Հակոբ Հակոբյան

ԱՇԽԱՏԱՆՔ ԵՎ ԷՆԵՐԳԻԱ

Աշխատանքի հետ կապված` ֆիզիկայում օգտագործվում է մեկ այլ կարևոր ֆիզիկական մեծություն՝ էներգիա: Ի՞նչ է էներգիան:
Օգտվելով նկարներից՝ պատասխանի՛ր բերված հարցերին:

• 1. Ի՞նչ է պատկերված նկ.1 ա)–ում:
  2. Ի՞նչ է պատկերված նկ.1բ)–ում:
  3. Ի՞նչ ուժեր են ազդում նկ.1 ա)–ում թելից կախված բեռի վրա, և ո՞ր մարմիններն են ազդում այդ ուժերով:
  4. Բերված առնչություններից ո՞րն է ճիշտ: Ինչո՞ւ:
  Fա = mg
  Fա < mg
  Fա > mg
  5. Ի՞նչ ուժեր են ազդում նույն բեռի վրա նկ.1 բ) –ում պատկերված դեպքում: Ո՞ր մարմիններն են ազդում այդ ուժերով:
  6. Տարբերվո՞ւմ են արդյոք բեռի երկու վիճակները ըստ ազդող ուժերի:
  7. Ի՞նչ կկատարվի, եթե կտրենք թելը:
  8. Լրացրո՛ւ նախադասությունների մեջ եղած բացթողումները:
  • Բեռը ընկնելով կհասնի մեխին և նրա վրա ……………………
  • Մեխը կանցնի որոշակի ճանապարհ (կխրվի հենարանի մեջ), այսինքն՝ բեռը ……………………………….

  9. Կարո՞ղ է նույն բեռը աշխատանք կատարել, եթե նկ. 1 բ)-ում պատկերված վիճակում է: Պատասխանդ հիմնավորի՛ր:
  10. Քո կարծիքով ինչո՞վ են տարբերվում բեռի՝ նկարում պատկերված երկու վիճակները:

Նկ.2 ա)–ում պատկերված է զսպանակ, որը սեղմված է և թելով կապված: Նկ.2 բ)–ում նույն զսպանակն է, բայց չդեֆորմացված վիճակում:

• 11. Ի՞նչ ուժեր են ազդում զսպանակի վրա նկ.2 ա)–ում պատկերված վիճակում, և ո՞ր մարմիններն են ազդում այդ ուժերով:
  12. Ի՞նչ ուժեր են ազդում զսպանակի վրա նկ.2 բ)–ում, և ո՞ր մարմիններն են ազդում այդ ուժերով:
  13. Տարբերվում են արդյոք զսպանակի տրված երկու վիճակները նրա վրա ազդող ուժերի իմաստով:
  14. Ի՞նչ կկատարվի, եթե կտրենք զսպանակը պահող թելը:
  15. Լրացրո՛ւ բերված նախադասությունները:

  • Սեղմված զսպանակը բացվելով, չորսուի վրա ……………………………. (ինչպիսի՞ ուժով):
  • Այդ ուժի ազդեցության տակ չորսուն կտեղափոխվի, ուստի զպանակը չորսուի վրա …………………………………..

  16. Կարո՞ղ է զսպանակը կատարել աշխատանք, եթե նկ. 2 բ)–ում պատկերված վիճակում է։ Պատասխանդ հիմնավորի՛ր:
  17. Լրացրո՛ւ.
  Չնայած նկ.2–ում պատկերված վիճակներում զսպանակի վրա ազդող ուժերը նույնն են, բայց այդ վիճակները տարբերվում են նրանով,որ առաջին վիճակում զսպանակը ……………………………., իսկ երկրորդ վիճակում …………………………………………………..
  18. Նկ.3 ա-ում պատկերված է հորիզոնական հարթության վրայով հաստատուն արագությամբ գլորվող գունդ: Հարթության վրա՝ գնդից որոշ հեռավորության վրա, դրված է անշարժ չորսուն: Ի՞նչ ուժեր են ազդում գնդի վրա, և ո՞ր մարմիններն են ազդում այդ ուժերով:

  

• 19. Բերված առնչություններից ո՞րն է ճիշտ. (գունդը շարժվում է ուղղագիծ և հավասարաչափ):
  Fառ =mg                              Fառ > mg                                Fառ < mg
  20. Նկ. 3բ-ում պատկերված է նույն գունդը և նույն չորսուն, միայն թե գունդը դադարի վիճակում է: Ի՞նչ ուժեր են ազդում գնդի վրա, և ո՞ր մարմիններն են ազդում այդ ուժերով:
  21. Համեմատիր ա) և բ) վիճակներում գնդի վրա ազդող ուժերը: Տարբերվո՞ւմ են արդյոք այդ վիճակները՝ ըստ ազդող ուժերի:
  22. Ավարտի՛ր բերված նախադասությունը.
  Երբ գլորվող գունդը հասնի չորսուին, նա չորսուի վրա ……………………….. չորսուն ………………. և հետևաբար գունդը …………………………………..։
  23. Անշարժ գունդը կարո՞ղ է աշխատանք կատարել: Պատասխանդ հիմնավորի՛ր:
  24. Ինչո՞վ են տարբերվում գնդի` ա) և բ) նկարներում պատկերված վիճակները:
  25. Նկ. 4 ա)–ում պատկերված է գլանի մեջ, ամրացված մխոցի տակ գտնվող տաք գազ (օրինակ` ջրային գոլոշի): Ի՞նչ կկատարվի, եթե մխոցը ազատենք (նրան շարժվելու հնարավորություն տանք)։
• 

26. Գազի վերջնական վիճակը պատկերված է նկ.4 բ)- ում:
Ինչո՞վ են տարբերվում գազի` նկարում պատկերված վիճակները:
27. Ի՞նչ ընդհանուր հատկությամբ են օժտված մարմինները բոլոր ա) նկարներում պատկերված վիճակներում:
28. Ի՞նչ ընդհանուր հատկությամբ են օժտված մարմինները բոլոր բ) նկարներում պատկերված վիճակներում:

29. Նկարի՛ր մարմիններ, որոնք՝

ա) ունեն էներգիա    բ) չունեն էներգիա

Բերված օրինակների քննարկումներից հետո, կարծում եմ, կհամաձայնես հետևյալ եզրակացության հետ.
 ա. մարմինը կարող է լինել այնպիսի վիճակում, երբ աշխատանք կատարելու ընդունակ է (կարող է).
 բ. նույն մարմինը մեկ այլ վիճակում չի կարող աշխատանք կատարել (ընդունակ չէ):
Եթե այս հարցի վերաբերյալ լրացում, վերապահում կամ այլ կարծիք ունես, շարադրի՛ր։
 
Այն մարմնի մասին, որը կարող է աշխատանք կատարել, ասում են, որ օժտված է (կամ ունի) էներգիա:
Էական չէ՝ այդ պահին մարմինն աշխատանք կատարո՞ւմ է, թե՞ ոչ: Կարևորը աշխատանք կատարելու ընդունակ լինելն է:
 Եթե մարմինն այնպիսի վիճակում է, երբ չի կարող աշխատանք կատարել, նրա մասին կասենք, որ չունի էներգիա:

Առաջադրանք 1.   Փորձով համոզվի՛ր, որ գալվանական էլեմենտն օժտված է էներգիայով:
Սարքեր՝                   Էլեմենտ, փոքրիկ էլեկտրաշարժիչ, բեռ, թել (50-60սմ), երկու հաղորդալար (20-30սմ):

Առաջադրանք 2.   Փորձով համոզվի՛ր, որ մագնիսն օժտված է էներգիայով:
Սարքեր՝                   Մագնիս, երկաթե գնդիկ:

Առաջադրանք 3.   Փորձով համոզվի՛ր, որ լույսն օժտված է էներգիայով:
Սարքեր՝                   Լույսի աղբյուր, գալվանոմետրին միացված լուսազգայուն էլեմենտ:

Առաջադրանք 4.   Փորձով համոզվի՛ր, որ տաք ջուրն ունի էնորգիա:
Սարքեր՝                   Ջերմաէլեմենտ, երկու հաղորդալար,գալվանոմետր, բաժակով տաք ջուր:

I.       Բերված նախադասությունների իմաստներն արտահայտի՛ր այլ նախադասություններով:

1. Շարժվող ավտոմեքենան օժտված է էներգիայով:
2. Լեռան գագաթին գտնվող ժայռաբեկորն ունի էներգիա:
3. Աղեղի ձգված լարն օժտված է էներգիայով:         
4. Մագնիսն օժտված է էներգիայով:
5. Քամին էներգիա ունի:

 II.      Նշի՛ր այն բառերը որոնցով չի կարելի լրացնել բերված նախադասությունը:
Մարմինը ……………………… էներգիա (յով):
ա) կատարում է, բ) ունի, գ) տալիս է, դ) օժտված է, ե) ազդում է, զ) փոխանակում է, է) ստանում է:

III.     Ինչպե՞ս ես հասկանում հետևյալ նախադասությունների իմաստը:

1. Շենքի չորրորդ հարկում լինելով՝ տղան ունի ավելի մեծ էներգիա, քան երբ առաջին հարկում է:
2. Շատ ձգված զսպանակն ունի ավելի մեծ էներգիա, քան քիչ ձգվածը:
3. Արագ շարժվելիս ավտոմեքենան ավելի մեծ էներգիա ունի, քան դանդաղ շարժվելիս:
4. Որքան շատ է տաքացված գազը, այնքան այն ավելի մեծ էներգիայով է օժտված:
5. Արագ շարժվող քամու (օրինակ փոթորիկի ժամանակ) էներգիան ավելի մեծ է: Հիմնավորի՛ր այս պնդումը:       

Եզրակացություն։ Մարմնի էներգիան կարող է լինել ………………. կամ …………………: Հետևաբար էներգիան ………………… …………….. Է:
(Անհրաժեշտ բառեր՝ ֆիզիկական մարմին, մեծ, ֆիզիկական երևույթ, մարմնի հատկություն, փոքր, ֆիզիկական մեծություն)։