Բարձրաձայն խոհեր

Այսօր դեռ ամառ է, իսկ վաղը չէ մյուս օրն արդեն՝ աշուն, սեպտեմբեր, դպրոց։ Երբեք ժամանակների հերթափոխն այնքան ճշգրիտ ու հանկարծակի չի լինում, ինչպես սեպտեմբերի 1-ին։ Նրանք առավոտյան անսովոր վաղ կարթնանան։ Ու նոր բոկոտիկներով ու կոշիկներով ճամփա կընկնեն։ Շուրջը գեղեցիկ-գեղեցիկ կլինի, իսկ լույսը՝ նորովի թափանցող-դեղին։

Իսկ գուցե սա է որ կա՞ հենց այն ակնթարթը։ Եվ սա է մարդկային երջանկության գաղտնիքը։ Քայլես ու հաստատ իմանաս, որ տանը քեզ սիրում են, իսկ դպրոցում սպասում են։

Շատ ծիծաղել և հաճախ խաղալ

Հավանաբար սա ամենակարևորն է, որ պետք է իմանան իրենց վեց տարեկան երեխային դպրոց ուղարկող ծնողները:

Երբ երեխան վեց տարեկան է դառնում, նրա հետ զարմանալի բաներ են կատարվում: Դա արտաքին աշխարհի հետ նրա ներքին առաջին մեծ հակասության տարիքն է:

Շատ հաճախ այդ ընթացքում նա նույնիսկ սեփական ծնողներին դուր չի գալիս: Նա տհաճ, անհանգիստ, համառ, չափից դուրս ակտիվ, պակաս կարեկից է թվում: Յոթ տարեկանում սովորաբար դա ավարտվում է, և նա նորից դառնում է բնական, հավասարակշռված, կարեկցող, խորհուրդ լսելու պատրաստ։ Բայց մի ամբողջ տարին մեծ փորձություն ու ապրումներ են և՛ նրա, և՛ ծնողների համար:

Շատերը, չգիտես ինչու, համարում են, որ վեց տարեկան երեխային դպրոց ուղարկելու ժամանակն է, բայց դա ճիշտ չէ: Եվ լավ կլինի, որ այդ տարիքում նա տանը մնա, քանի որ այդ տարիքում հայտնվելով մեծ և իր համար անսովոր խմբում՝ կարող է շփոթվել, վախենալ և լքված զգալ: Իսկ յոթ տարեկանն արդեն դպրոց գնալու ժամանակն է:

Արևելքում ընդհանրապես համարում են, որ դպրոց գնալու ամենալավ ժամանակը ինը տարեկանն է: Գուցե որոշ եվրոպացիների համար էլ է դա այդպես, սակայն կարևոր է, որ միայն ոչ վեց տարեկանում: Նաև պետք է հիշել, որ ցանկացած գործի սկիզբը կարևոր և անհատական է: Հայտնի է, որ ինչքան շուտ են մեծերը երեխային գրագիտություն ու հաշիվ սովորեցնում, նրան ուսուցման գործում ընդգրկում, հետագայում այնքան արագ է մաշվում նրա մենթալիտետը, և չքանում է մտավոր պոտենցիալը: Իսկ փորձը ցույց է տալիս, որ լավ խաղացած երեխան մի տարի հետո ավելի արագ ու արդյունավետ է յուրացնում դպրոցական առարկաները:

Մասնագետները պնդում են, որ վեց տարեկան երեխան ունակ չէ ընկալելու և ընդունելու որևէ նպատակ։ Նրան անհարաժեշտ միակ բանը ավելի շատ ծիծաղել և ավելի շատ խաղալն է:
Իսկ, ա՛յ, յոթ տարեկանում երեխային արդեն հասկանալի է իդեալականը: Համարվում է, որ հենց յոթից ինը տարեկանում է երեխան առավել հետաքրքիր ու բաց:  Նրան հասկանալի են գաղափարների աշխարհը, մարդկանց աշխարհը, և հետաքրքիր է աշխարհը:

Նկարչություն, երաժշտություն, պար

Մի զրույց կա շատ հարուստ մարդու մասին, որ խոստանում էր իր ամբողջ կարողությունը պետությանը տալ, եթե իրեն թույլատրեն անմիջապես բանտից դուրս գալ: Բայց տարիներ հետո, երբ կառավարությունը վերջապես որոշում է կատարել նրա խնդրանքը, բանտարկյալը պատասխանում է. «Ուշ է, հիմա արդեն մնում եմ: Այն ժամանակ իմ երեխան յոթ տարեկան էր, և նրան շատ բան կարող էի սովորեցնել»:  

