարգանքից: Այն ենթադրում է պարտադիր հարգանք մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների նկատմամբ, մանավանդ ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների և հնագույն ժողովուրդների: Անթույլատրելի է մշակութային բազմազանությանը հղում անելով` ոտնահարել կամ սահմանափակել մարդու` միջազգային օրենքներով երաշխավորված իրավունքները:

Հոդված 5. Մշակութային իրավունքները` որպես մշակութային բազմազանությանը նպաստող գործոն
Մշակութային իրավունքները անքակտելի մասն են կազմում մարդու իրավունքների, որոնք ունիվերսալ են, անբաժանելի և փոխկապակցված: Ստեղծագործական բազմազանության զարգացման անհրաժեշտ պայմանը մշակութային իրավունքների ամբողջական իրացումն է այնպես, ինչպես որ նշված է Մարդու իրավունքների մասին համընդհանուր հռչակագրի 27-րդ հոդվածում և տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին Միջազգային պայմանագրի 13-րդ և 15-րդ հոդվածներում: Համատասխանաբար, յուրաքանչյուր մարդ ինքնարտահայտվելու, ստեղծագործելու և իր ստեղծագործությունները սեփական ընտրությամբ ցանկացած լեզվով, մասնավորապես մայրենի լեզվով տարածելու հնարավորություն պետք է ունենա. ամեն ոք որակյալ կրթության և մասնագիտական պատրաստության իրավունք ունի` իր մշակութային ինքնատիպության լիակատար հարգանքի պայմաններում. յուրաքանչյուրը պետք է հնարավորություն ունենա մշակութային կյանքին սեփական ընտրությամբ մասնակցելու և իր մշակութային ավանդույթներին հավատարիմ մնալու` մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների սահմաններում:

Հոդված 6. Դեպի բոլորին հասանելի մշակութային բազմազանությունը
Ապահովելով գաղափարների ազատ տարածումը խոսքային և պատկերային արտահայտչամիջոցներով` պետք է հասնել այն բանին, որ բոլոր մշակույթները դառնան ինքնաարտահայտման և տարածման առարկա: Մշակութային բազմազանության գրավական են մտքերն արտահայտելու ազատությունը, տեղեկատվության միջոցների բազմազանությունը, բազմալեզվությունը, գիտա-տեխնիկական, այդ թվում` թվային, գիտելիքների, գեղարվեստական ստեղծագործության հնարավորությունների մատչելիությունը և բոլոր մշակույթների համար գաղափարների ազատ արտահայտման և տարածման հանարավորության ընձեռումը:

ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԲԱԶՄԱԶԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ և ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ԿՅԱՆՔԸ

Հոդված 7. Մշակութային ժառանգությունը` որպես ստեղծագործելու աղբյուր
Յուրաքանչյուր ստեղծագործություն իր ուժերը քաղում է մշակութային ավանդույթներից, բայց ծաղկունքի հասնում է միայն այլոց հետ շփվելու միջոցով: Ահա թե ինչու է անհրաժեշտ պահպանել, հանրաճանաչ դարձնել և անփոփոխ ապագա սերունդներին փոխանցել մշակութային հարուստ ժառանգությունն իր բոլոր ձևերով, որոնք արտացոլում են մարդկության կենսափորձը և իղձերը` դրանով իսկ արգասաբեր միջավայր ստեղծելով ստեղծագործության (նրա բազմազան ձևերի) և տարբեր մշակույթների միջև իրական երկխոսության կազմակերպման համար:

Հոդված 8. Մշակութային նշանակությամբ առարկաները և ծառայությունները` առանձնահատուկ արտադրանք
Արդի տնտեսական և տեխնիկական փոփոխությունների պայմաններում, որոնք ստեղծագործական կյանքի և նորամուծությունների լայն հնարավորություններ են բերում, պետք է հատուկ ուշադրություն դարձնել ստեղծագործական առաջարկների բազմազանությանը, հեղինակների և ստեղծագործ աշխատանքով զբաղվողների իրավունքների արդարացի պահպանմանը, դրանց հետ հաշվի նստելուն, ինչպես նաև ստեղծագործական նշանակություն ունեցող առարկաների և ծառայությունների առանձնահատկությանը, որոնք, ինքնատիպության, արժևորման և մտավոր իմաստակիրները լինելով հանդերձ, չպետք է ընկալվեն որպես հասարակ իրեր կամ սպառման ապրանքներ:

Հոդված 9. Քաղաքականությունը մշակույթի ոլորտում` որպես ստեղծագործական կյանքի կատալիզատոր
Մշակույթի ոլորտում քաղաքականությունը, ապահովելով գաղափարների և ստեղծագործությունների ազատ տարածումը, պետք է ապահովի նաև պայմաններ, որոնք կնպաստեն բազմատեսակ մշակութային նշանակությամբ ապրանքների և ծառայությունների արտադրմանն ու տարածմանը մշակութային արդյունաբերության օգնությամբ, որն ունի տեղական և գլոբալ մակարդակներով դրանք հաստատելու միջոցներ: Յուրաքանչյուր պետություն միջազգային պարտականություններին հետևելիս մշակույթի ասպարեզում ինքն է մշակում իր քաղաքականությունը և դրանք կյանքի կոչում այն մեթոդներով, որոնք ինքը համարում է ավելի համապատասխան, այդ թվում` օպերատիվ աջակցման ճանապարհով և համապատասխան նորմատիվ-իրավական հիմքի ստեղծումով:

ՄՇԱԿՈՒՅԹՆԵՐԻ ԲԱԶՄԱԶԱՆՈՒԹՅՈՒՆ և ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԵՐԱՇԽՈՒԹՅՈՒՆ

Հոդված 10. Ստեղծագործական ներուժի և գլոբալ մասշտաբով նյութերի տարածման ներուժի ամրապնդում
Մշակութային արժեքների և դրանց փոխանակումների ներկայում տիրող գլոբալ հարահոսի անհավասարակշռության պայմաններում պետք է ամրապնդել միջազգային համագործակցությունը և համերաշխությունը, ինչին հենվելով` բոլոր ազգերը, այդ թվում նաև զարգացող և անցումային շրջանում գտնվող երկրները, կկարողանան ստեղծել մշակութային հիմնավոր արդյունաբերություն և ի վիճակի կլինեն մրցակցելու և' ներազգային, և' միջազգային մակարդակներում:

Հոդված 11. Պետական սեկտորի, մասնավոր սեկտորի և քաղաքացիական հասարակության միջև համագործակցության կակազմակերպում
Միայն շուկայական հարաբերություններով հնարավոր չէ ապահովել մշակութային բազմազանության պահպանումն ու խրախուսումը, ինչը մարդկության զարգացման կարևոր գործոնն է: Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է կրկին ընդգծել մասնավոր սեկտորի և քաղաքացիական հասարակության հետ համագործակցությամբ իրականացվող պետական քաղաքականության կարևորագույն դերը:

Հոդված 12. ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դերը
Իր մանդատից և գործառույթներից ելնելով` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն պատասխանատվություն է կրում հետևյալի համար`
ա) աջակցում սույն Հռչակագրում թվարկված զարգացման ռազմավարության սկզբունքներին, որոնք փորձարկվել են տարբեր միջպետական կազմակերպությունների կողմից.
բ) տեղեկատվական գործառույթների իրականացում և պետությունների, միջազգային կառավարական և ոչ կառավարական կազմակերպությունների, քաղաքացիական հասարակության և մասնավոր սեկտորի` մշակութային բազմազանությանն ուղղված հայեցակարգի, խնդիրների և քաղաքական որոշումների համատեղ մշակման ջանքերի կոորդինացում.
գ) հետագա նորատիվային-ստեղծական աշխատանքների և հասարակայնության ուշադրությունը գրավվելուն և սույն Հռչակագրում շոշափված` իրեն վերաբերող ոլորտներում ներուժն ամրապնդելուն ուղղված գործունեության անցկացում.
դ) Գործողությունների պլանի, որի հիմնական ուղղությունները նշված են սույն Հռչակագրի ներդիրում, իրականացման աջակցում:

Ռուսերենից թարգմանեց
Լուսինե Մանուկյանը