ՄԻՋԱՌԱՐԿԱՅԱԿԱՆ ԿԱՊԵՐ
 Արդյունավետ ուսուցման հիմքում կարևորում ենք հայոց լեզվի լեզվական
 արտահայտչամիջոցների ճշգրտման և հստակեցման խնդրի լուծումը:

Զաբելա Աբելյան
մաթեմատիկայի ուսուցչուհի
Անահիտ Դումանյան
հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի

Մաթեմատիկա + հայոց լեզու

Լեզուն մարդկային հաղորդակցման հիմնական, ամենակարևոր միջոցն է:
Մարդիկ իրենց մտքերը, գաղափարները, զգացմունքները արտահայտում են լեզվի միջոցով:
Բառեր և նախադասություններ. դրանց ճիշտ կապակցումով, որոշակի կանոններով միտք կամ մտածողություն է արտահայտվում:

Մաթեմատիկայի դասերին արդյոք մի՞շտ է, որ աշակերտները կապակցված նախադասություններ են օգտագործում: Երբեմն աշակերտները թեորեմները, սահմանումները կամ ցանկացած դատողություններ ձևակերպելիս ճիշտ չեն կազմում համաձայնությունը նախադասության անդամների միջև, ճիշտ չեն կարողանում օգտագործել կետադրությունը, որից և փոփոխվում է նախադասության, թեորեմի, սահմանման իմաստը:

Այս դեպքում կարևորում եմ ուսումնական նյութի շարադրանքում տրամաբանական կառուցվածքներին համարժեք լեզվական արտահայտչամիջոցների ճշգրտման և հստակեցման խնդրի լուծումը: Աշակերտների գրավոր աշխատանքներում հանդիպում ենք այնպիսի մտքեր, որտեղ աշակերտը չի կարողանում տարբերել հատկությունը հայտանիշից կամ սահմանումը թեորեմից:

Ահա և խնդիրներ, որոնց լուծման պատասխանը փորձեցի գտնել «Մաթեմատիկա+հայոց լեզու»  միասնական թեստի միջոցով՝ համագործակցելով դպրոցի հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի Անահիտ Դումանյանի հետ: Այս մեկ միասնական թեստով ստուգում և ուսուցանում ենք աշակերտի լեզվական և մաթեմատիկական իմացությունը:

Թեստը իր մեջ ներառում է ձևաբանական, շարահյուսական, կետադրական պահանջ ներկայացնող հարցեր, բաց թողնված բառերով առաջադրանքներ, թեորեմը, սահմանումը, հայտանիշը, հատկությունը տարբերելու առաջադրանքներ: Լեզվական այս իմացությունը մաթեմատիկական դատողություններում կհանգեցնի արդյունավետ ուսուցման: Միասնական այսպիսի թեստերի բնույթը և ուսուցողական, և ստուգողական է: Ըստ բնույթի թեստը ապահովում է Ա, Բ, Գ մակարդակները:

Առավելությունը միաժամանակ երկու առարկաներից գնահատումն է, իսկ թեստի հիմնական նպատակը շարահյուսության իմացությունն է մաթեմատիկական դատողություններում:

Միասնական «Մաթեմատիկա + հայոց լեզու» թեստային այս աշխատանքը նախատեսված էր անցկացնել 2006-07 ուսումնական տարում VlllԲ և XԲ դասարաններում, VlllԲ -ում՝ մաթեմատիկայի դասաժամին, իսկ XԲ-ում՝ հայոց լեզվի դասաժամին:

Կատարելով յուրաքանչյուր դասարանից 13 աշակերտների աշխատանքների վերլուծություն-հետազոտություն՝ հանգեցինք հետևյալին՝ հայոց լեզվի իմացությունը մաթեմատիկական թեորեմների, սահմանումների ձևակերպումներում այնքան էլ բավարար չէ:
Մեր նպատակն է վերացնել այդ անբավարարությունը:

Ստորև ներկայացնում եմ վերլուծության-հետազոտության արդյունքները:

Վերլուծելով X-Բ դասարանի 6 աշակերտների աշխատանքները մինչև բուհական ընդունելություն պատկերը դարձավ հետևալ տեսքի:

Առարկայական իմացությունը շաղախված է լեզվատրամաբանական մտածողությամբ, որը միշտ կապահովի արդյունավետ ուսուցման առավելագույն մակարդակ, եթե աշակերտի լեզվական արտահայտչամիջոցների իմացություննը բավարար է:
Ստորև ներկայացնում եմ  «Մաթեմատիկա+հայոց լեզու»       միասնական թեստի նմուշ օրինակը:

1.Ճշմարիտ պնդում ստանալու համար լրացնել բաց թողնված բառերը:

Եթե մի եռանկյան երկու կողմերը և .... անկյունը համապատասխանաբար հավասար են մյուս եռանկյան երկու կողմերին և .... անկյանը, ապա եռանկյունները հավասար են:
ա) մյուս երկու              գ) նրանցով կազմված
բ) նրանց առընթեր       դ) երկու սուր

2. Լրացնել բաց թողնված բառը կամ բառակապակցությունը:

Քառակուսի հավասարումը ունի արմատ..... դեպքում:
ա) տարբերիչի             գ) լուծելու
բ) տարբերիչ ունենալու            դ) ոչ բացասական տարբերիչի

3. Ընտրել այն պնդումը, որը հայտնի երկրաչափական թեորեմ է:

ա) ուղղանկյուն եռանկյան էջերի գումարը հավասար է ներքնաձիգին:
բ) ուղղանկյուն եռանկյան էջերի քառակուսինների գումարը հավասար է ներքնաձիգին:
գ) ուղղանկյուն եռանկյան էջերի գումարը հավասար է ներքնաձիգին քառակուսուն:
դ) ուղղանկյուն եռանկյան էջերի քառակուսինների գումարը հավասար է ներքնաձիգի քառակուսուն:

4. Կետադրել հետևյալ նախադասությունը:

Երկու ուղիղներ կամ ունեն միայն մեկ ընդհանուր կետ կամ ընդհանուր կետ չունեն

5. Կետադրել հետևյալ նախադասությունը:

Ընտրելով չափման միավորը կարելի է չափել յուրաքանչյուր հատված այսինքն նրա երկարությունը արտահայտել դրական թվով

6. Հետևյալ գծագրով նկարագրվող թեորեմի հեղինակն է…:
Ձևակերպել և կետադրել թեորեմը:

ա) Պյութագորասը գ) Թալեսը
բ) Վիետը դ) Էվկլիդեսը

7. Ճիշտ թեորեմ ստանալու համար ո՞ր բառակապակցությունը պետք է տեղադրել բաց թողնված տեղում:

……. անկյունների գումարը հավասար է 180 աստիճանի:
ա) եռանկյան, միակողմանի     գ) եռանկյան կից
բ) միակողմանի, կից                դ)եռանկյան, միակողմանի, կից

8. Հետևյալ թեորեմներից ո՞րն է պարզ նախադասություն:

ա) Հակադիր անկյունները հավասար են:
բ) Եռանկյան անկյան կիսորդը հանդիպակաց կողմը տրոհում է երկու հատվածների, որոնք համեմատական են կից կողմերին:
գ) Եթե երկու ուղիղները հատողով հատվելիս խաչադիր անկյունները հավասար են, ապա ուղիղները զուգահեռ են:
դ) Ներգծյալ անկյունը չափվում է այն աղեղի կեսով, որի վրա հենված է:

9. Հետևյալ ձևակերպումներից ո՞րն է սահմանում:

ա) Այն ուղղանկյունը, որի բոլոր կողմերը հավասար են, կոչվում է քառակուսի:
բ) Եթե երկու ուղիղները զուգահեռ են երրորդին, ապա նրանք զուգահեռ են միմյանց:
գ) Եռանկյան ներքին անկյունների գումար հավասար է 180 աստիճանի:
դ) Կից անկյունների գումարը հավասար է180 աստիճանի:

10. Բերված պնդումներից ո՞րն է թեորեմ:
 
ա) Եթե մի ուղղանկյուն եռանկյան ներքնաձիգն ու սուր անկյունը համապատասխանաբար հավասար են մյուս ուղղանկյուն եռանկյան ներքնաձիգին ու սուր անկյանը, ապա այդ ուղղանկյուն եռանկյունները հավասար են:
բ)  հարթության ցանկացած  կետով անցնում է տրված  ուղղին զուգահեռ ոչ ավելին, քան մեկ ուղիղ:

11. Առաջադրությունը, որի ճշտությունը ապացուցվում է, կոչվում է՝

ա) Աքսիոմ բ) Թեորեմ գ) Սահմանում

12. Ո՞ր մաթեմատիկոսի անունով հայտնի են խնդիր, ուղիղ, շրջանագիծ:

ա) Թալես բ) Կրամեր գ) Էյլեր գ)Վայերշտրաս

13. Ու՞մ անունով է արտահայտվում Գ+Ն  Կ+2 թեորեմը, որտեղ
 Գ-ն գագաթն է, Ն-ն` նիստ, Կ-ն` կողմ:

ա) Պյութագորաս բ) Էյլեր գ) Նյուտոն գ)Արիստոտել

14. Տրված բառերով ձևակերպել զուգահեռության սահմանումը` բառերն անհրաժեշտության դեպքում ենթարկելով քերականական ձևափոխության:
հարթություն, երկու, ուղիղ, վրա, կոչվել, եթե, նա, զուգահեռ, հատվել:

15.Նշեցեք այն բառը, որը կազմված է միայն երկու արմատից:

ա) եռանկյուն               գ) յուրաքանչյուր
բ) հակադարձ   դ) կիսորդ

16. Նշեցեք նախադասության մեջ գործածված ստորոգյալի տեսակը.
 Զուգահեռագծի հանդիպակաց կողմերը հավասար են:

ա) պարզ ստորոգյալ                գ) բաղադրյալ ստորոգյալ
բ) հանգույց                              դ) ստորոգելի

17. Ընտրեցեք նախադասության իմաստին ճիշտ համապատասխանող բանաձևը կամ կապային կառույցը:
Եթե երկու ուղիղների հատուղով ….. խաչադիր անկյունները հավասար են, ապա ուղիղները հավասար են:

ա) հատելու ժամանակ             գ) հատելուց
բ) հատելիս                              դ) հատելու հետ

18. Ընտրել այն տարբերակը, որը տեղադրելու դեպքում քերականորեն և տրամաբանորեն ճիշտ նախադասություն կստանանք.
 Մեկ անհայտով հավասարումը կոչվում է նույնություն կամ նույնական հավասարում ինչ-որ թվային բազմության վրա, ……

ա) եթե այդ բազմության յուրաքանչյուր տարր հավասարման արմատ է:
բ) որովհետև այդ բազմության յուրաքանչյուր տարր անհավասարման լուծում է:
գ) եթե մի բանաձև համարժեք է մյուսին:
դ) բայց պատկերում է թվային ուղղի յուրաքանչյուր կետ:

19. Որոշել տրված նախադասության բայի եղանակը:
Յուրաքանչյուր արտահայտություն ունի իր հակադիրը:

ա) սահմանական եղանակ
բ) ըղձական եղանակ
գ) պայմանական եղանակ
դ) հրամայական եղանակ

20. Ո՞ր նախադասության մեջ համաձայնության սխալ կա:

ա) Եթե մի եռանկյան երկու կողմերը և դրանց կազմված անկյունը համապատասխանաբար հավասար է մյուս եռանկյան երկու կողմերին և դրանց կազմած անկյանը, ապա այդպիսի եռանկյունները հավասար են:
բ) Հավասարասրուն եռանկյան հիմքին տարված բարձրությունը նաև միջնագիծ է և կիսորդ:

Օգտագործված գրականություն
Վ. Մ.Կլոպսկի, Զ.Ա. Սկոպեց, Մ. ի.Յագոդովսկի, Երկրաչափություն 9-10, Երևան, 1985թ.
 Լ.Աթանասյան և ուրիշներ, Երկրաչափություն  6,7,8, «Աստղիկ-59» 2000թ.
Ֆ. Հ. Խլղաթյան, Հայոց լեզու 8, Երևան 1999 թ.
Ֆ. Հ. Խլղաթյան, Հայոց լեզու 7, Երևան 2007թ.