Կոնստանտին Նալբանդյան

Էլեկտրոնիկայի և ծրագրավորման դասավանդումը միջին դպրոցում

Սկզբում այն մասին, թե որտեղից է «Էլեկտրոնիկա և ծրագրավորում» անվանումը:
Էլեկտրոնիկան` որպես ինքնուրույն առարկա, կար այն ժամանակ, երբ ծրագրավորման մասին դեռ ոչ ոք չէր լսել: Ինչպես հայտնի է, էլեկտրոնիկայի կուրսը բաղկացած է շղթաների  և ազդանշանների տեսությունից: Ցանկացած էլեկտրոնային սարք ազդանշանների հետ գործ ունի (ուժեղացնում է դրանք, մոդուլացնում, դեմոդուլացնում, ձևափոխում նրանց սպեկտրը, ֆիլտրում կամ թուլացնում ոչ ցանկալի ազդանշանները և այլն)։

Այսպիսով, էլեկտրոնային սարքի առաջին բնութագրիչն այն է, թե ինչ է անում (ինչ նպատակով են դրսից ընդունվում կամ ստեղծվում ազդանշաններ, ինչու և ինչի են վերածվում): Այդ բնութագրիչը բխում է նրանից, թե սարքը ինչ  նպատակի է  ծառայելու. այն ձևավորվում է ազդանշանների տեսությունը կիրառելով (օրինակ` բոլոր տեսակի հեռուստացույցները նախատեսված են եթերային հաղորդումները ընդունելու և էկրանի վրա արտածելու համար։ Հայտնի են արձակած ազդանշանների ստանդարտը և այն, թե նրա ո´ր բաղադրիչները պետք է օգտագործել, որպեսզի ստացվեն պատկերը և ձայնը։ Այդ իմաստով  բոլոր հեռուստացույցները կատարում էն ազդանշանի նույնատիպ մշակում):

Էլեկտրոնային սարքի երկրորդ բնութագրիչն այն է, թե ազդանշանի մտածված մշակումը ինչ միջոցներով է նրա մեջ իրականացվում:
Մինչև վերջերս այդ իրականացումը հնարավոր էր միայն սարքային մեթոդներով, այսինքն` ռադիոդետալներ պարունակող էլեկտրական սարքերի օգնությամբ, որոնց սխեմաները մշակված էին շղթաների տեսության համաձայն: Ազդանշանի միևնույն ձևափոխությունները հնարավոր է իրագործել տարբեր սխեմային լուծումներով (դրանով է պայմանավորված հեռուստացույցների տեսակների բազմազանությունը. նրանք բոլորը լուծում են մեկ տեխնիկական խնդիր, բայց նրանց սխեմաները զգալիորեն տարբերվում են իրարից):

Էլեկտրոնիկայի զարգացման և համակարգիչների ու համակարգչային տեխնիկայի տարածման արդյունքում հնարավոր դարձավ համակարգիչների, միաբյուրեղ հաշվիչ մեքենաների և հատուկ ստեղծված  ծրագրավորվող սալիկների ծրագրավորումը, որի շնորհիվ նրանք փաստորեն «վերածվում» են այս կամ այն էլեկտրոնային սարքին:
Այդպիսի գործունեությունը ենթադրում է ազդանշանների տեսության և որևէ հարմար ծրագրավորման լեզվի իմացությունը (շղթաների տեսության փոխարեն)։ Այդպիսով էլեկտրական սխեմայի կազմելը և պատրաստելը ծրագիր կազմելով փոխարինելու հնարավորություն ստեղծվեց։

Էլեկտրոնային սարքերը նոր մեթոդով ստեղծելու ժամանակ նախկինի նման հարկավոր է ստույգ պատկերացնել, թե նրանք ինչ պետք է կատարեն (ազդանշանների մշակման առումով), իսկ այն, թե նրանք ինչպես են դա կատարելու, այժմ իրագործվում է ծրագրով: Նման մոտեցումը զգալիորեն լայնացնում է էլեկտրոնային սարքավորումներ ստեղծողի հնարավորությունը, նվազեցնում ստեղծման ժամանակը և ավելի հեռանկարային է թվում:
Հենց այդ նպատակով «Էլեկտրոնիկայի» դասընթացը փոխարինվել է «Էլեկտրոնիկայի և ծրագրավորման» դասավանդումով:

Բայց դա չի նշանակում, որ մենք լրիվ հրաժարվում ենք շղթաները ուսումնասիրելուց: Ուսուցման առաջին փուլում ազդանշանների ուսումնասիրությունը կատարվում է շղթաների օրինակով: Բայց անգամ այդ փուլում օգտագործվում են տեխնիկայի նորագույն նվաճումները. սխեմաները «հավաքվում են» համակարգչի մոնիտորի վրա Multisim սիմուլյացիոն ծրագրի օգնությամբ: Այլևս զանազան դետալներ, սալիկներ և չափիչ գործիքներ առնելու անհրաժեշտություն չկա: Կազմած սխեմաները կարելի է «աշխատեցնել» և բազմաթիվ վիրտուալ չափիչ սարքավորումների օգնությամբ սխեմայի աշխատանքի մասին լիարժեք տեղեկություն ստանալ:

Սխեմաների մեջ ցանկացած փոփոխություն կատարելու և հետևանքները դիտելու հնարավորություն կա: Մեր գործունեության այս տեսակը ստուգատեսում ներկայացված է PushPul_1 և PushPul_1 սխեմաներով: Զուգահեռաբար, ուսուցման արաջին փուլում աշակերտները, աշխատելով  RoboLAB և MicroWorlds ծրագրային միջավայրներում, սովորում են ծրագրավորման հիմունքները: Ծրագրավորման այդ լեզուներն անմիջական կապ չունեն էլեկտրոնիկայի հետ և օգտագործվում են քանի դեռ աշակերտները բավարար պատկերացում չունեն ազդանշանների մշակման մասին և հետևաբար պատրաստ չեն սկսելու էլեկտրոնիկայի հետ կապված ծրագրավորման լեզվի (LabVIEW) ուսուցումը:

Սակայն ծրագրավորումն անհրաժեշտ է ապագա մասնագետի հետագա գործունեության համար. RoboLAB գրաֆիկական միջավայրը հնարավորություն է տալիս ծրագրավորելու Mindstorms ֆիրմայի ռոբոտի վարքը, իսկ  MicroWorlds միջավայրը` վիրտուալ կրիա-օբյեկտների վարքը: Երկու միջավայրերն էլ գրավիչ են նրանով, որ թույլ են տալիս անմիջապես դիտելու, թե ծրագրի փոփոխություններն ինչպես են անդրադարնում շարժվող առարկաների վարքի վրա:

Փորձը ցույց է տալիս, որ շարժվող առարկաների ծրագրավորումը սովորողների համար անհամեմատ ավելի հետաքրքիր է, քան ծրագրավորումը թվաբանական խնդիրների օրինակների վրա:Ստուգատեսում աշխատանքի այդ ուղղությունները ներկայացված են Way (ռոբոտը շարժվում է ճանապարհով` ձգտելով առավելագույնս արագ գտնել այն կորցնելու դեպքում) և Tir (խաղացողին հնարավորություն է տրամադրվում կրակելու շարժվող թիրախի վրա) ծրագրերով:

Ուսուցման երկրորդ փուլում նախատեսված է սովորեցնել աշակերտին աշխատել LabVIEW ծրագրային միջավայրում: Այդ միջավայրի գրաֆիկական լեզուն հնարավորություն է տալիս աշխատելու «մաքուր» ազդանշանների հետ, չհոգալով, թե դրանք ինչ սխեմաների օգնությամբ են ստացվել և մշակվում, այսինքն` շարունակել ազդանշանների տեսության ուսուցումը փորձերի հիման վրա:

LabVIEW միջավայրի օգնությամբ կարելի է նաև համակարգիչը «դարձնել» այս կամ այն գործառույթը կատարող էլեկտրոնային սարքավորում: Ձայնային  հաճախականության ազդանշանների դեպքում հնարավոր է ազդանշանի մուտքը և ելքը (ծրագրով ձևափոխելուց հետո) կատարել համակարգչի ձայնային սալիկի օգնությամբ: