Տատյանա Բաբուշկինայի ռոստովյան ակումբը ներկայացնում է

Վարողներ` Վիոլետա և Դանիլկա Խրյաշևաներ, Մարինա Կիրնոսովա, Վլադիմիր և Լյոշա Ցեխ, Իրինա և Նիկիտա Գոնչուկ

Սիրելի´ ընթերցողներ: Ամեն տարի Սոլովեյչիկյան ընթերցումների ավարտին ընթերցումների բոլոր միջոցառումների մասին մանրամասն հաշվետվություն ենք ներկայացնում ձեզ: Առաջին հերթին դա անում ենք նրանց համար, ովքեր այդ օրերին կցանկանային, բայց ինչ-ինչ պատճառներով չեն կարողացել գալ Մոսկվա: Եվ նրանց համար, ովքեր ընթերցումների եկել են, բայց բոլոր պարապմունքներին լինել չեն հաջողացրել, չեն լսել բոլոր զրույցները: Նաև նրանց համար, ովքեր ամեն տեղ հաջողացրել են լինել, ամեն տեղից ինչ-ինչ բան վերցնել, բայց ամբողջական պատկեր այդպես էլ չեն կազմել:

Եվ հետո, իհարկե, որպեսզի ընթացիկ ժամանակահատվածում մանկավարժական մտքի վիճակը դրոշմվի: Այսօր դաստիարակության մասին նույն բանը չեն մտածում կամ խոսում, ինչ մեկ կամ հինգ տարի առաջ: Այսօր ուշադրության կենտրոնում նախկինում սահմանային համարվող գործընթացներն են հայտնվում: Մանկավարժական անդրադարձ: ենթագիտակցություն: Հանպատրաստից ստեղծագործելու ընդունակություն: Ինքնաբուխություն: Ոճ: Սա հատուկ չի պլանավորվել, բայց Սոլովեյչիկյան XII ընթերցումների բոլոր ելույթներում է հնչել:

Մենք բոլորս մի աշխարհից ենք

«Մանկությունը հոգեվիճակ է: Փակեք աչքերը, հոտոտեք, ձեր մանկության բույրերը հիշեք»,– դահլիճում նստծներին այս կերպ դիմելով` սկսվեց Տատյանա Բաբուշկինայի Ռոստովյան ակումբի ծրագիրը:

«Վանիլին… դարչին… մանդարինի կեղև… կարկանդակ… հոտավետ թութուն», - ոգևորված պատասխանում են մարդիկ: Միգուցե ճիշտ է, որ մանկության քարտեզ կազմելը բույրերից պետք է սկսել: Հոտառությունը մյուս զգայական օրգաններից ավելի հին է, ավելի ապահով է պահպանում հիշողությունը:

Մյուս առաջարկը. «Հիշեք ձեր մանկության խաղերի թաքուն անկյունները»: Ցախատուն, ձեղնահարկ, նկուղ, մուտք, թփերում փոքրիկ բացատ, նստարան խնձորենու տակ, ծառի վրայի տախտակ… «Ձեռք բարձրացրեք, ում տեղը ցախատունն է եղել».  դահլիճի կեսը: «Ո՞ւմը` նկուղը». դահլիճի մեկ երրորդը: Պարզվում է, մենք բոլո´րս մանկությունը ապրել ենք մի տարածության մեջ: Մանկությունը մինչ օրս էլ կորած չէ, և ոչինչ չի խանգարում երեխաների հետ ազգակցաբար (մանկության կողմից ենք ազգակից) վերաբերվել:

