Ընտանեկան դաստիարակության արվեստը

Բնագիրը

Հիշողություն

Դու ուսումնասիրում ես այն իրադարձությունները, որոնք որոշել են մեր երկրի ճակատագիրը, իսկ ավելի ճիշտ՝ ամբողջ աշխարհի ճակատագիրը 35-40 տարի առաջ։ Ինձ հուզում են քո դասերը։ Դու մի հատուկ տետրում գրանցում ես թվականներ, ժամանակագրական իրադարձություններ, քաղաքների անուններ, մարշալների անուններ։ Դու փայլուն գիտես այս ամենը։ Իսկ դասի ժամին ուսուցիչը քեզ և դասընկերներիդ հերթով կանչում է։ Դուք նրան պատմում եք սովորածը, ցույց տալիս քարտեզի վրա, անգիր հիշում թվականներն ու անունները։ Եվ սպասում եք ձեր գնահատականներին։ Իսկ ուսուցիչը, գուցե շատ գոհ լինելով պատմությունից ձեր, այսպես ասած, պատասխաններից, ձեզ գնահատական է նշանակում մատյանում։

Ես ընդհանրապես գնահատականներ չեմ սիրում, բայց այսպիսի գնահատականներն իմ մեջ հակարանք ու զայրույթ են առաջացնում։

Դուք ուսումնասիրում եք կատարված իրադարձությունների ողորմելի ստվերները, «սկզբից մինչև վերջ» պատմում ուսուցչին պարագրաֆի բովանդակությունը, իսկ այդ պահին փողոցով անցնում են ծերունիներ, որոնք իրենց թոռներին կամ ծոռներին ուղեկցում են մանկապարտեզներ, դպրոցներ՝ տանելով նրանց պայուսակները, քարշ տալով ընտանիքի համար գնած սննդամթերքի տոպրակները։

Իրենց յոթանասուն, ութսուն, իննսուն տարեկանում նրանք վախենում են փողոցի ամբոխից, վախենում են անցնել փողոցը, շարժվում են դանդաղ։

Բայց չէ՞ որ նրանք կենդանի մնացած այն զինվորներն են, որոնք պատմություն են կերտել, իսկ հիմա ապրում են իրենց ծերունական կյանքը և կենդանի պատմություն են։

Ինչպե՞ս կարող է պատանին դասագրքով դասը անգիր անել՝ առանց բախվելու կենդանի հերոսների այդ պատմությանը։

Ես հարցնում եմ․ լաց եղե՞լ եք դուք դասի ժամանակ կենդանի անցյալի համար՝ խոսելով Օսվենցիմի, Լենինգրադի բլոկադայի, Ստալինգրադի, Խատինի մասին։

Ո՞չ։

Ուրեմն թող կորչի՛ այդպիսի մանկավարժությունը դպրոցից։

Ձեզ դասարանում ծանոթացնում են պատերազմի մասին ինչ-որ մեջբերումների և արտահայտությունների, այնինչ ամեն մի ընտանիքում կա ռազմաճակատային չմշակված արխիվ․ դրանք նամակներ են խրամատներից, կրակի առաջին գծից։ Դրանք գրվել են մահացու գրոհների ժամանակ, և դրանցից շատերը՝ արյան բծերով, մայրիկներն ու կանայք ստացել են իրենց որդու և ամուսնու հերոսական մահվան բոթի հետ միասին։ Ամեն ընտանիքում հնարավոր է գտնել թանկ մասունքներ ընտանեկան փառքի սրահի համար։ Դրանք Մեծ հայրենականի շքանշաններ ու մեդալներ են, վերջին լուսանկարներ խրամատներից, դաշտային պայուսակներ, փամփուշտով խոցված զինվորական գլխարկ և զինվորական շինել, որ դեռ չեն թոթափել վառոդի հոտը։

Ես հարցնում եմ․ երբևէ դասարան բերե՞լ եք այդ նամակներն ու բարձրաձայն կարդացել։ Բերե՞լ եք արդյոք այդ ընտանեկան մասունքները դասին, վերականգնե՞լ եք արդյոք այդ դեպքերի հետ կապված իրադարձությունները։ Դասերի ժամանակ արտահայտե՞լ եք արդյոք ամենավեհ հպարտության զգացումը ձեր պապիկների համար։

Ո՞չ։

Ուրեմն պետք է վռնդել այդպիսի մանկավարժությունը դպրոցից։

Ի՞նչ է այդ վերապատմելու մանկավարժությունը։

Ես վատ եմ զգում այն գիտակցումից, որ կարելի է սովորել Մեծ հայրենականի պատմությունը՝ առանց այն զգալու։

Ես չեմ կարող դրա հետ հաշտվել։

Չեմ կարող հաշտվել, որ մեր ընտանեկան փառքի սրահի մասունքները՝ քո պապիկների ռազմաճակատային նամակները և շքանշանները հանգիստ դրված մնան արկղիկում, իսկ դու նրա կողքին՝ քո գրասեղանի առաջ կարդաս դասագրքիդ էջերը։

Այդ պատմությունը կենդանի է մեր երկրի միլիոնավոր ընտանիքներում, այն կենդանի է նաև մեր բնակարանում, և այն պետք է զգալ։ Ինչպե՞ս կարող եմ քեզ կերտել՝ քո մեջ ցավ ու հպարտություն չներդնելով քո պապերի հանդեպ և սրբազան հոգատարություն՝ մեր մոլորակի համար։

Գուցե ամեն ինչ փոխհատուցված և մոռացվա՞ծ է։

Հիմա դու ինքդ կստուգես դա։ Կդառնաս այդ պատերազմի արձագանքների մասնակիցը։ Ռումբերը կպայթեն ոչ թե էկրաններին, այլ սրտերում։

Գուցե պետք չէր անել, պետք չէր քրքրել մարդկանց հոգիներում թաքնված վերքերը։ Ներեցեք ինձ, սիրելի մայրիկներ, որ չխնայեցի ձեզ։ Բայց դա էր պահանջում Մարդ կերտելու համամարդկային շահը։

-Պաատա, խնդրիր տատիկին, որ նա բացի պապիկի նամակներով լի իր արկղիկը և հենց ինքը կարդա քեզ համար։ Դա անհրաժեշտ է քեզ։

Պապիկը՝ մայրիկի հայրիկը, անցել է պատերազմի կրակների բովով, վերադարձել բազմաթիվ վերքերով, հետո աշխատել ՝ չխնայելով իրեն և հանկարծամահ եղել թոռան ծնվելուց երկու տարի առաջ։ Նա չէր սիրում պատմել իր մասին, բայց իր հետ բերել էր Ալեքսանդր Նևսկու անվան, Հայրենական պատերազմի առաջին, երկրորդ կարգի, Կարմիր դրոշի շքանշաններ և մեդալներ։ Նա չէր պատմում (միայն, ենթադրում եմ, կնոջն է պատմել) պատերազմի մասին, բայց հաճախ էր կրկնում․ «Պատերազմից հետո ապրած ամեն մի օրը ճակատագրի նվերն է ինձ»։ Պետք է, որ Պաատան վերականգնի շքանշանների հետ կապված իրադարձություններն ու զգա Գիվի անունով իր պապի ասած այդ խոսքերի իմաստը։

Տատիկը չէր ուզում հանել նամակները։ Իսկ երբ Պաատան սկսեց խնդրել, որ նա ինքը կարդա նամակները, տատիկը երկար ժամանակ դիմադրում էր։ Վերջապես նա տեղավորվեց բազմոցին և ծնկներին դրեց նամակներով ու շքանշաններով լի արկղիկը։ Բացեց առաջին եռանկյունածալ նամակը՝ գրված քիմիական մատիտով։ Շատ տարիներ առաջ տատիկի՝ նամակի վրա թափված արցունքները խառնել էին թանաքը և թղթի վրա թողել այդ օրերի ապրումների և ուրախության հետքերը։ Տատիկը արիաբար կարդաց առաջին նամակը, բայց չէր ուզում կարդալ մյուսը, երրորդը: Հետո ինքն էլ տարվեց նամակների ընթերցանությամբ, և հանկարծ խորշոմապատ այտերից հոսեցին արցունքները: Նա լալիս էր, հեկեկում:
«Տատիկ, քեզ ի՞նչ պատահեց: Տա՛տ ջան, իմ անո՛ւշ տատիկ, լաց մի՛ լինիր»:Դու շոյում էիր նրան, համբուրում, հանգստացնում, բայց արցունքների հեղեղը տատիկի այտերին ավելի էր շատանում: Դա տեսնելով՝ մայրիկն էլ լաց եղավ:
Դու հավաքեցիր նամակներն ու շքանշանները և սկսեցիր ուսումնասիրել:
Հաջորդ օրը ես քեզ ուղարկեցի իմ մայրիկի մոտ. «Խնդրի՛ր տատիկին, թող նա բերի իր հին կաշվեպանակն ու կարդա քեզ համար պապիկի նամակները, ցույց տա զինվորական զորամասից ստացած հեռագիրը»:

Հայրիկս՝ Ալեքսանդրը, աշխատում էր տպարանում, և ես հաճախ էի լինում նրա աշխատանքավայրում: Մենք միասին ճաշում էինք տպագրատան բանվորական ճաշարանում: Նրա ընկերները գիտեին ինձ և երես էին տալիս: Այնտեղ ես տեսա, թե ինչպես են տպում թերթերը, գրքերը, ամսագրերը: Մի անգամ՝ երեկոյան, հայրիկին տուն բերեցին շտապ օգնության մեքենայով: Նրա աջ ձեռքը վիրակապված էր: Մենք իմացանք, որ հսկա հաստոցը, որ մամլում էր մատրիցաները, սեղմել էր աջ ձեռքի դաստակը: Երկու ամիս հետո վիրակապը հանեցին, և մենք պարզեցինք, որ մատները չեն շարժվում:

Հայրս կամավոր գնաց պատերազմ և բժշկական փորձաքննությունից խորամանկորեն թաքցրեց ձեռքի հաշմանդամությունը: Որոշ ժամանակ նա զինվորական պատրաստության նախապատրաստական կուրսեր անցավ այն դպրոցի շենքում, որտեղ ես էի սովորում, հետո այն զորանոց դարձավ: Ամեն օր ես սպասում էի հայրիկին, որ կեսօրին դուրս էր գալիս դպրոցի շենքից իր զորամասի հետ և ուղևորվում ինչ-որ տեղ: «Հայրի՛կ, հայրի՛կ», — կանչում էի ես և փորձում քայլել զինվորների քայլքին հավասար: Հայրիկը ժպտում էր, ձեռքով ողջունում ինձ, օդային համբույրներ ուղարկում. «Տո՛ւն գնա, տղա՛ս, մայրիկին ու քույրիկին խնամի՛ր… Լա՛վ սովորիր»: Իսկ մի անգամ՝ կեսգիշերին, նա արթնացրեց բոլորիս և մեզ հրաժեշտ տվեց: Պարզվեց, որ անվերադարձ հրաժեշտ էր: Մի քանի ամիս անց մենք սև թուղթ ստացանք նրա զորամասից:

Եվ ահա ես քեզ ուղարկում եմ մյուս տատիկի մոտ: Նա հանում է իր հին կաշեպանակը՝ նամակների տրցակով, բայց «կորցրել է» ակնոցը: «Չեմ կարող կարդալ… Ինքդ կարդա: Բայց՝ դու քեզ համար, բարձրաձայն մի՛ կարդա»: Ակնոցը դու հայտնաբերեցիր նրա գրպանում, և որոշ երկմտանքից հետո նա հանձնվեց. «Լա՛վ, կկարդամ»:

Նա դանդաղ կարդացել էր նամակները: Նույն քիմիական մատիտով գրված եռանկյունածալ նամակները՝ տխրության ու ցավով շաղախված թանաքի բազմաթիվ խոշոր հոսահետքերով:

Ամենասկզբից տատիկի ձայնն էր լալիս, իսկ հետո հաջորդել էին արցունքները, առատ արցունքները: Եվ դու ստիպված էիր եղել երկար շոյել, հանգստացնել ու համբուրել նրան. «Լաց մի՛ լինիր, իմ սիրելի տատիկ …»