Յոթ տարեկանում երեխային պետք է ավելի լրջորեն, քան նախկինում, ծանոթացնել նկարչությանը, երաժշտությանը, պարին. այնպես, որ նրա համար իսկապես հետաքրքիր լինի: Եվ ոչ մի դեպքում պետք չէ ինչ-որ որոշակի բան սովորեցնել ինչ-որ հատուկ նպատակով. դա վնասակար է հոգու և մտահորիզոնի համար:  Նկարել է ուզում` ներկեր, մատիտներ, թուղթ տվեք և խնդրեք, որ պաստառների վրա չնկարի. յոթ տարեկանում դա լրիվ բավարար է: Երգել է ուզում` թող երգի, դա յուրաքանչյուր մարդու բնական ցանկությունն է, եթե ժամանակին չեն վախեցրել և շփոթեցրել քննադատությամբ ու կտրուկ դատողություններով: Նրա հետ մանկական երգեր սովորե՛ք ու երգե՛ք: Աղմկոտ և շարժուն շատ երեխաների համար դա բավական է լինում, որ ավելի սուսիկ, փափուկ, երաժշտական դառնան:

Բոլոր երեխաները թռչկոտում են բազմոցին, անկյունից անկյուն վազվզում, որովհետև զբաղմունք չունեն: Իսկ եթե մի քիչ օգնեք և ցույց տաք, թե ինչ է պարը, նրանք հաճույքով կսկսեն շարժվել  ավելի սահուն ու ռիթմիկ:  

Իսկ եթե հաշվի առնենք, որ երեխաները հաճույքով են կրկնօրինակում, նրանց պետք է ծանոթացնել բալետի, ժամանակակից, ժողովրդական, պարահանդեսային պարերի հետ:  Ոչ թե պատմելով, այլ հենց ցույց տալով՝ հեռուստացույցով կամ համերգներում:

Տատիկի պատմած առակը

Երեխային բառերով ինչ-որ բան սովորեցնելու ամենահաստատ ձևը նրան որևէ պատմություն, առակ կամ Աստվածաշնչից որևէ բան պատմելն է: Այդ տարիքում դա նրանց հետաքրքիր և հասկանալի է, քան երբեք: Իսկ ամենակարևորն այն է, որ ամբողջ կյանքում կհիշի:

Մանկությունից մի առակ եմ հիշում, որը տատիկս պատմել է, երբ ես ընկերոջս հետ կռվելուց հետո լաց էի լինում:  «Լինում են չեն լինում, մի էշ և մի ուղտ են լիում: Մի անգամ էշն ուղտին ասաց. «Արի ընկերանանք»։ Եվ նրանք միասին մարգագետին գնացին: Էշը մի կուշտ կերավ և սկսեց էշավարի երգել: Վազելով եկավ հովիվը և ուղտին փայտով դուրս քշեց մարգագետնից: «Չէ,- ասաց ուղտը,- մեր ճանապարհները տարբեր են, դու գնա՛ քո ճանապարհով, իսկ ես կգնամ մյուսով»։ Հետո շատ անգամներ եմ հիշել այս պատմությունը և միշտ նոր իմաստ եմ գտել այնտեղ. կարծես նա ինձ հետ մեծանում էր:

Երեխայի մտավոր զարգացման համար ամենից առաջ կարևոր է, թե նա ինչքան մանրամասն է ծանոթացել բնության հետ: Բայց ոչ դասագրքով, այլ կենդանի շփման, ծառերի, միջատների, թռչունների, կենդանիներին մասին անշտապ զրույցների միջոցով: Երբ առանց շտապելու կարելի է դիտել, զննել, տնտղել: Ոչ մի այլ բան այդպես չի խթանում  իսկական հետաքրքրասիրությունը, ընդհուպ մինչև փիլիսոփայություն:

Ցավոք, հիմա հաճախ է կտեսնես, որ երեխան շատ կարդացած լինի կենդանիների մասին, բայց հասարակ մրջյուն էլ տեսած չլինի:   Կամ Ճապոնիայի ու Պարսկաստանի մասին ամեն ինչ գիտի, տեսել է Եգիպտոսն ու Չինաստանը, բայց սեփական պապի անունը ոչ մի անգամ չի լսել: Արդյունքում մնում է դատարկ՝ չհասկանալով, թե ընդհանրապես իր ինչին են պետք գիտելիքները։ Իսկ առանց արմատների ավելի դժվար է հարմարվելն ու հասկանալը, թե շուրջն ինչ է կատարվում: Բայց հենց յոթ տարեկանում է երեխան սկսում մտորել ավելի կարևոր և խորը բաների մասին: Ցանկանում է իմանալ ընդհանրապես կյանքի մասին, և թե որն է դրա սկիզբը: Միգուցե հետո հենց նրա՞ն հաջողվի այդ հավերժական հարցին պատասխանել:

«Դպրոցի ժամանակն է» հոդվածից
Թարգմանեց Գևորգ Հակոբյանը