Այնտեղ մեզ համար շատ կարևոր առարկաներ կային, անկրկնելի խաղլիքներ. այո, մարդիկ պատմում են առանձնահատուկ արջուկների, հին լաթե կատուների, խնձորից պատրաստված տիկնիկների մասին: Բայց այս ամենը նրա համար չի ասվում, որ մեծահասակները պետք է նմանվեն երեխաներին: Խոսքը երեխայի «ուրիշ աշխարհի» վերաբերյալ մեծահասակների ընկալման մասին է: Մանկական տարածությունը «կախարդական» առարկաներով է բնակեցված, իսկ մանկական ժամանակը դանդաղեցված է: Բայց ի´նչ հաճախ է մեզ նյարդայնացնում այն զննողական դանդաղկոտությունը, որով երեխան ժամերով «ինչ-որ անհեթեթությամբ» կարող է զբաղվել: Ինչքա´ն հաճախ ենք երեխային կտրում իր ժամանակից ու տարածությունից:

«Մարդն իր կյանքի առաջին տարիներին դեռ ճանապարհորդում է այն աշխարհներում, որտեղից եկել է, և դա խաղի միջոցով է անում,- էկրանից ասում է Տատյանա Բաբուշկինան,- դրա համար անհրաժեշտ է, որ նա ազատ լինի… Շտապեցնելուց վատ բան չկա»:

Մեծ անհեթեթություն

Մեծերից մեկը աթոռին է նստում, նրան շալով ոտից գլուխ ծածկում են. Կենդանի բազմոցը պատրաստ է: Երեխան միանգամից չի մոտենում, միանգամից չի համարձակվում նստել, բայց ի՛նչ գայթակղիչ է: Ու մի´ հարցրեք` թե առանձնապես ինչի է պետք շալը: Որպեսզի երեխան, որին Բազմոցը ճոճելու է, օտար ձեռքերից չվախենա: Երբ շուրջը շատ երեխաներ են, պատմում է վարողը, նրանք դեռ շատ երկար կարող են նայել, թե ինչպես է երեխաներից մեկը հաղորդակցվում Բազմոցի հետ:

Իսկ ինքնին բանաձևը պարզ է. առարկա, գործողություն, դրանից` իրադարձություն երեխայի ներքին աշխարհում: Շուրջը առարկաները շատ են: Բայց հանուն մանկական զարմանքի դրանք փոքր-ինչ փոխակերպել է պետք: Հանուն ներշնչանքի: Բացահայտման:

«Վերցնենք կաղամբի գլուխը,- ասում են բեմից,- և երկու րոպեում նրանից կախարդական առարկա պատրաստենք»: Ինչից հետո կաղամբի գլուխը շարքերով անցնում. «Ո՞վ է ապրում կաղամբի մեջ»: - «Պա´հ: Ե´ս»: Մեջը, խորքում, այն մասում, որտեղ կոթունն է, փոքրիկ հայելին: Ինչպիսի´ հարուստ փոխաբերություն-հաճոյախոսության հնարավորություն` է´լ խորություն, է´լ բազմաշերտություն, է´լ կենդանի էություն:

Միայն ցանկություն լինի` երևակայությունը կգործի: Իսկ հրաշքի առիթ կարող է դառնալ ամեն ինչը, շրջապատող աշխարհի ցանկացած երևույթ: Լույսը: Ջուրը: Քամին: Կրակը: Այս պարապմունքի ժամանակ մեզ ցույց տվեցին` ինչպես լույս նվիրել: Այս գործողության մասնակիցներին Տատյանա Վիկտորովնան «Լույս ըմպողներ» անվանեց: Լույսը կրակից է լինում, մոմի բոցից, երբ այն թեյնիկի մեջ են դնում: Լույսը բացարձակ մթության մեջ են լցնում, թեյնիկի ծորակից պարզված ափերի մեջ է թափվում: Եվ հասկանալի է. հրաշքը այստեղ ինքնին գործողությունը չէ, այլ այն, թե ինչ հրաշալի է դառնում երեխայի` մոմի բոցից լուսավորված դեմքը: Հրաշքը դա տեսնելու հնարավորությունն է:

Նման հրաշքների մասին, որոնց համար շատ գումար չենք ծախսում, բայց որոնք երեխայի համար անգին են, շատ մեծահասակներ չեն էլ կասկածում: Գլխի չեն ընկնում, որ երեխաների համար կարելի է ինչ-որ-բան հորինել, հենց նրանց աչքի առաջ կախարդանք ստեղծել:

