Դավիթ Մինասյան
Դասավանդող, ՏՀՏ մասնագետ

ՆՈՐԻՑ ԱՅԴ ԿՈՏՈՐԱԿՆԵՐԸ ...
(համագործակցային դաս մաթեմատիկայից և ծրագրավորումից)

Համագործակցային դասի իրականացման շարժառիթ հանդիսացավ «Կիրառական մաթեմատիկա և ծրագրավորում» խորացված ուսուցման 10-րդ դասարանում ծրագրավորման ՊԱՍԿԱԼ լեզվի ուսումնասիրությունը՝ այն կիրառելով մաթեմատիկական բազմաթիվ խնդիրների լուծման ժամանակ:

Իր բնույթով սովորական և խառը կոտորակների ուսումնասիրությունը բավականին հնարավորություններ կարող է տալ ծրագրավորման ոչ մեծ բարդության առաջադրանքներ կատարելու համար: Կոտորակների թեման 10-րդ դասարանում արդեն իսկ ուսումնասիրված է և մտնում է ընդհանուր կրկնության թեմաների մեջ: Այդ պատճառով ինտեգրված դասը կարող է խթանել սովորողներին՝ անցած թեման վերհիշելու և համապատասխան ծրագրեր գրելու համար: Այստեղ կարևորվում են սովորողների՝ ինչպես անհատական, այնպես էլ խմբային աշխատանքների իրականացումը, իհարկե մաթեմատիկայի, ծրագրավորման դասավանդողների և ՏՀՏ մասնագետի անմիջական մասնակցությունը:

Մենք կներկայացնենք ՊԱՍԿԱԼ լեզվում «Ֆունկցիաներ» բաժինը և կտանք մի քանի խնդիրների լուծման ալգորիթմներ: Միաժամանակ կբերենք թեմային վերաբերող առաջադրանքների ցանկը, որոնք սովորողները կարող են կատարել ինքնուրույն:

Ֆունկցիաներ

Շատ դեպքերում անհրաժեշտություն է լինում օպերատորների որոշակի հաջորդականություն մի քանի անգամ կիրառել ծրագրում և այն էլ՝ նրա տարբեր մասերում: Ծրագրերի նման հատվածները ձևակերպվում են ինքնուրույն միավորներով, որոնց ծրագրավորողի կողմից տրվում են որոշակի անուններ (իդենտիֆիկատորներ): Ծրագրերի այսպիսի մասերն անվանում են ենթածրագրեր, որոնք կանչվում են իրենց անունների օգնությամբ:

Ենթածրագրերի օգտագործումը տալիս է մի շարք առավելություններ, որոնցից կարող ենք նշել հետևյալ կարևորագույնները` համակարգչի հիշողության խնայումը և խնդիրների լուծման ալգորիթմների «վերից-վար» ներկայացումը:

ՊԱՍԿԱԼ ծրագրավորման լեզվում օգտագործվում են երկու տեսակի ենթածրագրեր` ֆունկցիաներ և պրոցեդուրաներ:

Ֆունկցիան ունի հետևյալ կառուցվածքը`
FUNCTION ֆունկցիայի անունը (պարամետրերի ցուցակ): ֆունկցիայի տիպը՝
 «նկարագրման բաժին»,
 BEGIN՝  «օպերատորների հաջորդականություն»,
 END, որտեղ FUNCTION-ը պահեստավորված բառ է, ֆունկցիայի անունը` իդենտիֆիկատոր, պարամետրերի ցուցակը` ֆորմալ պարամետրեր իրենց տիպերով, իսկ ֆունկցիայի տիպը վերադարձվելիք արժեքի տիպն է:
Ֆունկցիան ծրագրում կանչվում է իր անվան միջոցով և օգտագործվում է արտահայտության մեջ:

Օրինակ,
x:=max(x,y,z),
y:=ar_12(x,12):
Այստեղ max և ar_12 ֆունկցիաների կանչի ժամանակ աշխատանքի արդյունքները վերագրվում են x և y փոփոխականներին:

Բերենք երկու թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարի և ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկի հաշվման ալգորիթմները նկարագրման (Նկարագրման 1, Նկարագրման 2), բլոկ-սխեմայի (ԲՍ – 1, ԲՍ – 2) և ՊԱՍԿԱԼ ծրագրավորման լեզվով (Ծրագիր 1, Ծրագիր 2) օգնությամբ, որոնց հիման վրա կարելի է կազմել կոտոակներ թեմային վերաբերվող առաջադրանքների հիմնական մասը: Այստեղ կներկայացնենք նաև ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարի և ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկի հաշվումը ֆունկցիաների տեսքով (Ֆունկցիա 1, Ֆունկցիա 2):
Նկարագրման 1
Երկու թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը հաշվենք հետևյալ ալգորիթմով`

1. համեմատվում են երկու թվերը.
2. եթե երկու թվերը հավասար են, ապա ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը հենց այդ թիվն է, հակառակ դեպքում՝
3. մեծից հանում ենք փոքրը և ստացված թվերը նորից համեմատում ըստ 1-ին կետի:

Նկարագրման 2
 Երկու թվերի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկը հաշվենք հետևյալ ալգորիթմով`

1. համեմատվում են երկու թվերը.
2. եթե երկու թվերը հավասար են, ապա ամենափոքր ընդհանուր բաժազմապատիկը հենց այդ թիվն է, հակառակ դեպքում՝
3. փոքրին գումարում ենք սկզբնական թիվը և ստացված թվերը նորից համեմատում ըստ 1-ին կետի:

Ալգորիթմների օրինակները բերված են աղյուսակում

ԲՍ – 1 (երկու թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար)

Ծրագիր 1. (երկու թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար)

Program apyb;
{Erku tveri amenapokr yndhanur bazmapatikn}
uses crt;
 label 22;
 var i,j,k,l:integer;
begin
 clrscr;
 writeln('');
 writeln('Erku tveri amenapokr yndhanur bazmapatikn /[i,j] = l/`');
 writeln('');
 write(' i = ');
 readln(i);
 write(' j = ');
 readln(j);
 k:=i;
 l:=j;
22: if k=l then l:=k
 else
 if k>l then begin l:=l+j; goto 22 end
 else begin k:=k+i; goto 22 end;
 writeln('');
 writeln('[',i,',',j,'] = ',l);
 readln;
end.
Ֆունկցիա 1. (երկու թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար)
Function apyb(i,j:integer):integer;
{Erku tveri amenapokr yndhanur bazmapatikn}
 label 22;
 var k,l:integer;
begin
 k:=i;
 l:=j;
22: if k=l then l:=k
 else
 if k>l then begin l:=l+j; goto 22 end
 else begin k:=k+i; goto 22 end;
apyb:=k;
end.

ԲՍ – 2 (երկու թվերի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ)

Ծրագիր 2. (երկու թվերի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ)
Program amyb;
{Erku tveri amenamec yndhanur bajanarar}
uses crt;
 label 12;
 var i,j,k,l:integer;
begin
 clrscr;
 writeln('');
 writeln('Erku tveri amenamec yndhanur bajanarar /(k,l) = i/`');
 writeln('');
 write(' k = ');
 readln(k);
 write(' l = ');
 readln(l);
 i:=k;
 j:=l;
12: if i>j then begin i:=i-j; goto 12 end
 else
 begin
 if i<>j then begin j:=j-i; goto 12 end
 end;
 writeln('');
 writeln('(',k,',',l,') = ',i);
 readln;
end.

Ֆունկցիա 2. (երկու թվերի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ)
Function amyb(k,l:integer):integer;
{Erku tveri amenamec yndhanur bajanarar}
 label 12;
 var k,l:integer;
begin
12: if k>l then begin k:=k-l; goto 12 end
 else
 begin
 if k<>l then begin l:=l-k; goto 12 end
 end;
amyb:=k;
end.

Առաջադրանքներ ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարի և ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկի հաշվման ֆունկցիաների կիրառմամբ`

1. Կրճատել կոտորակը:
2. Կոտորակները բերել ընդհանուր հայտարարի:
3. Համեմատել սովորական կոտորակների:
4. Գումարել, հանել, բազմապատկել և բաժանել սովորական կոտորակները: