Անուշ Ալեքսանյան

Աշխարհն ընկալում ենք եռաչափ

Եթե ուշադրություն դարձնենք փոքրիկներին, կնկատենք, որ նրանք, սկսած 4 ամսականից, որևէ բան վերցնելիս կամ շոշափելիս իրենց թաթիկը կիսակլոր են պահում:

Ավելի ուշ շրջանում` 5-6 տարեկանում, այս կամ այն առարկան նկարելիս նրանք նկարում են առարկայի` ոչ թե իրենց դիրքից տեսանելի կողմերը, այլ տվյալ առարկայի լիարժեք եռաչափ պատկերը: Ասենք, օրինակ, սեղանին դրված կոնը նկարում են ոչ թե պարզապես ակնհայտորեն երևացող եռանկյուն, այլ ընգծված ցույց են տալիս նաև հիմքը։ Խնձորը նույնպես նկարում են տարբեր կողմերից:

Այսինքն, ինչպե՞ս է լինում, որ վաղ տարիքում երեխաները պատկերացնում են, որ գլանը, պրիզման, կոնը իրենց իսկ լեզվով ասած «տակ», «կողք», «վրա» ունեն, իսկ ավելի ուշ տարիքում մինչև անգամ ուղղանկյունանիստի փռվածքը գծելուց, կտրելուց և անբողջական պատկերը ստանալուց հետո նրա մակերևույթի մակերեսը հաշվելիս շատ քչերն են մտաբերում, որ այն վեց նիստ ունի: Կամ ինչպե՞ս է լինում, որ մտովի կտրած խնձորը, տանձը ներսից նկարող երեխան հետո չի պատկերացնում որևէ հարթությամբ մտովի հատած, օրինակ` գլանի հատույթը: Ի՞նչն է պատճառը: Գուցե մենք ենք ժամանակի ընթացքում աղավաղում նրանց պատկերացումները` առաջացնելով մի շարք հակասություններ երեխայի` այս կամ այն առարկայի ձևի բնականընկալման և տվյալ առարկայի մասին մեր տված մասնակի, ոչ լիարժեք, ինֆորմացիայի միջև. նրանց քաջ ծանոթ խորանարդիկը տափակ տեսքով ուսուցանում ենք որպես 4 կողմ ունեցող քառակուսի, հետո էլ պարզվում է, որ այդ կողմերը խորանարդի տվյալ դիրքից տեսանելի, որոշ նիստերի համար ընհանուր հանդիսացող կողեր են և այլն: Գնդակը` որպես շրջան, եզրագծում ենք շրջանագծով, հաշվում դրան համար մակերես, հետո նոր ներկայացնում ենք` գունդ, գնդի ծավալ, իսկ հետո այդ նույն շրջանը` արդեն որպես գնդի հատույթ: Այսինքն, քանդում ենք նրանց եռաչափ աշխարհընկալումը, որը մինչև անգամ մտավոր հետամնացների մոտ է առկա (այսինքն` երևի տրված է մարդուն ենթագիտակցական մակարդակով), որ հետո երկչափից աստիճանաբար տանենք դեպի եռաչափ… Գուցե հենց սա է պատճառը, որ սովորողների մեծ մասը երկրաչափությունը շարունակում է համարել պատմողական առարկա, իսկ տարածաչափություն ասվածն էլ հաճախ անհասանելի է նույնիսկ մաթեմատիկատենչ սովորողներից շատերին: