Իսկրա Շեստակովա
կրթության հոգեբան, մասնագիտական վերապատրաստման «ՄՊՀ-գենեզիս» կենտրոնի ղեկավար

Հինգ պատճառ, որ դասը բառերի անիմաստ հավաքածուի է վերածում

1. Ուսումնական նյութի ըմբռնումն ամուր շաղկապված է սովորելու շարժառիթի հետ: Կան ուսուցիչներ, որոնք դա իմանալով՝ ջանում են աշակերտի հետաքրքրությունն առաջացնել, որի համար երեխայի անձնական փորձի և նրա առարկայական գիտելիքների միջև գտնում են կապեր և որոշակի տեխնոլոգիաների օգնությամբ այդ  փորձը փոխակերպում են առարկայի նկատմամբ հետաքրքրության:

2. Ըմբռնման հաջորդ՝ հոգեբանական ուղին աշակերտի և ուսուցչի միջև շփման հաստատման հետ է կապված: Չէ՞ որ մանկավարժությունը անհատական կողմնորոշման գիտություն է: Եվ երեխաների հանդեպ ակտիվ հետաքրքրություն ցուցաբերող ուսուցչը հաճախ ֆասիլիտատոր (1) է դառնում: Առանձին խոսակցություն է, թե երեխայի ու դասարանի հետ ինչպես պետք է կապ հաստատել. դա սեփական արժեքային համակարգով, սեփական դիրքորոշմամբ ուսուցչի աշխատանքն է, և եթե դա չի արվում, ապա դասի ժամանակ ուսումնական նյութի ըմբռնում չի լինում:

Բայց ուսուցիչն էլ կեդանի մարդ է, և համարյա միշտ դասարանում լինում են աշակերտներ, որոնց հանդեպ նա անտարբեր է:Դա սարսափելի չէ, սակայն կարևոր է, թե ուսուցիչն իր այդ անտարբերությամբ ինչպես է աշխատում:

Բացի դրանից, կարևոր է հիշել, որ կապի հաստատումը միշտ փոխադարձ գործընթաց է: Իսկ երբ երեխաների հետ կապը չկա, ապա «ներքին լեզվով» ուսուցչին ինքը հասկանալի է թվում, իսկ երեխաներին՝ ոչ:

3. Ինչ վերաբերում է ուսումնական նյութին, տարօրինակ կարող է թվալ, սակայն հաճախ ուսուցիչները նրա իմաստային հանգույցները չեն բացահայտում: Դրանից երեխաների ըմբռնման համար արգելապատ է առաջանում, որովհետև ամեն անգամ ուսուցչից չես հարցնի, դա չգրված կարգի խախտում է:

Օրինակ` մաթեմատիկայում հաճախ լինում է, որ տասնմեկերորդ դասարանցին գլխի էլ չի ընկնում, որ գործնականում գրաֆիկան և հավասարումը նույն բանն են: Քանի որ ուսուցիչն իմաստային կապին չի անդրադարձել:

4, Երբեմն մեծ փորձ ունեցող, դպրոցում շատ-շատ տարիներ աշխատած ուսուցիչների հետ էլ է պատահում, որ երեխաները նյութը չեն հասկանում: Ուսուցիչը խուճապի մեջ է ընկնում. ինչո՞ւ: Դա լինում է, երբ բազմիցս բացատրված ուսումնական նյութն ուսուցչի համար ասես հավաքվել է ու դարձել չափազանց ակնհայտ: Այդ դեպքում բացատրելու ժամանակ ուսուցիչը ոչ թե առարկայական մտածողություն, այլ  պատրաստի արդյունք է ցուցադրում: Հատկապես փորձառու քիմիկոսներին, մաթեմատիկոսներին ու կենսաբաններին է այդ մեղքը վերագրվում: Նրանք ուղղակի երեխաներին տեղեկությունների հավաքածու են հաղորդում, որը պետք է  ոչ թե հասկանալ, այլ հիշել: Այս դեպքում, ուսուցչին լսելով, նրա մտքերին հետևելով` աշակերտն ինքնուրույն չի կարող ըմռնման առարկան կամաց-կամաց, շերտ-շերտ վերականգնել: Չէ՞ որ տարբեր բաներ են, երբ մարդը բարձրաձայն մտածում է և երբ պատրաստի դատողություններ է անում: Երեխայի համար պատրաստի դատողությունը հասկանալը դժվար է:

5. Այժմ մի փոքր էլ երեխայի, դեռահասի ըմբռնման և մտածողության առանձնահատկությունների կապի մասին: Ուսուցիչը հասուն մարդ է, և նրա մտածելակերպն էլ հասուն է: Իսկ փոքր երեխայի համար  հետաքրքրության առարկան հասկանալի դարձնելու նպաակով պետք է դրանով ձեռնածություն անել: Ցավոք սրտի, թե' հայրենական, թե' արտասահմանյան դպրոցների հիմքում երեխայի՝ տպագիր նյութի հետ աշխատելն է ընկած: Այնինչ հոգեբանական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ մարդկանց մեծ մասի համար տեղեկություններ ստանալու հիմնական ալիքը բանավորն է: Իսկ եթե երեխան դրա հետ մեկտեղ աջակիսագնդային է, ձախլիկ ու ցրված, ապա դպրոցը բացարձակ անտեսում է նրա առանձնահատկությունները, և դասի ժամանակ նրա կողմից ուսումնական նյութի ընկալումը մեծ դժվարությամբ է ընթանում:

Որպես կանոն՝ դպրոցական դասը միտված է հիշելուն և ոչ թե հասկանալուն: Աշակերտի համար հասկանալու ընթացքը անհայտ է մնում: Ուսուցիչներից քչերն են պարզում, թե աշակերտը հատկապես ինչ է հասկացել և ինչպես է հասկացել, ինչպես կարող է նա վերարտադրել այն կառուցվածքը, որն ուսուցիչը պատմել է: Դասի ժամանակ ըմբռնելու բարդ խնդիրը և ոչ մեկին առաջադրված չէ՝ ո´չ ուսուցչին, ո´չ աշակերտին: Ստուգում է նույն հիշողությունը: Լավագույն դեպքում դասագրքի տեքստի պատճառահետևանքային կապերի ըմբռնման մասին է խոսք լինում: Ո´չ պատմական իրադարձություններ, ո´չ կենդանի մարդկային օրգանիզմ, ո´չ բնություն. ուսուցիչը ջանում է, որ աշակերտը տեքստը հասկանա և ոչ թե այն կենդանի կյանքը, որը հետևում է տեքստից, և հանուն որի ըմբռնման էլ այդ տեքստը գրվել է:

(1) Ֆասիլիտատորն զբաղվում է խմբային աշխատանքի ձևերը կազմակերպելով և վարելով ըմբռնման արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով:

Թարգմանեցին Մանուկյան Մարինեն,
Դավոյան Հերմինեն
մանկավարժական քոլեջ, 2-րդ կուրս