Սիմոն Սոլովեյչիկ

Ինչպես սովորեցնենք այնտեղ, որտեղ ուսումը չեն գնահատում
Հոդվածներ իր թերթի համար

Ուզում ես ապրել` սովորել կարողացիր

Ուսուցիչները բողոքում են` շուրջը բազմաթիվ օրինակներ կան, որոնք հաստատում են, որ առանց ուսման էլ կարելի է լավ ապրել: Ուրեմն ինչպե՞ս սովորեցնենք: Ինչպես սովորեցնենք երեխաներին այնպիսի ժամանակ, երբ երեխաները չեն հասկանում` ինչու պետք է սովորեն, երբ անուսումը կարող է տասն անգամ շատ գումար վաստակել ուսյալից:

Հիշեցի Սուխոմլինսկուն. «Մարդը պետք է սովորի նրա համար, որ մարդ է»… Սովորել ոչ ինչ-որ բանի, պարզապես նրա համար, որ դու մարդ ես. մեծագույն առավելություն է` մատչելի ոչ բոլորին: Լև Տոլստոյը կարող էր իրեն թույլ տալ թողնել համալսարանը և ձևականորեն մնալ ոչ ուսյալ. նա հպարտանում էր, որ և´ ինքը, և´ իր նախնիներն ունեցել են ոչ «հանուն ինչ¬որ բանի» սովորելու հնարավորություն: Բայց կարո՞ղ են, արդյոք, բոլոր երեխաներն ուսանել «ոչ մի բանի համար»:

Որոշ երեխաներ իրենց ուսուցիչների հոգին հանում են այն խոսքով, թե, խնդրեմ, հայրս անգամ դպրոցը չի ավարտել, իսկ վաստակում է ձեզնից մի քանի անգամ ավելի, հարգելի ուսուցչուհի:

Եվ իսկապես, ուսուցիչը մեր երկրում ավելի քիչ է ստանում օրավարձու օգնական բանվորից, պրոֆեսորը` հավաքարից, և խմբագրական մեկ սենյակի վերանորոգման համար անգրագետ ներկարարին հարկ է լինում վճարելու այնքան գումար, որքան գրական տաղանդավոր աշխատողը չի ստանում անգամ երեք ամսվա ընթացքում:

Ինչու է ուսումն արժեզրկված

Չի կարելի ասել, որ ուսյալներին չեն գնահատում: Կրթված մարդիկ հարգանք են առաջացնում, Ռուսաստանը բարձր մշակույթ ունեցող երկիր է: Բայց վերջին տասնամյակների ընթացքում սովորական մարդկանց կարողացան ներշնչել այնպիսի անհարգալից վերաբերմունք կրթված մարդու հանդեպ, որ դա` այդ վերաբերմունքը, չի հաջողվի շտկել անգամ առաջիկա 70 տարիների ընթացքում:

Անհարգալից վերաբերմունք ուսյալի նկատմամբ ներշնչել են երկու մեթոդով:

Նախ` պնդել են, որ միայն ֆիզիկական աշխատանքն է իսկական աշխատանք, որ միայն հաստոցի մոտ աշխատողն է աշխատող մարդ, և նրան է պատկանում ամեն ինչ (չնայած նրան ոչինչ էլ չէր պատկանում):

Երկրորդը, և դա ավելի սարսափելի է` անհարգալից վերաբերմունք ուսման հանդեպ ներշնչել են նրանով, որ կրթությունը շատ մատչելի էր և էժան գնով էլ մատուցվում էր բոլորին` առանց գումարի և ջանքի: Երկրում ուսումը ոչնչացնելու լավագույն միջոցը բոլոր բնակիչներին հասունության վկայական բաժանելն է, այնպես, որ կրթվածի և անկիրթի տարբերությունը վերանա, որ ջնջվեն ֆիզիկական և մտավոր աշխատանքի սահմանները, այսինքն` որպեսզի ուսյալ մարդը ոչ մի առավելություն չունենա: Կրթությանը հարվածելու այս երկրորդ մեթոդ հսկայական և սարսափելի հաջողություն ունեցավ: Չէ՞ որ կեղծիք է, թե մեր երկրում պարտադիր միջնակարգ կրթություն կար:
Մեր երկրում վկայականների պարտադիր բաշխում կար, գլխաքանակի բռնի վկայագրում: Դա նույնը չէ, ինչ կրթությունը. հարկ կա՞ ապացուցելու:

Ես գիտեմ դեպքեր, երբ երեկոյան դպրոցում աշակերտը ոչ միայն չի մասնակցել դասերին, այլև ավարտական քննություններին էլ չի հայտնվել: Եվ, բոլոր դեպքերում, դպրոցը տվել է նրան ատեստատ (գնահատականներով) և հարկադրել խեղճ դասղեկին գնալու այդ կեղծ-աշակերտի տուն և հանձնել (վզին փաթաթել) միջնակարգ կրթության վկայականը. դպրոցին հարկավոր էր վկայական ստացածների անդորրագիրը: Այդ ստացականը դպրոցի հաջող գործունեության հիմնական ապացույցն էր: Եթե խորը մտածենք, ապա այդ ստացականներով էլ աշխատում էին բազմաթիվ ուսումնական հաստատություններ: Աշակերտը դռան մոտ դիմավորում էր ուսուցչուհուն և նրա երեսին շպրտում այդ կնքված թուղթը: Տուն չէր էլ թողնում մտնել:

Մոտակա նպատակները

Իհարկե, լավ է ուսուցանել, եթե երեխաները գնահատում են գիտելիքները. բայց, խնդրեմ, չեն գնահատում: Հիմա ի՞նչ: Չի կարելի, չէ՞, չսովորեցնել երեխաներին միայն այն պատճառով, որ նրանք չեն ուզում սովորել: Այնուամենայնիվ պետք է նպատակների փոփոխություն լինի: Հեռահար նպատակները գործուն չեն կամ ոչ միշտ են գործում, նշանակում է, պետք է կենտրոնանալ մոտակա նպատակներին:

Միանգամայն անհեթեթ է դաս սովորելու կոչ անել «Չսովորես` կդառնաս հավաքարար» փաստարկմամբ: Միանշանակ անիմաստ է այսօր քննարկում սկսել «Կթվորուհու ինչին է հարկավոր անգլերենը» թեմայով կամ երեխաներին հավատացնել, որ եռանկյունաչափությունը հարկավոր է խառատին, որովհետև նա այլ կերպ չի կարող սրել հատիչը: Հավաքարարն ակնհայտորեն վաստակում է ավելի շատ գումար, քան ուսուցիչը: Դե, չեն անցնում այս փաստարկները, ինչի՞ համար նորից կրկնեք:

Ակնհայտ է, որ պետք է փոքր-ինչ իջեցնել մեր զրույց-հորդորների նշանաձողը: Ուսուցման ամենատեսանելի նպատակը հաջողությունն է` այսօրվա հաջողությունը, ներքին արժանապատվության սատարումը: Ուսումը երեխայի համար որպես աշխատանք կարող է դառնալ գնահատելի, որպես կենսակերպ, որպես այսօրվա նրա գործ:

Քչերն են հասկացել համագործակցության մանկավարժության էությունը. դա այնպիսի մանկավարժություն է, որը հնարավորություն է տալիս թույլ աշակերտներին ինչ¬որ բանի հասնելու և իր ձեռքբերումը որպես հաջողություն վերապրելու: Համագործակցության մանկավարժությունը երեխային ոչ թե վաղվա, այլ այսօրվա հավասարության և սեփական արժանապատվության զգացողություն է տալիս. ահա ուսուցման` արդի դժվարին պայմաններում հնարավոր ամենաուժեղ խթաններից մեկը: Միայն աշխարհագրությամբ և կենսաբանությամբ չես հարկադրի սովորելու և ամեն մեկին ուսման կողմը չես գրավի:

Դպրոցի սոցիալական կյանքը, ընդհանուր դրությունը, ուսման մեջ հաջողության համընդհանուր ձգտումը այսօր ամեն ինչից թանկ են, չնայած և հենց դասը, նրա ստեղծագործական ուղղվածությունը, հենց երեխաների աշխատանքը կազմակերպելու ունակությունը, որպեսզի յուրաքանչյուրը կարողանա իրեն դրսևորել, չափազանց կարևոր են: Բայց ինչ արած: Ժամանակները փոխվել են, և դասական «Ինչիս է պետք աշխարհագրությունը, եթե կառապաններ կան» արտահայտությունն ավելի ու ավելի է դառնում ճշմարտացի: Ինքնաթիռ ես նստում, և քեզ նստեցնում-տանում են երկիր մոլորակի քո առաջադրած կետը, և ոչ մի աշխարհագրություն հարկավոր չէ: Ինչո՞ւ է ծավալվում ֆունկցիոնալ անգրագիտությունը: Այն պատճառով, որ նաև անգրագետը կարող է լիովին պատշաճ ապրել: Այն ամենը, ինչ մարդկանց իսկապես անհրաժեշտ է, նրանք ձեռք են բերում: Ուրեմն, այլ գիտելիքներ են հարկավոր, ուրիշ դպրոց է պետք, ուսուցման այլ շարժառիթներ:

Այս ամենը նորություն չէ. դպրոցը մշակել է երեխաներին ուսման տրամադրելու բազմաթիվ մեթոդներ: Ցավոք, մենք դրանցից օգտվելուն ընտելացած չենք, մենք ավելի շատ վարժվել ենք նախատելու 10-ամյա տղային. «Ինչո՞ւ չես սովորում»:

Գլխավորն այն է, որ հետ վարժվենք մեր սիրելի զբաղմունքից, ճակատով պատը ծակելու փորձերից, որ ուղեկցվում են գանգատներով. պատը, չգիտես ինչու, չի ծակվում, իսկ ճակատը տրաքում է:

Ինչպե՞ս սովորեցնենք բոլոր երեխաներին այն երկրում, որտեղ ոչ բոլորն են գնահատում գիտելիքները: Սովորեցնենք նրանց այնպես, ինչպես կարելի է միայն սովորեցնել մի երկրում, որտեղ ոչ բոլորն են գնահատում գիտելիքը, սովորեցնենք այնպես, որպեսզի գոնե ինչ-որ ժամանակ մեր երկրում սկսեն գնահատել գիտելիքը, սովորեցնենք այնպես, որպեսզի նրանք` մեր երեխաները, աստիճանաբար վարժվեն գնահատելու գիտելիքը: Չէ՞ որ ամեն դեպքում Վասիլի Ալեքսանդրովիչ Սուխոմլինսկին միանգամայն իրավացի էր` մարդը պետք է սովորի նրա համար, որ մարդ է:

Բայց պետք է երեխաներին դա հասկանալու հնարավորություն տանք: