Թամեռլան Թադտաև

Դավաճանը

Տրորված  սառած ձյան վրա դրեցի իմ կարաբինը և նստեցի նրա փայտյա կոթին: Կաշվով պատված ոսկորներս հպվեցին փայտին: Շատ չոր էր: Ես հանեցի մոհերե կանաչ շարֆս և դրեցի տակս: Մեջքով հենվեցի ավազով լցված պարկերի բարիկադի պատին: Հոյակապ է: Լավ էլ նստած եմ: Օրն էլ, չնայած ձմռանը, առանձնահատուկ տաք էր:

Արևը, դեպի որը ձգվում էր իմ ողջ էությունը, հանկարծ իրենով փակեց սև կաշվե բաճկոնով և սպիտակ սպորտային տաբատով մի երիտասարդ: Նրանցից էր, ում հետ ավելի լավ է գործ չունենաս`թանկ կնստի: Բայց ինքս էլ եմ այդպիսին, կարող է անգամ ավելի թունդն եմ: Լավ կլիներ, որ ինքը ինձնից հեռու մնար. նրա փոխարեն ես այդպես էլ կվարվեի, բայց ո՛չ, նա կարծես թե անախորժություններ էր փնտրում: Նա ինձ գլխով արեց որպես ծանոթի և տեսնելով, թե ինչի վրա եմ նստած, ասաց.

- Լսի՛ր, եղբա´յր, մի երկու րոպեով նստարանդ ինձ տուր: Մի գործ է կպնում, բայց այնտեղ առանց զենքի քիթդ չես մտցնի…

- Զենքս ու կնոջս,- ասում եմ,- ոչ մեկին փոխ չեմ տալիս: Իսկ հիմա կարող ես ռադդ քաշել, արևս փակում ես:

- Ի՞նչ ասացիր: Կրկնի՛:

- Ասացի՝ ճամփադ գնա,– մռլտացի ես՝ զգալով, թե ինչպես է սառած երակներումս արյունը եռում:

- Մորս արև, թե չփոշմանես:

- Շատ բաների համար եմ ափսոսել այս կյանքում,- ասացի:- Բայց ինձ համար անհասկանալի է, որ այդքան «լավ տղա» լինելով՝ թաքնվում ես մարտի ժամանակ: Որտե՞ղ էիր գիշերը, հը՞: Թե՞չէիր լսում, որ կրակում էին: 

Լավ փակեցի նրա բերանը. ոչինչ չուներ ասելու: Մեզ շրջապատող տղաները լսում էին մեր լեզվակռիվը, բայց ոչ ոք չմիջամտեց: Ես նրանց չէի դատապարտում, որովհետև ինքս էլ հեռու էի մնում նման վիճաբանություններից:

- Գնանք, գնա˜նք, նրա հետ գլուխ մի´ դիր,- «լավ տղային» շտապեցնում էր նրա կարճահասակ, շնագայլի նման ընկերը, որն ինչ-որ տեղից ինձ գիտեր: «Լավ տղան», իբրև թե չուզելով, թույլ տվեց իրեն տանել և անընդհատ իմ կողմն էր շրջվում:

- Մենք դեռ կհանդիպենք,- գոռաց նա:

- Չեմ կասկածում,- պատասխանեցի ես,- ինքս քեզ կգտնեմ, եթե դու նորից թաքնվես:

Թվում է՝ ես չափն անցա, բայց ախր նա ինձ շատ էր բարկացրել:

- Թալանչիներ,- ասաց ինչ-որ մեկը նրանց մասին:

- Դրանցից պրծում չկա,- հոգոց հանեց մյուսը,- հա´ լսում ես, որ մեկին թալանել են կամ մյուսին ջարդել: Դրանց բոլորին գնդակահարել է պետք ու քշել գրողի ծոցը: Լավ է, որ հրացանդ չտվեցիր…

Այո, հեծելազորային այս հրացանն ինձ վրա թանկ է նստել: Որպեսզի դա գնեմ, ստիպված եմ եղել հորիցս փող թռցնել: Նա փողը ճամպրուկում էր պահում, որով վերադարձել էր Դուշանբեից: Երկար տարիներ ծնողս էշի պես աշխատել էր այնտեղ, որ այստեղ`հայրենիքում, նոր տուն կառուցելու համար գումար հավաքի: Դա մեր ողջ ընտանիքի երազանքն էր: Ինչպե˜ս էի ուրախանում, որ շուտով իմ սեփական երկհարկանի տան պատուհաններից պիտի նայեմ: Հայրիկս ասում էր, որ մեր տունը վատը չի լինելու մեր հարևանների ապարանքներից, որոնց ես շատ էի նախանձում: Բայց պատերազմը մեր երազանքն ընդհատեց հենց առաջին հարկում: Հայրս, ինչպես սկզբում բոլորը, մտածում էր, որ թյուրիմացություն է, շուտով կհարթվի, և ինքը կկառուցի երկրորդ հարկը: Հետո հասկացավ, որ պատերազմը շատ լուրջ է և երկարատև: Դուրս է գալիս, որ հիմա մեր տան վերին հարկում եմ նստած: Չէ՞ որ գումարը դրա շինարարության համար էր մի կողմ դրած: Բայց, չգիտես ինչու, դա ինձ չի ուրախացնում: Ճիշտ հակառակը:

Իմ արարքից հետո հայրս քիչ էր մնում կաթվածահար լիներ: Ինձնից հրաժարվեց: Ասել էր, թե իր համար մեռած եմ: Սկզբում ինձ անիծող մայրս հիմա ուտելիք է բերում բարիկադներ և լացակումած խնդրում տուն դառնալ: Բայց ու՞շ չի: Աշխարհով մեկ խայտառակ արին, ու ամեն ինչ մոռանա՞մ: Ո՛չ, երբե՛ք: Ավելի լավ է սառչեմ այստեղ, քան թե վերադառնամ կիսակառույց ծածկի տակ, որտեղ ինձ հավիտյան հիշեցնելու են արարքս՝ մատնացույց անելով առաստաղը:

Իսկ կրտսեր եղբորս հետ պայման ենք կապել: Եթե ինձ սպանեն, ապա հրացանը որպես ժառանգություն նրան է անցնում: Հիմա նա ետևիցս ման է գալիս: Ահա, սպիտակ թիկնոցով կանգնած է անկյունում: Ձև է անում, թե արևի ջերմությունն է վայելում: Պա´հ, կարծես չգիտեմ, թե ինչ է մտքինը: Ինչպես բոլոր ժառանգորդները, ուզում է ինչքան հնարավոր է շուտ ստանալ իր ժառանգությունը: Բայց ես չեմ շտապում այն աշխարհ: Կյանքս թանկ եմ գնահատում հանուն այն աղջկա, ում աշխարհում բոլորից շատ եմ սիրում: Չնայած նա երևի գլխի էլ չէ, որ իրեն եմ սիրում:

Գիշերները, երբ փոխհրաձգությունն ուժեղ չէ, մոտենում եմ այն տանը, որտեղ նա ապրում է, և նայում պատուհաններին, որոնց հետևում նա անուշ քնած է: Իսկ գուցե նա վախենո՞ւմ է և աչք չի փակում: Դրա համար նա հիմքեր ունի: Առաջինը`որ հարուստ ընտանիքից է և հավանաբար նշված է գիշերային սառած քաղաքում թափառող թալանչիների ցուցակում: Երկրորդը`որ գեղեցկուհի է և ինքըստինքյան անուշ պատառ է համարվում ցանկացած թափթփուկի համար: Իսկ այդ անասունները ոչ մի բանի առաջ չեն կանգնում: Կարող են մատանին մատի հետ տանել: Երկու օր առաջ նրա մուտքում գիշերը բախվեցի դրանց հետ: Գնացել էի հին սովորությանս համաձայն: Թալանչիները նրա մոր սարսափելի ճիչերի ներքո ուզում էին բնակարանի դուռը կոտրել: Հայրը տանը չէր: Կամ ի՞նչ պիտի աներ այդ ծեր գանձագողը, եթե նույնիսկ լիներ: Ըստ էության՝ ոչինչ: Հարևանները նույնպես բոլորը թաքնվել էին: Ոչ ոք օգնության չեկավ: Ո՞ւմ են պետք անախորժությունները: Թալանչիների հետ գլուխ դնելը կյանքի համար է վտանգավոր: Երրորդ հարկի նեղ ու մութ միջանցքում ստիպված էի ինքս նրանց հետ խոսել: Նրանք երեքով էին, ու բոլորն էլ դիմակներով: Այդպիսի կապկտրածների դեռ չէի հանդիպել, չնայած դրանց նմաններին շատ էի տեսել: Նրանք արհամարհանքով ծիծաղեցին իմ ու հրացանիս վրա ու ասեցին` քիթդ ուրիշի գործերի մեջ մի խոթիր: Այդ ժամանակ ես կրակեցի մեկի ոտքին, իսկ երկրորդի բերանը խրեցի կարաբինի փողը գուլպայի միջով, որի տակ թաքցրել էր իր դունչը:

- Հը´, արա՛,- ես արբած էի իմ կատաղությամբ,- փորձիր կրծել՝ ինչ բերանդ եմ խցկել:

Բայց նա կարծես լեզուն կուլ էր տվել և խռխռում էր:

- Քո համար գյուլեն էլ է ափսոս, անասո´ւն,- մոլեգնում էի ես:

Պոկելով նրա երեսից գուլպան՝ թքեցի ուղիղ նրա գարշելի մռթին: Երրորդը փախավ: Նրա ետևից ընկավ եղբայրիկս, որը մշտապես կրնկակոխ հետևում էր ինձ: Նրանց երկուսին գտա մի տան փլատակների մոտ, ուր անցած գիշեր ռումբ էր ընկել: Ավազակը եղբորս ձյան մեջ էր գցել և վրան նստած՝ ինչ-որ ծանր առարկայով անընդհատ խփում էր: Այդ թափթփուկին եղբորիցս պոկեցի՝ հրացանիս կոթով հարվածելով գլխին: Իմ կրտսեր եղբայրը հազվագյուտ կենսունակ դուրս եկավ և ուշքի գալով՝ աղերսում էր իրեն տալ կարաբինը միայն մի կրակոցի համար:

- Չէ՞ որ մոտերքում ոչ մեկը չկա,- ասում էր նա՝ շոշափելով իր արնաշաղախ դեմքը:- Մի՛վախենա, ոչ ոք ոչինչ չի իմանա: Դու էլ տեսար, որ քիչ էր մնում՝ ինձ սպանի:

Բայց ես թույլ չտվեցի, որովհետև վստահ էի՝ բնակելի զանգվածի հինգ հարկանիների պատուհաններից մեզ էին նայում հետաքրքրասեր աչքերի բազմաթիվ զույգեր: Այդ ժամանակ եղբայրիկս վերցրեց աղյուսի բեկորը, որով քիչ էր մնում նրա գանգը բացեին, և սկսեց խփել թալանչիի երեսին: Ակն ընդ ական, ատամն ընդ ատաման. փոքրերի այդպիսի դաժանությունն ինձ արդեն չէր զարմացնում: Ոչ, ամենասկզբում ես այդպես չէի պատկերացնում պատերազմը: Մտածում էի, որ թեժ մարտում փառք ձեռք կբերեմ: Իսկ իրականում ահավոր ցուրտ, փամփուշտի պակաս և շատ այլ բաներ, որոնց մասին խոսել նույնիսկ չես ուզում. այն աստիճան նողկալի ու ստոր բաներ են: Եվ միայն աստված գիտի, թե այս ամենը երբ կավարտվի:

Քաղաքական գործիչներին հավատալուց  վաղուց եմ դադարել: Համ էլ այդ շատախոսները դես ու դեն փախան, հենց որ խանձահոտ եկավ: Իսկ շիլան մենք հիմա պետք է ուտենք: «Մեր ուժը մեր ճշմարտությունն է»: Իսկ ես, ահա, իմ այս սառած հետույքով զգում էի՝ Ճշմարտությունը, որը, ինչպես հայտնի է, անգամ ջրում չի սուզվում, առանց զենքի անուժ է: Խե˜ղճ անհեռատես քաղաքագետ-պինգվիններ: Իրենց կտուցից այն կողմ ոչինչ չեն տեսնում: Էլ թատրոնի պատշգամբից կրակոտ ճառեր չեն արտասանում հրապարակում ճշմարտություն փնտրողների ամբոխի առաջ: Հրապարակը զավթել են վրացի միլիցիոներները: Ինչպես և ողջ քաղաքը: Փառք Աստծո, Ցխինվալիի կեսը մենք հետ ենք վերցրել: Իմիջիայլոց`զենքով: Իսկ փորձեիր ոչ մեկին պետք չեկող քո ճշմարտությամբ խցկվել որևէ զինված վրացու մոտ, հո-հո˜, կտորներդ անգամ չէին գտնի: Հինգերորդ դպրոցի բակում թաղելու բան չէր լինի: Իսկ գերեզմանոց ընկնելու մասին մի´ էլ երազիր: Այնտեղ վրացիները դարան են մտել, սպասում են: Վերջին ազգականներիդ էլ կսպանեն, որոնք դագաղիդ հետևից են գնում, ու հոգոց էլ չեն հանի: Հանկարծ չփորձես անգամ: Ստուգված է…

Ա˜խ, ինչ լավ էր արևի տակ: Այդպես էլ մինչև դարի վերջը նստած կմնայի՝ տաքանալով նրա քնքուշ շողերի տակ: Ձյանը նայել անգամ չեմ ուզում: Զզվելի է: Գիշերվա կրակներից սևացել է: Ածուխները դեռ ծխում են և մարմրում՝ ի հիշատակ գիշերվա սառնամանիքի:

Դեռահասներն արդեն փողոցով մեքենայի անիվներ են գլորում, բարձրաձայն խոսում ու ծիծաղում: Նրանց համար պատերազմը դեռ խաղ է, որը խաղում են անհոգնել: Միայն թե ոչ ոք չի ուզում վրացի լինել: Ավելի լավ է՝ ֆաշիստ: Կարծես սովորական է դարձել: Նրանք արդեն հավատում են, որ հայրերն այն վրացիների, որոնց հետ դպրոցում իրենք նույն նստարանին էին նստում, ուզում են իրենց հայրերին ու ավագ եղբայրներին սպանել: Մահն արդեն այս երեխաներից շատերի տան դուռն է թակել: Ոմանք իրենց ավագ եղբայրներին այժմ դպրոցի բակի տապանաքարերի վրա են տեսնում: Բոլորովին չեն հավատում, որ նրանք այլևս չկան: Լաց են լինում ու խնդրում տուն վերադառնալ: Վզակոթի ցանկացած հարվածի կդիմանան, առանց պայման դնելու խանութ կվազեն ծխախոտի և դրա մասին ծնողներին չեն պատմի: Մի քիչ ավելի մեծերն ուզում են վրեժ լուծել: Նրանք իրենց մարտնչելու ընդունակ են համարում: Անընդհատ աչքերով զենք են փնտրում, որի տերը ննջել է գիշերային հսկումից հետո: Հենց հանդիպի այդպիսի մի վայ-մարտիկ, իսկույն կթռցնեն:

Ողջ բարիկադը կենդանացավ: Իսահակի-Ստալինի խաչմերուկում ցխինվալցիները գործի անցան, սկսեցին ժպտալ: Բայց թշնամին էլ հեռու չէ: Մեզնից վերև, հաջորդ խաչմերուկում: Մեր գնդակներից պաշտպանվում են կարմիր «Իկարուսի» հետևում՝ քշել բերելով ավտոբուսը Ստալինի փողոցի երթևեկելի մաս: Մեզ այդ փողոցի, անիծյալ լինի դա, ընդամենը 300 քայլն է բաժանում: Գորշ շինելավորներն էլ երևի ուրախ, որ արև է: Մարդ են էլի, չնայած որ զավթիչ են:
Մերոնք սկսեցին խոսել:

- Եղբայր, փամփուշտ փոխ տուր,- խնդրում է մեկը:

- Ախր փամփուշտ չկա մոտս,- հուսահատ ասում է մյուսը:- Գիշերվա մարտից հետո մի հատիկ է մնացել: Ինձ համար եմ պահել, որ գերի չընկնեմ:

Երրորդը, լսելով խոսակցությունը, քմծիծաղում է.

- Գեղցի՛, վերջի համար նռնակ է պետք պահել: Դե, սրանց ինչքա՞ն խելք ու խրատ սովորեցնես,- դիմեց չորրոդին:
Չորրորդը`ամրակազմ, բամբակաբաճկոնով, մազոտ մռութով, ի պատասխան ինչ-որ բան է մրթմրթում՝ քչփորելով իր հին բերդանկան:

- Փողը մի կողմ տար, դու՛,- գոռում է հաղթանդամի վրա սպորտային կապույտ հագուստ հագած նիհար պատանյակը,- ուղիղ վրաս ես պահել, կարծես քիչ դեպքեր են եղել, այլանդակի մեկը:

Հաղթանդամը, տղայից այդպիսի հանդգնություն չսպասելով, կատաղեց:

- Էդ ո՞ւմ այլանդակ ասիր, հը՞,- մռնչում է հաստամռութը,- հիմա քեզ պատառ-պատառ կանեմ, փսլնքո՛տ:

Ու պատանու վրա է քշում, որ սպառնալիքն իրագործի:

- Կա´նգ առ, քո մերը,- խզվող ձայնով գոռում է պատանյակը և ատրճանակով նշան բռնում,- մի քայլ էլ, ու քեզ կգլորեմ:

Չի կատակում: Դա բոլորին է պարզ: Հաստամռութը վախենում է և կանգնում: Բոլորը քարանում են՝ սպասելով շարունակությանը: Բայց ես գիտեմ, որ շարունակություն չի լինելու:

- Իմ հրացանն ախր լիցքավորված չէր,- ասում է հաստամռութը:

- Տարին մի անգամ մահակն էլ է կրակում,- ասում է պատանյակը,- դե լավ, մոռացանք: Բայց եթե մի անգամ էլ տեսնեմ այս այլանդակությունը, գիտե՞ս՝ ուր կկոխեմ: Հասկացա՞ր:

- Հա,- խոր շունչ է քաշում հաստավիզը, և գլուխը քաշ գցած՝ գնում իր տեղը: Մեղք է: Ինչպես ասում են, ուղիղ տեղում սայթաքեց:

Իսկ այն մյուսը`նռնակովը, չի հանգստանում և ցույց է տալիս, թե ինչ կաներ, եթե թշնամին մոտիկ լիներ, ու փամփուշտները վերջանային:

- Ա´յ, այսպես քաշում ես օղակը,- ցույց է տալիս իրեն շրջապատած տղաներին և հանկարծ հո չի գոռում,- վա´յ, ես իմ մե˜րը, հիմա կտրաքի: Ախր օղակը պոկեցի˜:

Բոլորը դես ու դեն թաքնվեցին: Շատերը մտան կեղտաջրի առուն: Ես ծառի հետևում պահվեցի: Իսկ նրան`նռնակավորին, սարսափելի էր նայելը. քար էր կտրել: Է˜հ, ափսո˜ս երիտասարդը, բայց նա առաջինը չէ, ում կտոր-կտոր հավաքելու ենք: Սպորտային հագուստով պատանյակն այստեղ էլ իր բարձր դիրքում մնաց: Նա ցատկեց դեպի պայթեցնողը, նրա ձեռքից նռնակը խլեց, նետեց ինչ-որ լքված տան ուղղությամբ, գետին գցեց ցնդածին և ընկավ նրա կողքին: Մի ողջ հավերժություն անցավ պայթյունի սպասումով: Վերջապես ինչ-մեկը գզգզված մազերով գլուխը կեղտաջրի առվից հանեց և ասաց.

- Նռնակը, երևում է, ուսումնական է…

Այ, այստեղ էլ որոտաց պայթյունը: Լավ է՝ ոչ ոք չվիրավորվեց: Բայց վրացիները համենայն դեպս կրակ բացեցին: Ճիշտ է, ոչ երկարատև: Փամփուշտները, ըստ երևույթին, վերջացան, կամ պարզապես նրանք հոգնեցին: Մի խոսքով, նորից ամեն ինչ լռեց, և մարդիկ, թաքստոցները լքելով, կրկին ձգվեցին դեպի արևի տաք շողերը:  
Երկու փոքրիկ տղա վազեցին ինձ մոտ, և նրանցից մեկը, որ սև, գանգուր մազեր ուներ, ծիծաղից խեղդվելով ասաց.

- Քեզ մի տղա է սպասում այն գորշ դարպասի հետևում: Թո´ղ,- ետ մղեց իր պեպենոտ ընկերոջը, որը ծիծաղելով ինչ-որ բան էր փորձում ասել նրան:

- Լավ, հիմա կգամ,- ասացի ես: Տղաները թռչկոտելով փախան: Ես վեր կացա և Իսահակի փողոցով ձյունապատ մայթով վերև քայլեցի: Աջ կողմում, ահա, գորշ երկաթյա դարպաս: Ոտքով մեջտեղից հրեցի դուռը և մտա հին աղյուսե տան բակը:

Այնտեղ ոչ ոք չկար: Մտածեցի՝ տղաները ֆռռացրին ինձ, և մեկ էլ աչքերս մթնեցին:

Ուշքի եկա փայտամած հատակին. ոչ մեծ սենյակ էր, որի միակ պատուհանը ծածկված էր կեղտոտ վարագույրով: Պատերից պատառոտված, բծերով պատված կանաչավուն պաստառներ էին կախ ընկած: Այս սառնարանում որպես կահույք միայն պատուհանի դիմացի բազմոցն էր: Նրա վրա նստած էր կաշվե բաճկոնով այն նույն երիտասարդը՝ իմ կարաբինը ձեռքին: Նրա փոքր, շնագայլի նման ընկերը, ճռճռացնելով փտած հատակի տախտակները, անհանգիստ պտտվում էր սենյակում: Մի քանի անգամ անցավ իմ վրայով և ամեն անգամ իր գարշահոտ ոտքով դիպչում էր գլխիս…

- Ահա և հանդիպեցինք,- ասաց կաշվե բաճկոնով երիտասարդը,- երկու օր առաջ դու կրակեցիր իմ բարեկամի ոտքին: Հիշու՞մ ես:

Ինձ համար դժվար էր խոսելը, գլուխս այնպես էր ցավում, և ես լուռ մնացի: Թալանչիների հետ խոսելը ժամանակի անմիտ վատնում է: Մեկ է, իրենց ուզածն են անելու:

- Չես ուզում խոսե՞լ: Դե, ի´նչ, քո գործն է:

- Իմ բերանն էր կոխել կարաբինի փողը,- հանկարծ հաչաց շնագայլը և մոտ վազելով՝ սկսեց հարվածել ինձ ոտքերով:

- Թո´ղ դրան,- գոռաց նրա վրա ավազակը,- ի՞նչ է, չհասկացա՞ր: Շնագայլը, ինձ թարս նայելով, հետ քաշվեց:- Կարճ ասած: Քեզ այստեղից ողջ բաց կթողնենք, բայց միայն մի պայմանով, լսո՞ւմ ես: Աչքերդ թարթի, եթե խուլ չես:

Ես թարթեցի:

- Դա լավ է: Պայմանը պարզ է. պարզապես մոռանալու ես ամեն ինչ, հենց որ այստեղից դուրս կգաս: Այստեղ ինձ ամեն ինչ զզվացրել է,- շարունակեց նա,- ես այստեղից ուզում եմ պոկվել Մոսկվա: Պատերազմն ինձ համար չէ: Դա հասկացել եմ, հենց որ եկել եմ: Վրացիներին էլ չեք կարող հաղթել: Ես քո կարաբինը կծախեմ մի հիմարի, որին ձգում է վառոդի հոտը: Գումարի կեսը կտամ իմ բարեկամին, մյուս մասը կվերցնեմ ինձ: Այդպես արդար կլինի: Եվ ինձ շնորհակալություն ասա, որ չեմ սատկացրել քեզ:

- Բա՞ ինձ,- հարցրեց շնագայլը:

- Դե, քեզ էլ մի բան կհասնի, իհարկե…

Հանկարծ քայլեր լսեցի, և սենյակ ներխուժեց իմ կրտսեր եղբայրը: Մի բառ չասելով՝ նետվեց շնագայլի վրա և նրան գետին գլորեց: Նրա ետևից ներս մտավ Պարպատը, երկու հոգի էլ ինքնաձիգներով մնացին դռան մոտ կանգնած:

- Ի˜նչ հանդիպում,- բացականչեց Պարպատը՝ կռվողներին ուշադրություն չդարձնելով,- կարծեմ, ուրախությունից լեզուդ կուլ ես տվել:

Թալանչին կարծես քարացել էր: Անբացատրելի սարսափով նայում էր ներս մտածին:

- Իսկ ինչքա˜ն եմ քեզ փնտրել,- ժպտալով շարունակեց Պարպատը,- նույնիսկ չես հավատա, քո´ մայրիկը…

Չարաբաստիկ տան դարպասից դուրս եկա և լիաթոք շնչեցի թարմ օդը: Ականջներս զնգում էին: Ոչինչ, կմեծանամ՝ կմոռանամ: Օրորվելով գնացի դեպի բարիկադը: Իմ կարաբինը կրկին մոտս էր, և ես անասելիորեն ուրախ էի դրա համար: Ափսոս, որ Պարպատը թույլ չտվեց գնդակահարել այդ վիժվածքներին: Բայց կարծում եմ, որ մահը չէ ամենասարսափելի բանը, որ սպասվում է այդ երկուսին: Ես չորս կողմ նայեցի: Եղբայրս սպիտակ թիկնոցով միայնակ հեռանում էր հակառակ ուղղությամբ: Սպիտակ միայնակ գայլ: Երամից կտրվել է և չի ուզում վերադառնալ: Նրան պետք է փորձանքից հեռու պահել: Իմ կարաբինը փրկեց: Գուցե և իմ կյանքը…

Բարիկադում ոչ ոք չէր նկատել իմ անհետանալը, կարծես ընդհանրապես չէի էլ գնացել: Նույնիսկ մի քիչ վիրավորվական է: Կորչում ես, ոչ մեկը չի նկատում. և ընդհանրապես եղե՞լ ես արդյոք:

- Մի նայե՛ք՝ ով է գալիս,- գոռաց ինչ-որ մեկը: Բոլորս նետվեցինք դեպի ավազով լի պարկերից և բետոնե սալերից կանգնեցված պատը:

Տեսա միլիցիոներին, որն ավտոբուսի կողմից ուղիղ դեպի մեզ էր գալիս: Երկար շինելի կոճակներն արձակած էին, ճաղատ գլուխն արևի տակ փայլում էր: Հեռվից նա Նապոլեոնի նման էր: Նա արագ-արագ ժեստեր էր անում՝ ցույց տալով, որ զենք չունի: Երկփողանի հրացանով մի տղա նրան բղավեց, որ ձեռքերը բարձրացնի: Բայց միլիցիոները, թվում է, չափազանց հուզված էր, որպեսզի լսեր: Չդադարելով թափահարել ձեռքերը՝ նա արագ մոտենում էր մեզ: Ոչ ոք ոչինչ չէր հասկանում:

- Հեյ, դու,- նորից գոռաց երկփողանիով տղան,- ձեռքերդ բարձրացրու, եթե չես ուզում մեռնել:

Միլիցիոները վերջապես հասկացավ, թե ինչ են իրենից պահանջում և հնազանդվեց: Ձեռքերը վեր բարձրացրած՝ նա մոտեցավ մեր բարիկադին և մի քանի քայլ հեռու կանգ առավ: Գնդակների համար անխոցելի արգելափակոցի մյուս կողմից նրան էին նայում մի քանի տասնյակ զույգ զարմացած աչքեր: Բատոնո միլիցիոները միջինից մի փոքր բարձրահասակ էր, բավականին գեր, կլոր կարմիր դեմքով: Նրա ճաղատը շրջապատված էր շեկ մազերով, շեկ էր նաև կլոր կարմիր այտերի ցցամազը: Մեծ, արյուն լցված աչքերը՝ տակերը սև պարկեր, լի էին արցունքներով: Նա լալիս էր, և հաստ շրթունքները դողում էին:

- Դուք ի՞նչ եք անում, հը´: Դուք հասկանո՞ւմ եք՝ ինչ եք անում,- գոռում էր՝ վրացերեն բառերը խառնելով ռուսերենի հետ:

Մեր տղաներն այս բառերից վրդովվեցին:

- Սրան գնդակահարել է պետք,- լսվում էր չորս կողմից,- մենք նրան որպես յուրային ընդունեցինք, իսկ ինքը, տես, ի˜նչ է ասում:

- Նրան սպանել մենք միշտ կհասցնենք,- ասաց կովբոյական գխարկով բարձրահասակ մորուքավորը: Նա իսկապես նման էր վեստերնի հերոսի և հիմա վատ չէր կատարում այդ դերը:- Մենք մեր հողն ենք պաշտպանում,- դիմելով միլիցիոներին՝ ասաց կովբոյը:- Մենք չենք ձեզ վրա պատերազմ եկել, այլ դուք:

- Չէ՛, չէ´,- գոռում էր վրացին՝ ցնցվելով հեծկլտոցից,- մարդիկ ենք, չէ՞: Մի՞թե չեք հասկանում: Մենք կրակում ենք միմյանց, սպանո˜ւմ: Հանուն ինչի՞, հը՞: Պարզապես անտանելի է: Սրան էլ չեմ դիմանում: Չե՛մ ուզում ձեզ կրակել: Չե՛մ ուզում, որ դուք մեզ կրակեք: Հո գազա՞ն չենք, հը՞: Արևին, երկնքին նայեք, մի՞թե չենք կարող պարզապես ապրել և ուրախանալ՝ նայելով այս գեղեցկությանը:

Պաշտպաններից շատերը հուզվեցին.

- Լավ մարդ է, չնայած վրացի է: Եթե նրանց մեջ այսպիսի հոգի ունեցողները շատ լինեին, պատերազմ էլ չէր լինի:

- Ուրեմն գնա ձերոնց մոտ և ասա նրանց, որ հեռանան այստեղից,- արտասվող միլիցիոներին առաջարկեց կովբոյը, որն իր վրա էր վերցրել բանակցողի պարտականությունները:

- Նրանց ասել եմ,- ողջ մարմնով դողալով՝ ասաց վրացին:- Նրանք էլ չեն հասկանում: Ոչ ոք ոչինչ չի հասկանում: Բոլորը գժվել են: Իսկ ես էլ չեմ կարողանում: Ես էլ չեմ ուզում սա…

Եվ նա նորից արտասվեց: Իսկ իմ կողքին ինչ-որ մեկը սկսեց ծիծաղել: Ես զայրույթով նայեցի, թե ով կարող էր ուրախանալ այսպիսի  պահի, և շտապեցի: Նկարչության իմ նախկին ուսուցիչը, որից դպրոցում ահավոր վախենում էի, որովհետև շատ խիստ էր և առատաձեռն՝ ծոծրակին հասցնելու հարցում, գլուխը կախած, ոչ թե ծիծաղից էր խեղդվում, ինչպես ինձ թվաց, այլ լալիս էր: Եվ ոչ միայն նա: Շատերն էին թաքուն սրբում արցունքները:

- Մենք էլի հյուրեր ունենք,- գոռաց սպորտային հագուստով պատանյակը:

Ես նայեցի կարմիր ավտոբուսի կողմը և տեսա, թե ինչպես երկուսը, ձեռքերը բարձրացրած, վախվխելով մոտենում էին մեզ: Նրանք երկվորյակի նման էին: Ծանրաքաշ էին, բոյով, կարճ կտրած խարտյաշ մազերով: Մեկի մեծ, լավ սափրած սպիտակ դեմքը նման էր մյուսի դեմքին: Նույնիսկ նրանց մուշտակներն էին նույն գույնի՝ շագանակագույն, ու նույն երկարության` ծնկներից մի քիչ ցած: Երկվորյակներից մեկը իջեցրեց ձեռքերը և նշաններով հասկացնում էր, որ ուզում է ետ տանել իր ծառայակցին:

- Սրանք, կա չկա, հենց Գամսախուրդիայի թիկնազորից են,- նկատեց տղաներից մեկը,- այսպիսի պահը չի կարելի բաց թողնել: Սպանենք դրանց, հը՞:

- Նրանց խղճին քիչ օսական արյուն չի լինի,- աջակցեց մեկ ուրիշը՝ լիցքավորելով կարաբինը:

- Դուք ի՞նչ է,  գժվե՞ցիք,- վրդովված գոռաց կովբոյը:- Նրանք ձեռքերը բարձրացրած են գալիս դեպի մեզ: Մենք հո ուրիշ չենք, մենք օս ենք:

Միլիցիոները շրջվեց դեպի յուրայինները և ընկավ ծնկների վրա:

- Վա˜յ մե, դեդա,- գոռաց այնպես, որ մազերս բիզ-բիզ կանգնեցին:- Օգնե˜ք ինձ, մի՛ տվեք նրանց:

- Դե, ուրեմն, սողանցիր մեզ մոտ,- անհամարձակ դիմեց հետապնդվող միլիցիոներին մեզանից մեկը և անմիջապես ձայնը կտրեց:

Տեղի ունեցողը մեզ այնպես էր զարմացրել, որ չգիտեինք ինչ ձեռնարկել: Այնինչ երկվորյակները մոտեցան միլիցիոներին, բռնեցին թևատակերից և ոտքերով ու ձեռքերով կառչող դավաճանին վատ ժպտալով քարշ տվեցին հետ`դեպի «Իկարուսը»:

- Բա˜ց թողեք,- գոռում էր թշվառը՝ ողջ ուժով դիմադրելով:- Սրան էլ չեմ ուզում մասնակցել: Չեմ կարող կրակել մարդկանց, լսու՞մ եք: Դե, ինձ բաց թողեք, ձե՛զ եմ ասում:

Մի պահ նրան հաջողվեց դուրս պրծնել: Նա ընկավ ծնկներին և ձեռքերը մեկնեց դեպի ձմեռային անամպ երկինքը.

- Աստվա˜ծ իմ, մի՞թե չես տեսնում, թե ինչ է կատարվում: Լսի՛ր ինձ, եթե չես տեսնում, և մի հայա´ցք ձգիր:

Բայց աստված կարծես չլսեց, որովհետև երկվորյակները վեր քաշեցին նրան և քարշ տվեցին իրենց կողմը:

- Մենք, ի՞նչ է, այդպես էլ թողնե՞նք նրան,- վրդովվեց մերոնցից մեկը,- չէ՞ որ դրանք կսպանեն նրան:

- Եթե ես մի նռնակ էլ ունենայի,- լսեցի ես «խփնվածի» ձայնը,-  գրողի ծոցը կուղարկեի նրանց:

- Նորից հին երգը,- իրեն չզսպեց նրա կյանքը փրկած պատանյակը:- Դու, երևում է, չես ուզում քո մահով մեռնել:

- Բայց նռնակն ի՞նչ կապ ունի,- գոռաց ինչ-որ մեկը,- լավ մարդուն տանում են մահապատժի, իսկ մենք նստել ենք՝ ձեռներս ծալած: Եվ աստված մեզ դա չի ների:

- Դա մեր գործը չէ,- ասաց հեղինակավոր կովբոյը,- թող նրանք իրենք որոշեն, թե ով է իրենցից արդար, և ով մեղավոր:

Բոլորն ալեկոծվեցին:

- Կորի´ դու քո կովբոյական գլխարկով,- գոռաց ալեմորուսը՝ նշան բռնելով երկվորյակներին:- Չէ´, կվրիպեմ,- ասաց նա՝ սրբելով ճակատի քրտինքը:- Իզուր մարդուն թողեցինք նրանց հետ: Նրանց պետք էր գերի վերցնել:

- Նրանք էլ կհանձնվեի˜ն, բա չէ՞,- առարկեց երկփողանիով բեղավորը՝ իր հերթին նշան բռնելով երկվորյակներին,- սպանենք այդ երկուսին, իսկ նրան փրկենք:

- Այո՛,այո՛, ճի˜շտ է,- աղաղակում էին բոլորը:

Ես զգացի ինչ-որ մեկի հայացքը: Դե, իհարկե կրտսեր եղբայրս է, էլ ո՞վ: Մինչև անգամ լարվելու հարկ չկա, որ գլխի ընկնես, թե ինչ է ուզում: Ես բացասաբար օրորեցի գլուխս և նայեցի կատաղությամբ լի նրա աչքերին: Մեջքին ես չե´մ կրակի: Ո´չ: Եվ փամփուշտն էլ մեկն է գիշերային կռվից հետո: Ես դա ինձ համար եմ պահել, մեկ էլ տեսար… Եղբայրիկս սրտնեղությունից թքեց և անհետացավ:

- Ո´չ, մի՛ կրակեք,- այդ ընթացքում գոռում էր մեզ համար օսական համով կարկանդակ բերած կանանցից մեկը:- Դուք նրան՝ լավի՛ն, կարող եք դիպչել: Համ էլ արդեն ուշ է, ավտոբուսի հետևը քարշ տվին: Դուք էլ ի՞նչ տղամարդ եք…

Չարագուշակ լռություն տիրեց: Բոլորը նայում էին կարմիր, ամբողջովին ծակծկված «Իկարուսին» և ինչ-որ բանի էին սպասում:

Ռուսերենից թարգմանեց Աշոտ Տիգրանյանը