 «Հեռանում, հեռանում են այս դատարկ մանրուքները,- էկրանից ասում է Տատյանա Վիկտորովնան,- գալիս է մեխանիկականը, անմարդկայնացնողը… մեծահասակները մեծերի նման չեն վարվում, ապրում են դեռահասության վիճակում, իսկ ամենակարևորը օրորոցի միջից թաթիկներով է աղաղակում»:

«Մենք բոլորս անտեսանելի թելերով կապված ենք միմյանց հետ»

Դահլիճից հնչեց. «մանկավարժական ներկայացում»: Մասամբ այո, դա նման է տեսողական արվեստի, որի ստեղծագործություն համարվում է իրական ժամանակի մեջ դիտարկվող արվեստագետի ցանկացած գործողություն: Բայց ծիծաղելի է մտածել, որ Տատյանա Բաբուշկինայի մանկավարժությունը գեղագիտությամբ էլ սահմանափակվել է:

 «Պետք է ոչ թե ուղղակի Ամանորյա ժամացույց պատրաստել և թույլ տալ երեխային մտնել դրա մեջ, որպեսզի իրեն կկու զգա, այլ նրա հետ պետք է զրուցել»: Երեխաների մեծ խմբի և առարկաների առատության բացակայության պայմաններում բեմում Տատյանա Բաբուշկինայի Ռոստովյան ակումբը, իհարկե, չէր կարող այդ փորձը ցուցադրել: Բայց մասնակիցների փոխազդեցությունից երևում էր, թե մանկական տոնի իրական տարածության մեջ ինչպես է դա արվում. հանկարծաստեղծություն, վայրկենապես բռնկվող իրավիճակ, և յուրաքանչյուր մասնակից միանում է նրան, ինչին կարող է միանալ, և իրադարձությունը ինքնին հասունանում է: Որոշիչ է, որ յուրաքանչյուրը խոսքի իրավունք ունի: Եվ սա է Տատյանա Բաբաուշկինայի մանկավարժության գլխավոր հրաշքը` միակ «քոնը» միայն շատ ու շատ «ընդհանուրից» կարող է ծնվել:

… Եզրափակում. Դահլիճ է բերվում թելի հսկայական կծիկ: Թելի մի մասը ձեռքի մեջ պահելով` յուրաքանչյուրը կծիկը հաջորդին է փոխանցում, մյուսը բաց է անում թելի մի մասը ու կծիկը փոխանցում: Կծիկը ձեռքից ձեռք «քանդվում» է, մինչև որ վերջանում է: «Իսկ հիմա,- ասում է վարողը,- ձեռքերը բարձրացրե´ք»:

Անփոխանցելի´ զգացողություններ: Թելը մի քիչ ձգես, կթաքցնես նրան, ով կողքիդ է, մի քիչ թուլացնես, նրա հետ կապը կկորցնես: Իսկ ո՞րն է լավագույն տարբերակը: Է~, հեշտ չէ: Միայնակ չի ստացվում…

Ինչո՞ւ է երեխաներին դաստիարակելը մեզ համար դժվար

Ընթերցման մասնակիցներին խնդրեցինք պատասխանել այս հարցին և շեշտը դնել այն բառի վրա, որը իրենց կարծիքով ամենակարևորն է: Ոմանք իրենց պատասխանների տակ ստորագրել էին, ոմանք էլ առանց ստորագրության թողել:

Ինչու

Որովհետև ավելի դժվար է ինքդ քեզ փոխելը: Ինչ-որ բան սովորել ենք, երեխաների հետ աշխատելու հաջող փորձ ունենք: Եվ մեզ թվում է, թե գիտենք ինչպես դաստիարակել: Բայց գալիս են ուրիշ երեխաներ, և նրանց արդեն հնարավոր չի լինում դաստիարակել այնպես, ինչպես նախորդներին: Մեզ հարկավոր է, որ ինքներս անընդհատ փոխվենք, ամբողջը նորովի վերաիմաստավորենք, վիճենք սեփական ձեռքբերումների, սեփական մտքերի հետ: Իսկ դա դժվար է:

Դժվար է նաև այն պատճառով, որ շտապում ենք, դաստիարակության արդյունքը դեռ դպրոցում, հենց այսօր ենք ուզում ստանալ: Իսկ դա հազվադեպ է լինում:
Վերա Զոց, ք. Կիև

Մեզ

Ընտանիքի դրական ավանդույթները կորչում են (ժամանակի, ցանկության պակաս, չիմացություն...):

Դաստիարակության հարցում ընտանիքն անգրագետ է (ամեն ինչ սովորեցնում ենք, բայց ամենակարևորը` ինչպես ընտանիք կառուցել, ինչպես երեխաներին դաստիարակել, փաստորեն ոչ մի տեղ չեն սովորեցնում):

ԶԼՄ-ները. ցավոք սրտի, հուզկանորեն և նյութապես լավ հանդերձավորված «հակառակորդ» ունենք (այսօր ավելի հաճախ` հակառակորդ):

Երեխաներին դաստիարակել

Երեխաներին դաստիարկելն ուրախություն է, երջանկություն, եթե իսկական ուսուցիչ եք դարձել: Այդ ժամանակ մինչև ձեր կյանքի վերջը ընկերներ կունենաք, որոնք ձեզ կայցելեն, կզանգեն, կգրեն: Երեխաները երախտագետ ժողովուրդ են: Նրանց հետ միշտ հետաքրքիր է:

Ինչու

Մեծահասակների գլխում ոչ մի միասնական հոգևոր կատարելատիպ չկա: Հակաօրինակները երեխաների աչքի առաջ շատ են: Մի խոսքով, անհրաժեշտ է գաղափարախոսությունը կարգի բերել: Մասնագետների դրական փորձը պետք է ընդհանրացնել, բոլորին դաստիարակչական աշխատանք տանելու ոգեշնչել:

Երեխաներին

Երեխաները յուրահատո´ւկ աշխարհ են: Այնտեղ իրենց օրենքներն ու կանոններն են թագավորում: Եվ երջանիկ է այն մանկավարժը, ում թույլ են տվել մտնել այդ աշխարհը:

Երեխաները շատ լավ են զգում, թե ով է իրենց սիրում. դու երեխաներին սիրի´ր, ուրիշ ոչնչով նրանց չես գրավի: Սիրի՛ր նրանց այնպիսին, ինչպիսին կան` բոլոր թերություններով հանդերձ, դրանք առավելություն դարձրու (խաղի, հասկացողության, սեփական անձի կատարելագործման միջոցով): Այո´, երեխաներին դաստիարակելը դժվար է, բայց միևնույն ժամանակ և հեշտ, եթե մանկական աշխարհը քո´ աշխարհն էլ է:
Լիդիա Տոլկաչևա, Սարատովի մարզ, ք. Բալակովո, № 2 վարժարան

Ինչու

Ընտրեցի «ինչու»-ն, քանզի իմ գլխում փոխաբերություն ծնվեց. ուսուցիչը պատեպատ է զարկվում ասելով` «Բայց ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ»:

«Մեր մշակույթում «ինչու»-ն «ինչ պատճառով» հարցը չէ, դա հաղորդում է. «Հիմա քեզ կցավեցնեն, հիմա քեզ կնախատեն»: Ինչո՞ւ տետրդ չես բերել: Ինչո՞ւ տնային առաջադրանքդ չես կատարել: Ընդ որում, իրական պատճառները ոչ մեկին չեն հետաքրքրում: Կարևորն այն է, որ աշակերտն ի պատասխան «ինչու»-ի պետք է արդարանա: «Ինչու»-ից դպրոցում շատ բաներ են խառնվել:
Անդրեյ Սիմակով, մանկավարժ-հոգեբան, կրթության Կենտրոն № 170, ք. Մոսկվա

Թարգմանեց Արմինե Թոփչյանը