Մարիա Մոնտեսորի

Երեխայի տունը

Համի և հոտի զգացողության դաստիարակում

Համի և հոտի զգացողության դաստիարակումը դժվար գործ է, և ես դեռևս չեմ կարող պարծենալ ինչ-որ չափով բավարար արդյունքներով: Միայն կարող եմ ասել, որ հոգեչափության մեջ սովորաբար կատարվող վարժությունները փոքրիկներին պիտանի չեմ համարում:

Երեխաների հոտի զգացողությունն այնքան էլ զարգացած չէ, ահա թե ինչու` համեմատաբար դժվար է նրանց ուշադրությունը կենտրոնացնել այդ զգացողության վրա: Մենք սովորական միջոց ենք օգտագործել, բայց ոչ այնքան հաճախ, որ այն դնենք մեր մեթոդի հիմքում: Երեխային թարմ մանուշակներ և հասմիկներ ենք տալիս, որ հոտ քաշեն, հետո կապում ենք աչքերը և ասում. «Հիմա ձեզ ծաղիկներ կմոտեցնենք»: Երեխաներից մեկը ընկերոջ քթին մանուշակի փունջ է մոտեցնում և խնդրում գուշակել ծաղկի անունը: Հոտը ուժեղացնելու համար մի քանի ծաղիկ ենք մոտեցնում:

Բայց դաստիարակության այս մասը, ինչպես և համի զգացողության զարգացումը, երեխայի կողմից յուրացվում է նախաճաշի ժամանակ, երբ նա տարբեր հոտեր է առնում` թարմ հացի, կովի և ձիթապտղի յուղերի, քացախի, համեմունքների, սուրճի: Սա ծաղիկներից հոտ քաշելու հետ միասին դառնում է հոտառության զարգացման վարժություն: Տհաճ հոտերը ճանաչելու համար կարելի է վերցնել փչացած մթերքներ` ծծված կաթ, կրակին թափված կաթ և այլն:

Ինչ վերաբերում է համի զգացողությանը, ապա երեխայի լեզվին կարելի է կպցնել դառը, թթու, քաղցր, աղի ջրային լուծույթներ. չորսամյա երեխաները նման խաղեր շատ են սիրում, և դրանք երեխաներին սովորեցնում են բերանը ողողել: Ամեն փորձելուց հետո նրանք գոլ ջուր են կում անում և մի լավ ողողում բերանը: Այսպիսով համի վարժությունները դառնում են հիգիենիկ վարժության խթան:

Համը ճանաչելը 4-5 տարեկան երեխաների համար ինքնադաստիարակության իսկական և շատ արժեքավոր վարժություն է: Ապակե փոքր բաժակների մեջ սպիտակ փոշի են լցնում` խինինի, շաքարի, աղի խառնուրդներ: Հետաքրքրասեր երեխան դրանից մի քիչ դնում է բերանը և անմիջապես ողողում բերանը: Միլանում տիկին Մակերոնին և դոկտոր Ֆերարին Հումանիտար հասարակության դեղատանը նման խառնուրդներ և տարբեր համերի կոնֆետներ են պատվիրում:

Ճաշն, անկասկած, համի զգացողության ամենագործնական դաստիարակությունն է:

Տեսողական զգացողության դաստիարակում

Ա. Չափսերի տարբերակման ընկալում տեսողության միջոցով

1. Ներդրվող մարմիններ: Այս հավաքածուն կազմված է փայտե 3 չորսուներից` յուրաքանչյուրը 5,5 սմ բարձրությամբ, 6 սմ լայնությամբ և 8 սմ երկարությամբ: Յուրաքանչյուր չորսու տասը բնիկ ունի, որոնցից յուրաքանչյուրի մեջ իր վրա ամրացված փայտե կամ պղնձե կոճակի (բռնակի) միջոցով հանվող մի գլան է դրվում: Բնիկները շատ նման են քիմիական լաբորատորիայի կշռաքարերի բնիկներին:

Առաջին հավաքածուի բոլոր գլանները նույն բարձրությունն ունեն` 55 մմ, բայց տարբերվում են տրամագծով: Ամենափոքր գլանը 1 սմ տրամագիծ ունի, իսկ մյուսների տրամագծերը կեսական սանտիմետրով մեծանում են: Երկրորդ հավաքածուի բոլոր գլանների տրամագծերը նույն` նախորդ հավաքածուի ամենամեծ գլանի տրամագծի կեսի չափ են` 27,5սմ: Այս հավաքածուի գլանները բարձրությամբ են տարբերվում. առաջինը 1սմ բարձրությամբ բարակ սկավառակ է, մյուսների բարձրությունը աստիճանաբար աճում է 5-ական մմ-ով, 10-րդ գլանի բարձրությունը 55մմ է:

Երրորդ հավաքածուի գլանները տարբերվում են ինչպես բարձրությամբ, այնպես էլ տրամագծով: Առաջինը 1սմ բարձրություն և 1 սմ տրամագիծ ունի: Յուրաքանչյուր հաջորդի տրամագիծն ու բարձրությունն ավելանում են կեսական սանտիմետրով:

Այս հավաքածուների միջոցով երեխան սովորում է տարբերել առարկաները հաստությամբ, բարձրությամբ և ծավալով:
Մանկապարտեզում երեք երեխա նույն սեղանի շուրջ միաժամանակ կարող է խաղալ այս երեք հավաքածուներով, դրանք կարող են նաև փոխանակել: Երեխան հանում է գլանները, դնում սեղանին, ապա նորից տեղավորում է իրենց համապատասխան տեղերում: Այս հավաքածուները պատրաստվում են եղևնու ամուր փայտից, հղկվում են և լաքապատվում:

2.Մեծ հեծաններ` աստիճանաբար փոխվող չափսերով: Այս հավաքածուն կազմված է չորս համակարգից, և ցանկալի է, որ յուրաքանչյուր մանկապարտեզ այս հավաքածուի ամեն մի շարքից երկու օրինակ ունենա:

ա) Հաստություն: Հաստ և բարակ առարկաներ: Տասը քառակողմ պրիզմա ունենք, որոնցից ամենամեծի հիմքը 10սմ է, մյուսների հիմքերը մեկական սանտիմետրով աստիճանաբար փոքրանում են: Պրիզմաները նույն երկարության են`  20սմ, և մուգ շագանակագույն են ներկված: Երեխաները դրանք գորգին ցրելով խառնում են, հետո դասավորում են ըստ հաստության նվազման` հետևելով, որ դրանց երկարությունները ճշտգրտորեն համընկնեն:

Իրար կողքի շարված այս հեծանները սանդուղք են կազմում, որի աստիճանները դեպի գագաթը գնալով լայնանում են: Երեխաները կարող են սկսել կա´մ ամենաբարակ աստիճանից, կա´մ ամենահաստից, ինչպես պատահի: Այս վարժության վերահսկումը բացարձակ չէ, ինչպես նախորդ` ներդրվող գլանների վարժության դեպքում էր: Այնտեղ հնարավոր չէր մեծ գլանը տեղավորել փոքր բնիկի մեջ, բարձր գլանի մի մասը դուրս էր գալիս չորսուի վերին սահմանից և այլն: Իսկ այս «Մեծ աստիճան» խաղի դեպքում երեխայի աչքը սխալը հեշտ է նկատում, քանի որ սխալվելու դեպքում սանդուղքը ճիշտ չի ստացվում, այսինքն` ստացվում է բարձր հարթակ, որից հետո սանդուղքը բարձրանալու փոխարեն մի աստիճան իջնում է:

բ) Երկարություն: Երկար և կարճ առարկաներ: Այս հավաքածուն կազմված է 10 փայտիկներից: Դրանք քառակողմ են, յուրաքանչյուր կողմի լայնությունը 3սմ է: Առաջին փայտիկի երկարությունը 1մ է, վերջինի եկարությունը` 1դմ: Միջանկյալ փայտիկները իրարից կարճ են 1 դեցիմետրով: Յուրաքանչյուր դեցիմետրը հաջորդաբար ներկված է կարմիր կամ կապույտ: Փայտիկները պետք է այնպես դասավորել, որ գույները համընկնեն` առաջացնելով մի քանի լայնակի շերտ. ամբողջ հավաքածուն այս դեպքում նմանվում է երգեհոնի` ներքնաձիգով կարճացող խողովակներից պատրաստված ուղղանկյուն եռանկյան:

Անկարգ փռված այդ առարկաները երեխան սկսում է հավաքել: Դրանք երկարության նվազման կարգով դասավորում է իրար վրա և նկատում, որ գույները համընկնում են: Այս փորձը նաև սխալների ակնհայտ վերահսկում է ապահովում, որովհետև եթե փայտիկները սխալ ես դասավորում, ապա ըստ ներքնաձիգի սանդուղքի փոքրանալը չի ստացվում:
Հետագայում այս հավաքածուն պետք կգա թվաբանության ուսուցման ժամանակ: Դրա միջոցով կարելի է մեկից տասը հաշվել, գումարում կատարել և այլն: Վերջապես այն ավելի կհեշտացնի տասնյակի և մետրային համակարգերի յուրացումը:

գ) Բարձրություն: Բարձր և ցածր առարկաներ: Հավաքածուն կազմված է 20x5սմ հիմքով, մեկական սմ-ով աստճանաբար կարճացող 10 պրիզմաներից` 1-10սմ բարձրությամբ: Պրիզմաների բոլոր կողմերը դեղին են ներկված, բացի 20x5 չափսի կողից, որ սպիտակ է: Այն միշտ վերևում է և երբ երեխան շարում է պրիզմաները, նշում է սանդուղքի աստիճանները:

դ) Ծավալ: Մեծ և փոքր առարկաներ: Հավաքածուն կազմված է վարդագույն ներկված փայտե 10 խորանարդիկներից: Ամենամեծ խորանարդի կողը 10սմ է, ամենափոքրինը` 1սմ: Ամեն կողը նախորդից փոքրանում է 1սմ-ով: Այս խաղի համար անհրաժեշտ է նաև ստվարաթղթե կամ մոմլաթե կանաչ փոքր գորգ: Երեխան խորանարդիկները շարում է իրար վրա` մեծից փոքր, այնպես, որ աշտարակ ստացվի: Գորգը փռում ենք հատակին, խորանարդիկները` դրա վրա: Աշտարակ կառուցելիս երեխան նստում է, ծնկում, կանգնում…

Ստուգելու հնարավորություն տալիս է դեպի վերև աշտարակի չափսերի փոքրանալը: Սխալ դրված խորանարդը դուրս է ցցվում, խախտում գիծը: Խաղի սկզբում երեխաները սովորաբար ամենամեծ խորանարդի փոխարեն երկրորդն են դնում. շփոթում են երկու ամենամեծ խորանարդների չափերը: Նկատել եմ, որ նույն սխալը ետ մնացող երեխաները կատարում են այն փորձերի ժամանակ, որ կատարում էի դե Սանկտիսի սարքի միջոցով: Երբ հարցնում ես` որն է ամենամեծը, երեխան ցույց է տալիս ոչ թե ամենամեծը, այլ` մեծությամբ երկրորդը:

Չորս հավաքածուներից ցանկացածը կարելի է գործածել նաև մյուս խաղի ժամանակ: Չորսուները կարելի է թափել գորգին կամ սեղանի վրա և դրանք իրարից քիչ հեռու հերթով շարել մի այլ սեղանի վրա: Առարկաները տեղափոխելիս երեխան անհոգնել լարում է ուշադրությունը, որովհետև մտքում պիտի պահի այն առարկայի մեծությունը, որն ինքը պիտի գտնի այլ առարկաների մեջ:

Նման խաղը շատ հարմար է չորս-հինգ տարեկան երեխաներին, իսկ առարկաների հասարակ շարումը նույն գորգին, որի վրա թափված են, ավելի համար է 3-4 տարեկաններին: Վարդագույն խորանարդիկներով աշտարակ կառուցելը շատ գրավում է պստիկներին, որոնց երեք տարին չի լրացել. նրանք չեն հոգնում աշտարակը իրենց փոքրիկ թաթիկներով քանդելուց և կրկին շարելուց:

սկիզբը

Շարունակությունը

Ռուսերենից թարգմանեց Աիդա Պետրոսյանը