Մարգարիտ Սարգսյան

Ուսումնահետազոտական նախագիծ. ինչպե՞ս գնահատենք և արժևորենք այն

Ես ղեկավարել եմ բազմաթիվ ու տարատեսակ ուսումնական նախագծեր և հանգել եմ այն համոզմանը, որ նախագծերը ուսուցման ոչ միայն հետաքրքիր, այլև շատ արդյունավետ հնարք են: Դրանք իրեն հետաքրքրող թեման ընտրելու և իր ընտրած աշխատանքն անելու, սիրով ու ոգևորությամբ աշխատելու հնարավորություն են տալիս սովորողին: Խթանում են ստեղծագործելու և ինքնատիպ լուծումներ գտնելու ունակությունը, ավելի ուղղորդված աշխատելու և ավելի շատ սովորելու առիթ են դառնում: Ղեկավար դասավանդողի հետ հետազոտական-ստեղծագործական համատեղ աշխատանքից փոխվում են հարաբերությունները, սովորողն ավելի ինքնավստահ է դառնում, բարձրանում է ինքնագնահատականը: Երեխան սովորում է` չնկատելով, որ սովորում է: Սովորելը դառնում է հաճույք և հետաքրքիր գործընթաց: Նախագծերը հնարավորություն են տալիս վայելելու արարելու խորհուրդը և ստեղծածը հասարակությանը ներկայացնելու պատասխանատվությունը:

Սակայն նկատում եմ, որ այս մեթոդը երբեմն սխալ է ընկալվում, հետևաբար նաև սխալ կիրառություն գտնում: Չկան նաև հստակ չափորոշիչ-ուղեցույցներ այն մասին, թե որ աշխատանքը կարող է համարվել ուսումնահետազոտական նախագիծ, իսկ որը` ոչ: Կամ որ աշխատանքն է իրոք շատ հետաքրքիր և արժեքավոր, որն է պակաս արժեքավոր կամ պակաս հետաքրքիր: Կարծում եմ, որ շատ կարևոր է հաշվի առնել հետևյալ հանգամանքները:

Նախագիծն առաջին հերթին հետազոտական աշխատանք է. ոչ մի դեպքում նախագիծ չի կարող համարվել այն աշխատանքը, որտեղ բացակայում է որոնողական-հետազոտական տարրը: Նախագիծ, որում տեղադրված է ինտերնետային կամ գրքային որևէ նյութ՝ առանց համապատասխան մշակման (խմբագրում, թարգմանություն, սեփական մոտեցում և այլն), համարվում է մեխանիկական աշխատանք, որի իմաստը, սակայն, չի հասկացվում: Բնականաբար, ինտերնետը, գիրքը ուսումնասիրության լայն ոլորտ են բացում մեր առջև, սակայն այն, ինչ արդեն կա, չարժե «արտատպել», պարզապես իմաստ չունի արդեն եղածը «copy-paste» սկզբունքով ներկայացնել: Մի՞թե հետազոտական նախագիծ կարող է համարվել, ասենք, բնագիտական մի նյութ սարդերի մասին, որի բովանդակությունը պարզապես արտագրված է ինտերնետից ու հարստացված է ինտերնետային նկարներով: Ո՞րն է այսեղ երեխայի` հետազոտող երեխայի աշխատանքը կամ հետազոտող ղեկավարի մոտեցումն ու նպատակը, եթե սովորողները չեն նկարել, ասենք, իրենց տան, դպրոցի սարդին, չեն փորձել պարզել, թե նա սարդերի որ տեսակին է պատկանում և այլն: Կամ եթե ներկայացվում է աշխատանք Հովհաննես Թումանյանի կյանքի և գործունեության մասին…ու նորից գրքից «արտատպված» նյութ, աշխատող խումբը չունի սեփական դիտարկումներ, չի համադրում նյութերը, կասկածի չի ենթարկում այս կամ այն կենսագրականում նշված փաստերը, չի օգտվում տարբեր աղբյուրներից` մատնանշելով դրանք: Ներկայացվում է օտարալեզու որևէ հեղինակ, բայց դարձյալ բացակայում է սեփական մոտեցումը, փաստերի համադրումը, սեփական, թեկուզ փոքր, թարգմանությունը: Նախագծի նյութը պետք է անպայման մշակվի` թարգմանվի, խմբագրվի, հարմարեցվի աշխատանքի նպատակին ու բովանդակությանը: Կարևոր է հասկանալ, որ նախագիծը պետք է հնարավորություն տա համադրելու, համեմատելու, վիճարկելու այս կամ այն փաստը, կապ ստեղծելու ներկայի ու հասարակության կյանքի հետ (եթե, իհարկե, հնարավոր է): Ստեղծագործական մոտեցում չկա, չկա նաև նախագիծ:

Ուսումնահետազոտական նախագծի թեմայի (և վերնագրի) ընտրությունը նույնպես շատ կարևոր է. թեման պետք է իր մեջ հետազոտության խթան պարունակի: Այն պետք է մղի հետազոտելու և ստեղծագործելու, գրավիչ և հետաքրքրող լինի, չէ՞ որ պետք է ներկայացվի այլոց4 և պետք է այնպես անել, որ նախագծերի ծովում հենց քո նախագիծը հետաքրքրություն բորբոքի: Օրինակ, երբ հանդիպում եմ նախագծերի, որոնք ունեն, ասենք, «Ձիեր», «Պայուսակներ», «Զատիկ» և նմանատիպ այլ վերնագրեր, պարզապես չեմ կարդում, չնայած հնարավոր է, որ դրանք իրոք շատ հետաքրքիր աշխատանքներ են: Նախագծի վերնագիրը, բնաբանը պետք է գրավիչ, խորհրդավոր լինի այնպես, ինչպես լրագրական նյութի վերնագիրը. ծույլ ընթերցողը պետք է գրավվի թեմայով և չշրջանցի այն:

Անհրաժեշտ է հասկանալ, որ նախագծի աղը համագործակցային հմտությունների զարգացումն է: Նախագիծը համագործակցելու և միմյանց հետ աշխատելու լավ հնարավորություն և ձև է: Իհարկե, արժեքավոր են նաև անհատական նախագծերը, սակայն կարծում եմ, որ, այնուամենայնիվ, այս աշխատանքների դեպքում ղեկավար- ուսուցչի դերը հպանցիկ է: Նմանատիպ աշխատանքների ժամանակ ես բնավ էլ չեմ անտեսում ղեկավարի աշխատանքը, սակայն, եթե երեխան ընդունակ է ինքնուրույն հետազոտական աշխատանքի, ղեկավարին մնում է միայն ուղղորդել, օգնել, իսկ եթե աշակերտն ընդունակ չէ ինքնուրույն աշխատանքի, որքան էլ ղեկավարն օգնի, արդյունքը գոհացուցիչ չի լինի: Սովորողը պետք է սովորի աշխատել նախ խմբում, ընկերների հետ և հետո միայն անհատական աշխատանք կատարի: Բնականաբար, կան երեխաներ, որոնք ուզում են մենակ աշխատել և ունակ են աշխատել, այդ երեխաներին պետք է միայն խրախուսել և օգնել: Այդ դեպքերում ճիշտ կլինի, եթե երեխան ինքն իր համար ղեկավար ընտրի, նրան, որն իրոք կարող է օգնել իրեն: Շատ ավելի դժվար աշխատանք է, հատկապես ղեկավարի համար, խմբային նախագիծը, բայց այստեղ էլ ղեկավարի անձը շատ ավելի մեծ դեր ունի: Ղեկավարը դառնում է այն մարդը, որի շուրջ հավաքվում են: Համագործակցային նախագիծը ենթադրում է տարասեռ ու տարատարիք աշխատանքային խմբի առկայություն: Միևնույն նախագծի շրջանակում աշխատելով` երեխաները սովորում են համագործակցել: Սովորում են լսել, օգնել, խրախուսել և գնահատել միմյանց, պատասխանատվություն են զգում միմյանց հանդեպ և ընդհանուր շահ ունենում: Նման նախագծերի իրականացման գործընթացում էլ խիստ կարևորվում է ղեկավարի աշխատանքը: Ղեկավարի օգնությամբ և ներշնչանքով է ընտրվում թեման, ղեկավարն է սովորողներին մղում համագործակցության, օգնում բաժանել աշխատանքն այնպես, որ նախագիծը միայն շահի, փորձում համադրել բորորի մոտեցումներն ու ճաշակը և այլն: Նմանատիպ աշխատանքն արդեն, անկախ արդյունքից, որն, ինչ խոսք, շատ կարևոր է, արդեն հետաքրքիր է և ուսուցողական: Սովորողը նման նախագծի շրջանակում աշխատելիս ավելի է սովորում, քան սովորական դասի ընթացքում. սովորում է` չնկատելով, որ սովորելը տքնաջան աշխատանք է: Ավելի խորությամբ է ուսումնասիրում նյութը, քանզի նախ՝ այն իրեն հետաքրքիր է, հետո՝ ինքը չի ուզում, որ իր պատճառով տուժի իրենց խմբի աշխատանքը: Յուրաքանչյուր սովորող պարտավորվում է այնպես անել, որ աշխատանքը ներկայանալի լինի. մեծանում է պատասխանատվության զգացումը: Նախագծային մեթոդի նպատակն է սովորեցնել սովորել` աշխատել, հետազոտել և համագործակցել:

Վստահ կարող եմ ասել, որ նմանատիպ աշխատանքից հետո սովորողներն ավելի են մտերմանում, ճանաչում են իրար ու իրենց ղեկավարին: Որքան էլ կարևորվի անհատական հետազոտական նախագիծը, այն բոլորի համար չէ և չի կարող համարվել նախագծային մեթոդի հիմքը. այս մեթոդի հիմքը համագործակցությունն է: Մենք սովորեցնում ենք երեխաներին համագործակցել, շփվել իրենց շրջապատողների հետ, առնչակցվել հասարակական կյանքին, զարգացնել հետաքրքրությունները, հմտությունները, կարողությունները, գիտելիք տալ և չկտրվել իրականությունից:

Համագործակցային նախագծերի դասակարգման ու գնահատման փորձ