Դու վերցրել էիր նամակներն ու սև թուղթը և սկսել ուսումնասիրել:

Իսկ երբ դու ավարտեցիր բոլոր այդ նամակների ընթերցումը, ես հարցրի քեզ. «Դե ինչ, սարսափե՞լի է: Հասկացա՞ր, թե ինչ է պատերազմը»: Ես խորհուրդ տվեցի քեզ մտածել այն մասին, թե որքան դժվար է քո տատիկների համար վերհիշել այն իրադարձությունները, որոնք ապրել էին նրանք, քանի որ մինչև այժմ այդպես կենդանի է իրենց ցավն ու վիշտը:

Այդ խնդիրների շուրջ մենք ունեցանք և տղամարդկային զրույցներ, և ես նկատեցի, թե որքա՜ն նրբազգաց ու մեղմ էիր դու դարձել տատիկներիդ հանդեպ: Նաև նկատեցի. դու սկսեցիր տուն բերել քո համադասարանցիներին և ցույց տալ նրանց պապիկիդ մեդալներն ու շքանշանները, կարդալ որոշ նամակներ: Տատիկներդ դրանք վստահել էին քեզ, փոխանցել՝ մշտապես պահելու:

Այդ շքանշաններն ու նամակները, այդ անսպասելի արցունքներն ու տատիկների՝ դուրս հորդած լուռ ցավը, այդ վաղեմության ժամկետ չունեցող պատմությունը այժմ դարձել էին քո մեջ ազնիվ զգացումներ դաստիարակելու մասնակիցներ:

Պապիկները, որոնց չէր հաջողվել տեսնել իրենց թոռանը, մտան քո կյանք՝ որպես քո բարի խորհրդատուներ և դաստիարակներ: Իմ հայրը, որ մինչ հիմա չի դադարում ինձ դաստիրարակելուց և ուղեկցելուց, չնայած վաղուց ողջերի մեջ չէ, ու ես էլ վաղուց գերազանցել եմ նրան իմ տարիքով, սկսեց օգնել ինձ՝ Մարդ կերտելու գործում:

Եվ որպեսզի առաջ տանենք մեր նախնիների հիշատակը ու զարգացնենք նախնիների գործը, մենք քեզ ենք տալիս երկու քաջարի պապերիդ անունները՝ Ալեքսանդր և Գիվի: Տղաներ կունենաս՝ կոչի՛ր նրանց այս անուններով և մանրամասն բացատրի՛ր նրանց ամեն ինչ: Թող որ նրանք այսպես ճանաչեն Մեծ հայրենականը:

Պարտք

Անցյալ տարի էր: Ամառը մոտենում էր: Մենք որոշել էինք ամբողջ ընտանիքով ծով գնալ: Երկուսդ էլ՝ դու և քույրդ, սիրում եք ծովը, և մենք որոշել էինք ձեզ ուրախացնել: Ծրագրեր ունեինք հետաքրքիր ճամփորդությունների ու զբոսանքների Սև ծովի ափերով ու քաղաքներով: Դու ամեն օր օրացույցով հաշվում էիր, թե քանի օր է մնացել ճամփորդությանը: Խանութներ էիր այցելում՝ փչովի մատրասներ, կարթեր, հողաթափեր, լողազգեստներ գնելու համար: Մի խոսքով՝ դու և քույրդ անհամբերությամբ էիք սպասում այդ օրվան, և երբ ես բերեցի գնացքի տոմսերը, ձեզանում մի ուրախ հանգստություն տիրեց. ուրեմն՝ հաստատ գնում ենք:

Ահա այսպիսի իրավաիճակ էր, երբ քեզ մոտ եկան դպրոցական ընկերներդ. հարկավոր էր կազմակերպել աշխատանքային բրիգադ և ամռանը մեկնել կոլտնտեսություն՝ աշխատելու, օգնելու կոլտնտեսականներին՝ թեյի տերևներ հավաքելու և խնամելու խաղողի որթատունկերը: «Մենք քո անունը գրել ենք ցուցակում», — ասացին նրանք ու գնացին:

Դու լաց լինելու աստիճան տխրեցիր: Ի՞նչ անել: Երազանքի իրականացումը կործանվում էր, փլուզվում էր ընտանեկան ծրագիրը: Նինան լալիս էր: Հրաժարվեց գնալուց: Դե, մենք էլ չէինք ուզում գնալ:

Երեկոյան մենք մայրիկի հետ սկսեցինք քեզ հետ քննարկել ստեղծված իրավիճակը: Ամեն ինչ կախված էր քո որոշումից: Կարելի էր գնալ դպրոցի տնօրենի մոտ, բացատրել իրավիճակը, իսկ նա հավանաբար կազատեր քեզ, կարելի էր դիմել շրջանային ղեկավարությանը, հավանաբար նույնպես կընդառաջեին առանց դժվարության:

«Դա հարգելի պատճառ է. ամբողջ ընտանիքը, վերջիվերջո, պատրաստվել է մեկնել հանգստի, գնել ենք հանգստյան տան ուղեգրերը, գնացքի տոմսերը: Մի՞թե դա հարգելի պատճառ չէ՝ աշխատանքային կիսամյակից քեզ ազատելու համար:

Մայրիկը պատրաստ էր դիմում գրել դպրոցի տնօրենին, նկարագրել իրավիճակը, խնդրել: Դու համաձայն էիր այդպիսի որոշմանը, և մենք համատեղ ուժերով կազմեցինք դիմումը:

Իսկ առավոտյան, երբ մայրիկը պատրաստվում էր այն դպրոց տանել, դու մեզ ասացիր.

-Ես կգնամ աշխատանքային ճամբար: Ես պետք է լինեմ ընկերներիս հետ: Պետք չէ որևէ մեկին խնդրել՝ ինձ ազատելու համար:

Դու ամբողջ գիշեր մտածել էիր, տվել-առել: Քեզ համար դժվար էր հրաժարվել երազանքից, որն ահա-ահա իրականանալու վրա էր: Ինչքա՜ն հաճույքներ կլինեին: Իսկ ի՞նչ կլիներ կոլտնտեսությունում: Թեյ հավաքել, խնամել խաղողի որթերը, քայլել կեղտի միջով, քնել հանրակացարանում: Ո՛չ, կոլտնտեսությունում միայն դա չէ, որ կլիներ: Դու այս անգամ կարողացար հասկանալ քեզ, ճանաչել քեզ որպես Մարդ, որ ունի իր կատարելիք պարտքն ու պարտականությունները, որոնց համար երբեմն հարկ է լինում զոհել սեփական հաճույքները: Ոչ մի հորդոր չօգնեց. դու չհրաժարվեցիր քո որոշումից: Նշելով, թե դու ինչպիսի համառությամբ էիր քոնը պնդում. «Ես պարտավոր եմ, ես պետք է», — ես ավելի ու ավելի էի համոզվում. գուցե մենք արդեն շատ ենք մոտեցել մեր երկարամյա ստեղծագործական գործունեության ավարտին:

Չարժե, իհարկե, հանգստացնել ինքս ինձ: Դաստիարակությունը փակ գործընթաց է: Դա քեզ համար ուսուցում չէ, երբ կարելի է գիտելիքը տալ ու նույն պահին ստուգել, թե ինչպես է յուրացվել: Ինչպե՞ս ստուգել, ինչպե՞ս հավաստիացնել ծնողներին, որ որդին ազնիվ և նվիրված Մարդ է: Ո՛չ բանավոր և ո՛չ էլ գրավոր քննություններն այստեղ չեն օգնի:

Հարկավոր է հազար անգամ համոզվել, որ նա գործում հավատարմություն է դրսևորում իր հասարակության բարոյական արժեքների հանդեպ՝ ներառելով դրանք որպես սեփական բարոյական հիմքեր: Դրա համար էլ քո այդ «Ես պարտավոր եմ, ես պետք է» ավելի լավ է ընկալել որպես պարտքի գիտակցման ծնունդ քո մեջ, որը դեռ հազար անգամ բյուրեղանալու և դրսևորվելու է գործունեության մեջ:

Ահա թե ինչ պարադոքս էր ստացվում. մենք, քեզ դիտարկելով մեր ամենօրյա ունայնության տեսանկյունից, պարզվում է, չէինք կարողացել նկատել, թե քանակական որքան փոփոխություններ են ամբարվել քո մեջ, որոնք հանգեցնում են որակական փոփոխությունների: Երեկվա փորձի իներցիայի ուժով մենք այսօր փորձում ենք դաստիարակել քեզ՝ որպես երեկվա երեխայի, այնինչ այդ ժամանակհատվածում դու հասցրել ես չափահաս դառնալ:

Մենք տոմսերը հետ տվեցինք, ուղեգրերը վերադարձրիք արհմկոմիտե, օգնեցինք քեզ հավաքելու ճամպրուկդ և գնացինք կայարան՝ քեզ ճանապարհելու: Այնտեղ՝ կայարանամերձ հրապարակում, աշխատանքային ճամբար մեկնողների պատվին տոնական միտինգ էր կազմակերպված: Դուք մի քանի հարյուր հոգի էիք:

Դու բռնել էիր դրոշը…

Վերադարձար մեկ ամիս անց: Այդ ամբողջ ընթացքում ես մտածում էի, թե մեր ընտանիքում ինչպես է ընթացել քո աշխատանքային դաստիարակությունը: Չէ՞ որ մենք, ցավոք, չէինք կարողացել աշխատանքային հմտություններ և կարողություններ սովորեցնել քեզ: Ճիշտ է, մենք միասին սիրում էինք հյուսնություն անել և վերականգնել այն սեղանը, որ դրված է ձեղնահարկում, բազմոցը, որ սենյակում է, խնամում էինք ծառերը, որ տնկել էինք բակում, վերանորոգում ծորակը, հավաքում բնակարանը. օգնում էինք տատիկին պահածոներ փակելիս, խանութից ու շուկայից բերում էինք մթերքը: Մենք չէինք ծուլանում և այլ շատ բաներ անելու: Մենք միասին ներկեցինք մեր մուտքի ու հարթակի պատերը, միջանցքը պաստառապատեցինք: Ճիշտ է, այս ամենը եղել է: Բայց ես դա աշխատանքային համակարգված դաստիարակություն չեմ կարող անվանել: Դրանք, ավելի շատ, տարերային աշխատանքային գործընթացներ էին, որոնց դու ներքաշվում էիր անհրաժեշտության դեպքում: Մենք չէինք կարողացել քեզ ներառել լուրջ, մշտական, նպատակադրված աշխատանքային գործունեության մեջ: Չէինք կարողացել քեզ ներկայացնել աշխատանքը՝ որպես աշխատանք: Գուցե մեզ վրա ազդում էր ենթագիտակցական, ամենայն հավանականությամբ, ավելորդ ծնողական զգուշավորությունը, քեզ ծանր գործերից հետ պահելու ձգտումը: Գուցեև մենք չգիտեինք, թե քեզ ինչպես զբաղեցնենք մշտական աշխատանքով: Այս կասկածներն ինձ հանգիստ չէին տալիս, քանի դեռ դու աշխատանքային ճամբարում էիր: Ես նախատում էի ինձ ու մայրիկին, որ դու որևէ մասնագիտության չէիր տիրապետում: Մենք քեզ չափից ավելի էինք խնայել՝ քեզ երեխա համարելով: Դրա համար էլ անհանգստանում էինք:

Եվ երբ դու վերադարձար, մենք տեսանք մի մկանուտ տղայի՝ ամուր ձեռքերով, նիհարած, հոգնած, բայց բավականությամբ լի: Եվ դատելով կրկին հանրօգուտ աշխատանք անելու քո պատրաստակամությունից, ծերունի Խամզեի նամակից, որ ստացել էր դպրոցը, մենք եզրակացրինք, որ աշխատանքն ու պարտքի զգացումը սկսում են որոշակի նշանակություն ունենալ քո գիտակցության ու անհատականության վրա:

 Հույս

Ես նկարագրեցի քեզ մեր դաստիարակության համակարգը, որ իրականացվել է քո անհատականության ձևավորման գործընթացում: Մենք բոլորս՝ քո հարազատները, սրտանց հավատում ենք, որ դու՝ ժամանակակից պատանիդ, հասարակության արժանի անդամը կդառնաս: Մարդ, որ մարդկանց ուրախություն կնվիրի ու կձգտի կյանքին: Քո չափահասությունը, ամենայն հավանականությամբ, ավելորդ չի դարձնում մեր ծնողական հոգատարությունը, բայց այն կարծես թե կփոփոխի մեր դաստիարակչական փոխհարաբերությունների ձևերը: Ինչպե՞ս: Ապագան ցույց կտա, քանզի այն դեռ մեզ էլ ամբողջությամբ պարզ չէ:

Փորձեմ հանրագումանի բերել ասվածը՝ գիտական ընդհանրացման հավակնություն չունենալով:

Դաստիարակությունը ամեն մի առանձին երեխայի մեջ որոշակի համադրություն է ստեղծում, հոգու, սրտի և մտքի մի առանձնահատուկ համաձուլվածք՝ որպես հիմք օգտագործելով հենց նրա մեջ մեր հայտնագործած այդ անգին «տարրերը»: Լավ դաստիարակությունը երեխայի մեջ գտնում է հոգու, սրտի և մտքի մեծ հարստություն, ազնվացնում և պարարտացնում է դրանք ու ստեղծում համադրությունների մի յուրատեսակ համաձուլվածք: Նրանում ազնիվ միտքը չի կարող գոյություն ունենալ առանց մաքուր սրտի ու մաքուր հոգու: Նրանք խանդավառում են ազնիվ միտքը բարիք ստեղծելու ձգտումով:

Հոգու, սրտի և մտքի այսպիսի համադրություն, այսպիսի յուրահատուկ համաձուլվածք հնարավոր է ստանալ ոչ թե ինչ-որ մանրէազերծ, կյանքի դժվարություններից հեռու լաբորատորիաներում, երկրային անհանգիստ կյանքից հեռու ինչ-որ ամպերի մեջ, այլ մեր ամենօրյա թանձր գոյության, մեր ուրախ ու տխուր հոգսերի մեջ:

Մարդկանց նպատակներն ու ձգտումները լուսավորում են ապագայի մասին մեր ամենօրյա մտորումները, իսկ միմյանց միջև եղած հարաբերությունների մարդասիրությունը դրանք ջերմացնում է լավատեսությամբ:

Մարդասիրական դաստիարակության գլխավոր մեթոդն իմ կարծիքով մարդկային հարաբերություններն են: Ես պատկերացնում եմ այն որպես հոգատարություն միմյանց նկատմամբ, որի ընթացքում մարդիկ իրար նվիրում են ամենաթանկը, որ ունեն՝ կյանքը:

Ես ունեցել եմ նաև դաստիարակության հիմնական սկզբունք. դա հենց դաստիարակության ռոմանտիկան է, դաստիարակի հափշտակվածությունը հենց դաստիարակության գործընթացով:

Ես նպատակ չունեմ դատելու, թե դա որքանով է համաձայնեցված այն նորմերի հետ, որոնք ընդունված են գիտության մեջ, բայց այն գործընթացը, որ նկարագրեցի քեզ, սիրով նորից կկրկնեի:

Ճի՞շտ եմ արդյոք: Չե՞նք սխալվել մենք:

Դու արդեն չափահաս ես դառնում: Բարի՛ եղիր, օգնի՛ր մեզ՝ ապացուցելու մեր ճշմարտացիությունը:

Փետրվար, 1980թ.

Ընտանեկան բառարան

Մայր – Արարումով օժտված և իրագործող

Հայր – Արարչի կերպար

Մանուկ – նոր կյանքի վերածնունդ

Երեխաներ – Իրականության գործող անձիք

Որդի – Արարման էությունն ու ուժը։ Արարչի երրորդությունը

Դուստր – Դաոյի աչքերը (Դաո՝ Արարչի խորհուրդ)

Ընտանիք — մարդու ուժի դրսևորում։

Պապ – Արարաչի արարչագործության գործող անձ։

Տատիկ — ապագա գոյության որակի դրսևորում։

Դպրոց – հոգևոր բարձունքի աստիճան։

Դաստիարակություն – Ուսուցչի կողմից Երեխային տրվող հոգևոր սնունդ։

Կրթություն – Արարչի կերպարի դրսևորման գործընթաց մարդու մեջ։

Անհատականություն — գոյության անկրկնելի տեսքի ամբողջություն․ անկրկնելի կերպար, տիպարի ավելի ամբողջական արտահայտություն։

Կին- Արարման, Կյանքի էներգիա։

Տղամարդ – Իմաստնության էներգիա դրսևորող ակունք։

Մարդասեր – մահկանացու արարած, որ իր մեջ փնտրում է անմահության ակունքը։

Մարդասիրական մանկավարժություն – արտաքին աշխարհի ճանաչողություն՝ սեփական հոգևոր էության ճանաչողության միջոցով զարգացող մարդու գիտակցության մշակույթի ղեկավարում․ համապատասխան գործընթացը կյանքի կոչելու արվեստ։

Ուսուցիչ – Լույս պարգևող հոգի։

Աշակերտ – Լույս որոնող հոգի։

Բառերը բացատրվում են իրենց հոգևոր էության համաձայն։ Այս բառերի էության բացատրությունները ես վերցրել եմ տարբեր աղբյուրներից։

 Պաատայի վերջաբանը

Այն օրից, ինչ հայրիկը ինձ է հանձնել իր «Խոստովանությունը», անցել է 25 տարի։

Արդեն նոր հարյուրամյակն է։

Արդեն խելահեղ արագությունների աշխարհն է, տեղեկատվության կայծակնասլաց փոխանակումների աշխարհը, մշտական լարվածությունների աշխարհը։

Այդ ընթացքում անցյալ դարի վաթսունականների խաղաղ տարիները թվում են այնքան հեռու, այնքան ջերմ։

Դրանք այն տարիներն են, երբ իմ սերնդակիցների մանկությունն էր ընթանում։

Ի՞նչ է մեր մանկությունը։ Որտե՞ղ է այն իրականում։

Մեզանից յուրաքանչյուրը գոնե մի անգամ փորձել է վերականգնել իր համար հեռավոր մանկության կերպարները։ Բայց մեր հիշողությունը համառորեն հրաժարվում է հստակ ինչ-որ բան մատակարարելուց մեզ։ Ինչը որ մնացել է մեր գիտակցության մեջ, ողջը մշուշոտ ուրվագծերի և խունացած, մեկ-մեկ կրկնվող լուսաճառագումների ժամանակահատված է՝ անբացատրելի զգացումների տեսքով։ Մնացածը անգիտակից զգացումների ծով է, անուրջների օվկիանոս և մեզ անհասանելի անծայրածիր գաղտնիքներ։

Ո՞վ ենք մենք։ Որտեղի՞ց ենք գալիս։

Այս գիրքը իմ ամենաթանկ գանձերից մեկն է։ Այն ընդունակ է վերակենդանացնելու իմ մեջ մանկության այն մշուշոտ կերպարները, որ անհասանելի են շատերին։ Այն ընդունակ է վերադարձնելու մեզ մեր հին տան ջերմ պատերի մեջ…

Այն ընդունակ է կյանքը գեղեցիկ դարձնելու։

Միաժամանակ այն կենդանի հիշեցում է, հոր իմաստուն պատգամ այն մասին, թե ինչն է արժեքավոր իրականում, այն մասին, որ սերն ու հարգանքը մարդկանց նկատմամբ շատ ավելի կարևոր են, քան նյութականը, բարեկեցությունը կամ իշխանությունը։

Եվ ինչ էլ որ ունենանք, շատ կարևոր է, որ օգտագործենք մեր գիտելիքներն ու հնարավորությունները մարդկանց բարօրության համար։

Եվ որ ամենակարևորն է՝ օգտակար լինենք․ սա է հիմքը հոգեկան խաղաղության, որ այս խելահեղ արագությունների, տեղեկատվության կայծակնասլաց փոխանակումների, մշտական լարվածությունների աշխարհում դարձել է այնքան հազվադեպ։

Պաատա Ամոնաշվիլի

Փետրվար, 2005թ․