Էռնեստ Հեմինգուեյ

 Ծերունին կամրջի մոտ (1)

Պողպատյա շրջանակով ակնոցով և շատ փոշոտ շորորով մի ծերունի նստած էր ճամփեզրին: Գետի լայնքով մի նավակամուրջ կար, որի վրայով անցնում էին սայլեր, բեռնատար ավտոմեքենաներ, տղամարդիկ, կանայք ու երեխաներ: Ջորիներով լծված սայլերը, որոնց անվաճաղերից հրում էին զինվորները, կամրջի ծայրին երերալով բարձրանում էին ուղղաբերձ ափը: Բեռնատար ավտոմեքենաներն այդ հատվածում դժվարությամբ և ամեն ինչ տրորելով առաջ էին անցնում, իսկ գյուղացիները դանդաղորեն քայլում էին`մինչև կոճերը փոշու մեջ խրված: Բայց ծերունին նստել մնացել էր այնտեղ: Նա չափազանց հոգնած էր ճանապարհը շարունակելու համար:

Իմ գործը կամուրջն անցնելն էր, այն կողմի կամրջագլխի ամրությունը հետազոտելը և պարզելը, թե մինչև ուր է առաջացել թշնամին: Ես դա արեցի և վերադարձա կամրջի մոտ: Այժմ արդեն այնքան շատ սայլեր չկային, և շատ քիչ մարդ էր ոտքի վրա մնացել, բայց ծերունին դեռ այնտեղ էր:

- Որտեղի՞ց ես գալիս,- հարցրեցի ես նրան:

- Սան Կառլոսից,- ասաց նա ու ժպտաց:

Դա իր հայրենի քաղաքն էր, և այդ նրան հաճույք պատճառեց անվանել այն ու նա ժպտաց:

- Ես կենդանիներ էի պահում,- բացատրեց նա:

- Օ՜,- արտաբերեցի՝ լավ չհասկանալով:

- Այո՛,- ասաց նա,- հասկանո՞ւմ եք, ես ապրում էի կենդանիներ պահելով: Ես վերջինն էի, որ թողեցի Սան Կառլոս քաղաքը:

Նա ո՛չ հովվի էր նման, ո՛չ էլ նախրապանի: Ես նայեցի նրա սև ու փոշոտ շորերին, փոշուց սպիտակած դեմքին, պողպատյա շրջանակով ակնոցին ու ասացի.

- Ի՞նչ կենդանիներ էին:

- Տարբեր,- ասաց ու թափահարեց գլուխը:- Ես ստիպված էի նրանց թողնել:

Դիտում էի Էբրոյի՝ աֆրիկյան տեղանքի նմանվող ճյուղաբերանը և ուզում էի իմանալ, թե որքան ժամանակ է մնացել մինչև թշնամիների հայտնվելը, ու անընդհատ ականջ էի դնում առաջին այն ձայներին, որոնք կլինեին ընդհարում կոչվող այդ մշտապես խորհրդավոր իրադարձության ազդանշանը: Իսկ ծերունին դեռ նստած էր այնտեղ:

- Ի՞նչ կենդանիներ,- հարցրի:

- Բոլորը միասին երեքն էին,- բացատրեց նա,- երկու այծ ու մի կատու: Նաև չորս զույգ աղավնի կար:

- Եվ դու ստիպված էիր թողնե՞լ նրանց,- հարցրի:

- Այո՛, հրետանու պատճառով: Հրետանու պատճառով կապիտանն ինձ կարգադրեց գնալ:

- Իսկ ընտանիք չունե՞ս,- հարցրի ես՝ նայելով կամրջի մյուս ծայրին, որտեղ վերջին մի քանի սայլեր հաղթահարում էին գետափի թեքությունը:

- Ո՛չ,- ասաց նա,- արդեն ասացի` միայն կենդանիներ: Կատվի հետ, իհարկե, ամեն ինչ լավ կլինի: Կատուն իր գլխի ճարը կտեսնի, բայց չեմ կարողանում պատկերացնել, թե ինչ կլինեն մյուսները:

- Ի՞նչ քաղաքական հայացքներ ունես,- հարցրի:

- Ես քաղաքականություն չունեմ,- ասաց նա:- Ես յոթանասունվեց տարեկան եմ: Ես արդեն տասներկու կիլոմետր քայլել եմ ու կարծում եմ, որ հիմա չեմ կարող առաջ շարժվել:

- Սա կանգ առնելու համար լավ տեղ չէ,- ասացի ես:- Եթե հասցնես, վերևում, ճանապարհի վրա բեռնատարներ կան:

- Մի քիչ կսպասեմ,- ասաց նա,- ու հետո կգնամ: Ո՞ւր են գնում բեռնատարները:

- Դեպի Բարսելոն,- ասացի նրան:

