Խաղերը՝ ուսուցման արդյունավետ միջոց

«Որպեսզի ուղեղը սովորի, անհրաժեշտ է զգացմունքներ արթնացնել, հուզել», – պնդում են ուղեղի աշխատանքը ուսումնասիրող գիտնականները։ Ուսուցման նորագույն տենդենցներից է այսպես կոչված նեյրոդիդակտիկան, որն ունի մեկ առանցքային մոտեցում. չկա ուսուցում առանց զգացմունքների:

Ուսման մեջ խաղերի կիրառման անժխտելի արդյունավետությունը, կարծում եմ, հենց այս փաստի վրա է հիմնված: 

Առանց ծավալվելու նեյրոդիդակտիկայի և ուսման մեջ զգացմունքների կարևորության տեսական հարցերի շուրջ (քանի որ դա շատ հետաքրքիր, բայց առանձին քննարկում պահանջող թեմա է), այս հոդվածում ցանկանում եմ նկարագրել ուսուցման մեջ խաղերի կիրառման իմ գործնական փորձը` հուսալով, որ օգտակար կլինի այլ դասավանդողների համար:
Եվ այսպես, այս տարվա իմ աշխատանքներում ամենաարդյունավետը, հետաքրքիրն ու հաջողվածը իսպաներենի ուսուցումը խաղերի միջոցով իրականացնելու փորձն էր, որի ընթացքում հնարավոր է դառնում ապահովել նույնիսկ ամենապասիվ և սովորաբար քիչ հետաքրքություն և մասնակցություն ցուցաբերող սովորողների ակտիվ ներգրավվածությունը ուսումնական պրոցեսին:
Ըստ որում, ինձ համար բացահայտեցի, որ խաղերը մանրակրկիտ մտածված լինելու, ճիշտ, տեղին կազմակերպելու դեպքում ոչ միայն կարող են օգտագործվել որպես կարճ ընդմիջումներ ուսուցման պրոցեսում, այլև այդ պրոցեսն ինքը ամբողջովին կարող է հիմնված լինել տարատեսակ խաղերի և խաղային գործունեությունների վրա, կարող է լինել ուսումնական ամբողջական մեթոդ:
Կարծում եմ` այս մեթոդը լավ է գործում և հաջողված այլընտրանք է լեզվի ուսուցման հատկապես սկզբնական փուլում, երբ սովորողները դեռ արտահայտվել չեն կարողանում, որպեսզի հաղոդակցական գործառույթ իրականացնեն, իսկ մեծ քանակի նոր բառապաշարի յուրացումը դժվար է հատկապես դպրոցական տարիքի երեխաների համար։ Նրանց այս էտապը դադնաղ ու ձանձրալի կարող է թվալ: Նշեմ, որ ստորև նկարագրված խաղերը հիմնականում A1-A2 մակարդակների համար են նախատեսված, բայց կարող են ադապտացվել նաև B-C մակարդակներին:
Իհարկե եղել են խաղային գործունեություններ, որոնք ակնկալվող արդյունքի չեն բերել, կամ ոչ բոլոր խմբերում են գործել միատեսակ հաջողությամբ, ցանկացած դեպքում նախապես ճշգրիտ կանխատեսել արդյունքը դժվար է, միայն ամեն կոնկրետ խաղի փորձարկմամբ է հնարավոր լինում պարզել դրա արդյունավետությունը տարատեսակ խմբերում:
Նկարագրեմ դրանցից ամենահաջողվածները։

Նոր թեմատիկ բառապաշարի ներկայացման ու մտապահմանն ուղղված խաղեր. Սկսեմ նրանից, որ ցանկացած խաղային գործունեություն շատ ավելի ակտիվ ու արդյունավետ է, եթե դրանում կա մրցակցային տարր. այսինքն՝ եթե խումբը բաժանում ենք երկու մեծ թիմի, կամ մի քանի փոքր թիմերի, ցանկալի է՝ պատահական սկզբունքով, ոչ թե իրենց ցանկությամբ կամ ուսուցչի ցուցմամբ, քանի որ այդպես բողոքների տեղիք չի լինում, և խուսափում եք միշտ նույն թիմերն ունենալուց ( ի դեպ, փորձը ցույց է տալիս, որ մոտ ընկերները, տարբեր թիմերում հայտնվելով, շատ ավելի ակտիվ են մրցում իրար հետ). պատահական բաժանումը կարելի է անել տարբեր կերպ. ես դա անում եմ թղթերի վրա գրելով մի շարք իսպանախոս և նույնքան ոչ իսպանախոս երկրների անուններ, այնուհետև դրանք հակառակ երեսով շուռ տալիս, խառնում եմ և առաջարկում յուրաքանչյուր մասնակցի վերցնել կույտից մի թղթիկ: Բոլոր նրանք, ովքեր վերցրել են իսպանախոս երկրի անվանվամբ թղթիկ, կկազմեն առաջին խումբը, ովքեր` ոչ իսպանախոս, կլինեն երկրորդ խմբում: Նույնը կարելի է անել բառերի ցանկացած երկու տարբեր իմաստային խումբ ընտրելով (նկ. 2):

Թիմի կարևորությունը և թիմային գիտակցությունը առավել ընդգծելու համար առաջարկեք անուն ընտրել յուրաքանչյուր թիմի համար, այն գրեք թղթի կամ գրատախտակի վրա` այնուհետև ամեն մեկի տակ ավելացնելով այդ թիմերի հավաքած միավորները:
Դասասենյակում առկա առարկաների անունները սովորելու կամ վերհիշելու համար կարելի է դրանք գրել կպչուն թերթիկների վրա ամեն թիմի համար մի գույնի թղթիկներ ընտրելով: Սահմանված ժամանակում ամեն թիմ պետք է հասցնի փակցնել թղթիկները համապատասխան առարկայի վրա յուրաքանչյուր ճիշտ պատասխանի համար ստանալով մեկ միավոր:

Մասնագիտությունների բառապաշարին ծանոթանալու համար խաղում ենք «Ո՞վ եմ ես» (նկ.3, 4) խաղը. հարկավոր է նախապես պատրաստել տարբեր մասնագիտություններ պատկերող նկարներ, ինչպես ստորև բերված նկարում, ինչպես նաև մասնագիտությունների անունների ցուցակը յուրաքանչյուր խմբի համար: Նախ ծանոթանալով ցուցակին և պարզաբանելով նոր բառերը` սկսում ենք խաղը: Ամեն թիմից հերթով մի մասնակից սեղանից վերցնում է մի նկար այնպես, որ մյուս մասնակիցները չտեսնեն, թե ինչ է պատկերված և անձայն շարժումներով փորձում բացատրել, թե դա ինչ մասնագիտություն է: Թիմակիցները փորձում են գուշակել և ասել մասնագիտության իսպաներեն անվանումը` յուրաքանչյուր գուշակված բառի համար ստանալով մեկ միավոր: Սահմանեք երկու միավոր, եթե բառը ավելի շուտ գուշակի հակառակորդ թիմը, և պայքարը կտրուկ կթեժանա, և երկու թիմերին կստիպեք ամբողջ ընթացքում ուշադիր լինել ու մասնակցել խաղին (աղբյուրը ` այստեղ)։
Սննդի բառապաշարը բավական հեշտ սովորեցինք դոմինո խաղի միջոցով` դասական դոմինոյի խաղաքարտերը փոխարինելով մեր թեմային վերաբերվող քարտերով` մի կողմում ուտելիքների պատկերներով, մյուս կողմում դրանց անուններով (նկ.5): Քարտերը բաժանվում են ոչ թե անհատական, այլ ամեն թիմին վեցական կամ ութական, և քայլերը կատարվում են հերթով երկու թիմերի միջև. այն թիմը, ում խաղաքարտերը առաջինը վերջանան, կճանաչվի հաղթող և կստանա 5 միավոր: Եթե բառապաշարը նոր է խաղացողների համար, նպատակահարմար է երկու թիմերին տրամադրել բառապաշարի հուշող ցանկը, որից ընթացքում կարող են օգտվել: Պարտված թիմը հավելյալ միավորներ կարող է վաստակել և հավասարեցնել հաշիվը, եթե կարողանա ճիշտ անվանել հակառակորդ թիմի կողմից ընտրված 5 ուտելիք, արդեն առանց հուշող ցանկին նայելու: Ահա մեր օգտագործած խաղաքարտերը, որոնք կարելի է փոխարինել ցանկացած այլ թեմատիկ բառապաշարով և համապատասխան պատկերներով (աղբյուրը` այստեղ)։

Հագուստի բառապաշարը ամրապնդելու համար օգտագործել ենք Dobble խաղը (նկ.6), որի համար նախապես պատրաստել ենք հագուստի տարբեր մասեր պատկերող քարտեր (քարտերը պատրաստելու աշխատանքը կարելի է անել սովորողների հետ միասին` ընթացքում նաև ներմուծելով նոր բառապաշարը): Քարտերը պատրաստված են այնպես, որ յուրաքանչյուր երկու խաղաքարտ միայն մեկ ընդհանուր պատկեր ունեն, խաղացողներից յուրաքանչյուրին տրվում է մեկ խաղաքարտ և սեղանի կենտրոնում դրվում մնացած քարտերը երեսն ի վեր իրար վրա դարսած այնպես, որ երևա միայն առաջին քարտի պատկերները: Խաղը սկսվելուն պես յուրաքանչյուր մասնակից պետք է գտնի իր քարտի և կետրոնում դրված քարտի միևնույն պատկերը և անվանի այն իսպաներեն։ Ճիշտ անվանելու դեպքում իրեն է վերցնում սեղանի վրայի քարտը: Այնուհետև մասնակիցները փնտրում են հաջորդ խաղաքարտը և իրենց վերցրած վերջին քարտի նույն պատկերը, և այդպես շարունակ` փորձելով հնարավորինս շատ քարտեր հավաքել:

Խաղը բավական ակտիվ է և մեծ խմբերում չափազանց աղմկոտ կարող է ստացվել, այնպես որ նպատակահարմար է անցկացնել փոքր խմբերով:
Ուրախ հարց ու պատասխան է ձևավորվում «Իսկ դո՞ւ երբ ես լողանում» խաղի միջոցով` մեր շրջանում ոմանց ծանոթ «Բլիբել» անվամբ: Մասնակիցներից մեկը (թիմերով խաղի դեպքում` երկուսը), դուրս է գալիս սենյակից, մինչ մյուսները պահում են առօրյա գործողություն ցույց տվող մի բայ: Ներս մտնողը (մտնողները) պետք է հարցերի միջոցով գուշակի, թե ինչ բառ է պահված` իր հարցերը կազմելիս որպես փոխարինող բառ օգտագործելով «լողանալ» բառը և խոնարհելով այն համապատասխան դեմքով և թվով: Խաղը նպաստում է և՛ հարցերի ձևակերպման մեջ հմտանալուն, և՛ տարբեր դեմքերով կիրառելուն իսպաներենի անդրադարձ բայերը, որոնց գործածությունը որոշակի բարդություն է ներկայացնում (լողանալ ducharse բայը անդրադարձ բայ է): Կարող են օգտագործվել այնպիսի հարցեր, ինչպես «դու սիրո՞ւմ ես լողանալ, քանի՞ անգամ ես լողանում, լողանալիս ի՞նչ ես օգտագործում, լողանալուց հետո քեզ ինչպե՞ս ես զգում» և այլն՝ փորձելով պատասխաններից գուշակել, թե ինչ բառ է թաքնված «լողանալ» բառի հետևում: Միավոր է ստանում այն թիմը, ում ներկայացուցիչն առաջինն է գուշակում բառը:

Ածականների համեմատական աստիճանը կարելի է կիրառել հետևյալ մրցության մեջ (նկ.8): Իսպաներենում, ինչպես և շատ լեզուներում, մարդկանց, իրերը կամ երևույթները նկարագրելու համար դրանք համեմատում են որևէ կենդանու կամ կերպարի հետ, և դրանցից շատերը կայուն արտահայտություններ են դառնում լեզվի մեջ, այսպես օրինակ` «կրիայից ավելի դանդաղ», «բույսի պես պասիվ», «այծից ավելի գիժ», «ավելի ծանր քան կովը՝ գրկած» և այլն: Նախ սովորողներին ծանոթացնում ենք նման արտահայտություններին՝ բացատրելով դրանց միջոցով համեմատության ձևերը, այնուհետև երկու թիմերին բաժանում ածականների միևնույն ցանկը, որը պետք է օգտագործեն նմանատիպ արտահայտություններ կազմելու համար: Երբ բոլոր բառերի իմաստը պարզաբանված է, դասավանդողը հերթով ցուցադրում է պատկերներ, որոնց շուրջ թիմերը պետք է հասցնեն ճիշտ արտահայտություններ կազմել: Հաղթում է իմաստով և ձևով ճիշտ ավելի շատ արտահայտություններ կազմած թիմը (աղբյուրը ` այստեղ)։
Հաճախ օգտագործվող բառախաղերից մեկը` խառնված տառերով բառը գուշակելու խաղը, կարելի է մի փոքր ձևափոխել և ավելի հետաքրքիր դարձնել: Ակտիվ շարժում մտցնելու համար կարել է երկու թիմերին խնդրել, որ երկու շարքով կանգնեն գրատախտակի դիմաց, և երբ ուսուցիչը ցույց է տալիս խառնած տառերով բառը (օգտագործելով կամ թուղթ, կամ գրատախտակ, կամ պրոյեկտոր, կամ կպչուն թղթեր), շարքի առաջին կանգնած մասնակիցը վազում է գրատախտակի մոտ (կամ պրոյեկտվող համակարգչի) և գրում ճիշտ բառը. թիմի մյուս անդամները կարող են նրան հուշել բառը: Իր թիմի համար միավոր է վաստակում այն մասնակիցը, որը առաջինը կգրի ճիշտ բառը: Այնուհետև խաղը շարունակվում է նոր բառով և շարքի երկրորդ անդամների մասնակցությամբ: Կպչուն թղթերի կիրառումը զգալի հեշտացնում է ընթացքը և հնարավորություն է տալիս իրականացնել խաղը ցանկացած միջավայրում, որտեղ որևէ պատ կա:
«Ճիշտ թե սուտ» խաղը օգնում է ամրապնդելու բայերի (հատկապես անկանոն) խոնարհումը: Նախապես ընտրված մի շարք բայեր են ներկայացվում մասնակիցներին, և յուրաքանչյուր թիմի հանձնարարվում է դրանցով կազմել հինգական նախադասություն, որոնցից երեքը ճիշտ, երկուսը` սուտ: Այնուհետև թիմերը փոխանակում են իրենց կազմած նախադասությունները և փորձում գտնել հակառակորդ թիմի կազմած սուտ նախադասությունները:
Տարբեր թեմատիկ բառապաշարների ընդհանուր կրկնության համար առաջարկում եմ հետևյալ հետաքրքիր խաղը. ընտրում ենք մեր ցանկացած թեմատիկ խմբերը (կենդանի, երկիր, գույն, ուտելիք, մասնագիտություն…), դրանք հերթականությամբ համարակալում ինչպես այստեղ (նկ.9)։
Կողքի սյունակում յուրաքանչյուր համարի հետ միասին ընտրում ենք մեկ տառ, որով էլ պետք է թիմերը կարողանան համապատասխան ոլորտի բառ գտնել: Օրինակ E5, 5 համարի տակ գրված է կենդանի, ուրեմն նշանակում է e տառով կենդանու անուն (կամ անուններ) պետք է գրվի, ասենք elefante (փիղ), և այդպես շարունակ: Առաջինը բոլոր տողերը լրացնող թիմը ասում է` ¡Listo! այդպիսով կանգնեցնելով խաղը: Յուրաքանչյուր թիմ կարդում է իր գրած բառերը և ստանում այնքան միավոր որքան ճիշտ գրված բառ ունի (աղբյուրը` այստեղ)։

Կրկնության համար կարելի է օգտագործել նաև Sopa de letras կամ «Տառերի ապուր» (աղբյուրը ` այստեղ) խաղը, որտեղ յուրաքանչյուր թիմի տրվում է այսպիսի թերթիկ`(նկ.10)։

Ամեն թիմ ինքը պետք է նախ ընտրի բառերի այն ցանկը, որն օգտագործելու է, և գրի դրանք աջ կողմի սյունակում, այնուհետև հարկավոր է տեղադրել այդ բոլոր բառերը վանդակների մեջ` ուղղահայաց, հորիզոնական կամ անկյունագծով, մեկ տառ – մեկ վանդակ սկզբունքով: Խաղը ավելի բարդ կլինի, եթե բոլոր բառերը վանդակներում տեղադրելուց հետո ազատ մնացած վանդակները լցվեն պատահական տառերով: Հետո թերթիկները փոխանակվում են, և մինչև որոշակի ժամանակի լրանալը թիմերը պետք է փորձեն հնարավորինս շատ թաքնված բառեր գտնել:
«Այո թե ոչ» – ընտրվում է մի խաղացող, ով մտքում բառ է պահում կամ կարելի է նախօրոք նկարներ պատրաստել և պատահական մեկն ընտրել: Թիմերից յուրաքանչուրը հերթվ մեկական հարց է տալիս, որին բառը պահող մասնակիցը պատասխանում է միայն այո կամ ոչ: Օգտակար է նկարագրող ածականները կրկնելու համար, ինչպես նաև «կա – չկա, ունենալ, ինչ-որ բանի համար լինել» և այլ արտահայտություններ ամրապնդելու համար: Հաղթում է առաջինը բառը ճիշտ գուշակած թիմը:
Մի քիչ ավելի բարդ տարբերակ է հայտնի Tabú խաղը, որում խաղաքարտերի վրա նշվում է ոչ միայն թաքնված բառը, որը մասնակիցը պետք է բացատրի բառերով, այլև ևս երեք տաբու բառ, որոնք բացատրողը չի կարող օգտագործել (նկ.11):

Ուրախ, բայց արդեն ոչ մրցութային գործունեություն է «Խենթ պատմությունը», որտեղ մասնակիցները հերթով իրար փոխանցելով հարցերով թերթիկը` պետք է իսպաներեն պատասխանեն յուրաքանչյուրը մեկ հարցի` փոխանցելուց առաջ ծալելով իր լրացրած հատվածն այնպես, որ հաջորդ լրացնողը չտեսնի իր պատասխանը: Երբ բոլոր հարցերին պատասխանել են, թերթիկը բացվում է և իրար հետևից ընթերցվում են պատասխանները`հաճախ զվարճալի կամ զավեշտալի պատմություն դարձած:

Ոչ թիմային, այլ անհատական խաղային գործունեություններից մեկն է նաև «Պատշգամբները»` ուղղված ներկա շարունակական ժամանակի գործածությանը: Նախ ցուցադրվում է  "Balcones" կարճ մուլտֆիլմը։
Միասին նկարագրում ենք յուրաքանչյուր պերսոնաժի գործողությունները, այնուհետև խնդրում ենք սովորողներին նկարել երեք, կամ չորս հարկանի տուն` իր պատշգամբներով, իսկ ամեն պատշգամբում որևէ պարզ գործողություն կատարող մարդ: Նկարները ավարտելուց հետո խնդրում ենք փոխանակել դրանք և առաջարկում գրել յուրաքանչյուր պատշգամբի կողքին, թե այդ պահին ինչ է անում այնտեղ գտնվող մարդը կամ մարդիկ: Ստացվում է բավական կրեատիվ (նկ.12)։ 

Ամփոփելով նշեմ, որ այսքանով չեն սահմանափակվում մեր փորձարկած և փորձարկելիք խաղերը, և որ սա միայն ավազի մի հատիկ է այն անսահման հնարավորությունների մեջ, որ տալի է խաղը` որպես ուսումնական մեթոդ:
Փորձե՛ք, ձեզ դուր կգա:

Հիմնական աղբյուրներ.

http://www.rutaele.es/a1/
https://espanolparainmigrantes.wordpress.com/2009/11/15/juegos/
http://justificaturespuesta.com

Նարինե Բարսեղյան