- Այդ կողմերում ոչ մեկին չեմ ճանաչում,- ասաց նա,- բայց շա՛տ շնորհակալություն: Կրկին շատ շնորհակալություն:

Նա ինձ նայեց անօգնական ու հոգնած տեսքով և հետո ինչ-որ մեկին իր վշտին հաղորդակից դարձնելու համար ասաց. «Կատվի ոչինչ չի լինի, համոզված եմ: Կարիք չկա անհանգստանալու կատվի համար: Բայց մյուսները.... Ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչ կլինի մյուսներին:

- Դե, նրանք էլ հավանաբար բարեհաջող դուրս կպրծնեն:

- Այդպե՞ս ես կարծում:

- Իսկ ինչո՞ւ ոչ,- ասացի՝ դիտելով դիմացի ափը, որտեղ արդեն սայլեր չկային:

- Բայց նրանք հրետանու տակ ի՞նչ կանեն, երբ ինձ կարգադրեցին հեռանալ հրետանու պատճառով:

- Դու աղավնիների վանդակը բա՞ց ես թողել,- հարցրի ես:

- Այո՛:

- Ուրեմն նրանք կթռչեն:

-Այո՛, անշուշտ նրանք կթռչեն, բայց մյուսները … Ավելի լավ է, չմտածեմ մյուսների մասին,- ասաց նա:

- Միգուցե գնայիր, եթե հանգստացել ես,- պնդեցի ես:- Վեր կաց և փորձիր քայլել:

- Շնորհակալություն,- ասաց նա և ոտքի կանգնեց, երերաց ու նորից նստեց փոշու մեջ:- Ես կենդանիներ էի պահում,- վհատորեն ասաց նա, բայց արդեն ոչ ինձ:- Ես կենդանիներ էի պահում:

Նրան ոչինչ չէր կարելի անել: Զատկի կիրակի էր, և ֆաշիստներն առաջանում էին դեպի Էբրո գետը: Այնպիսի մռայլ ու ցածր ամպերով պատված օր էր, որ նրանց ինքնաթիռներն օդ չէին բարձրացել: Դա և այն փաստը, որ կատուները կարողանում են իրենց գլխի ճարը տեսնել, միակ մխիթարությունն էր, որ այդ ծերունին երբևէ կարող էր ունենալ:

Թարգմանեց Յուրա Գանջալյանը

Թարգմանչի կողմից

Պատմությունը կրկնվում է

Տարիներ առաջ էր: Ես տղայիս հետ գնացել էի Հայաստանի Պետական Կինո-ֆոտո արխիվը` որոշ ձայնագրություններ ձեռք բերելու: Տղաս մտավ ներս, իսկ ես մնացի այգում: Երևանի հյուսիսային ծայրամասի մի ամայի վայրում էր այդ արխիվի շենքը: Մի ծերունի մոտեցավ ինձ ժպտալով: Այգու պահակն էր: Այդ տարիներին շատ հազվադեպ էին արխիվ այցելում: Այգու պահակն էր, բայց այգում օտար մարդ տեսնելով՝ ուրախանում էր: Նա շատ միայնակ էր: Ես շատ շուտ հասկացա, որ վարպետորեն էր կարողանում խոսքն իր քաղցր հուշերի կողմը տանել: Նրա տունը Շահումյանում էր եղել, բայց թողել էր այն հրետանու պատճառով: Մինչև հիմա հիշում եմ նրա խոսքերը. «Ես միայն իմ այգին էի մշակում: Գիտե՞ս՝ ինչ այգի ունեի: Տենաս՝ ո՞վ է տերը հիմա: Ժամանակի՞ն են էտում: Էս ի՞նչ արեցին: Ապրում էինք, էլի: Հիմա չեմ ապրում: Հիմա սպասում եմ մեռնելուն»:

1) 1936 թվականի ամռանը Իսպանիայում սկսվեց ֆրանկոյական գեներալների խռովությունը: Էռնեստ Հեմինգուեյի համակրանքը Իսպանական Հանրապետության կողմն էր: 1936 թվականի վերջին սանիտարական մեքենաների գնման համար հավաքելով 40000 դոլար և 1937-ին գլխավորելով դրանց ձեռք բերման և Իսպանիա տանելու գործով զբաղվող կոմիտեն՝  Հեմինգուեյն ուղևորվեց Իսպանիա: 1938 թվականի մարտին Ֆրանկոյական զորքերը Էբրո գետի մոտ ճեղքեցին ռազմաճակատը: Հանրապետականների նոր անհաջողությունները Հեմինգուեյին շատ վշտացրին: Կատալոնիայից նահանջող հանրապետականների զորքերի հետ միասին փախչում էին նաև խաղաղ բնակիչները: Գրողն ականատես եղավ վտարանդիների տանջանքներին: Այդ օրերի տպավորության տակ է գրվել Էռնեստ Հեմինգուեյի ամենակարճ պատմվածքներից մեկը: