|
 |
ԴՊԻՐ 2 ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ Ուսումնական բնագավառներ Աիդա Պետրոսյան Մեթոդական մշակումներ Նունե Մովսիսյան Ուսումնական նյութեր ՏԱՐԲԵՐ ԵՐԿՐՆԵՐԻ ԴՊՐՈՑՆԵՐԸ Սեմյոն Սոլովեյչիկ Դանիել Գրինբերգ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԴՊՐՈՑՆԵՐԸ Աշոտ Բլեյան ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐ Ջոն Դյուի ՓՈՔՐԵՐՆ ՈՒ ՄԵԾԵՐԸ Սեմյոն Սոլովեյչիկ Սեմյոն Սոլովեյչիկ Մոհանդաս Գանդի Ալբերտ Էյնշտեյն |
Աշոտ Բլեյան Լեգիտիմությունն ինձ համար երկու չափանիշ ունի՝ իշխանության (պետական և համայնքային) մարմինների ձևավորման օրինականություն և իշխանության մարմինների (պաշտոնատար անձանց) կողմից մարդու (քաղաքացու) անօտարելի իրավունքների ու հիմնարար ազատությունների հարգում: Իշխանությունը ոչ լեգետիմ է, եթե նրա ձևավորումը (ընտրական գործընթացը) անհատական գիտակցության ընկալմամբ հասարակայնորեն ճանաչված է որպես անօրինական: Սահմանադրությամբ և Եվրոպական կոնվենցիայով Հայաստանը՝ որպես պետություն, պարտավոր է իր տարածքում ապահովել մարդու հիմնարար իրավունքներն ու ազատությունները: Ուրեմն այսօր իշխանությունը ոչ լեգետիմ է նաև, որ չի ապահովում մարդու իրավունքների ու ազատության պաշտպանությունը: Երկու չափանիշով էլ ոչ լեգիտիմ իշխանություն ունենք Հայաստանում. անպաշտպան է քաղաքացին (փաստ է), նաև անօրինական են ձևավորվել (ՙընտրվել՚) ոչ միայն օրենսդիր և գործադիր մարմինները, այլև գործող Սահմանադրությունը: Սահմանադրական վերջին հանրաքվեի ժամանակ արձանագրվեց, որ ընտրական գործընթացը կարելի է կազմակերպել և առանց ընտրողի. ՀՀ օրենքով ձևավորվող ընտրական հանձնաժողովները և ՀՀ օրենքով վարվող փաստաթղթերը (ընտրական ցուցակներ, քվեաթերթիկներ, արձանագրություններ) բավարար են: Ընտրողի մասնակցությունը ծախսատար է ու հոգսեր է առաջացնում: Իրավունքի դասականի մոտ եմ կարդացել՝ իրավապահ մարմինները (այդ թվում՝ պետական իշխանության ամենազգայուն մարմինները՝ դատարանները) արդարադատություն իրականացնելու իրենց ուժն ստանում են օրինական ձևավորված օրենսդիր և գործադիր իշխանությունից: Մեր դատարանն այսօր անուժ է իրավունքի պաշտպանության համար: Մարդկանց իրավունքները կարող են անպատիժ ու անվերականգնելի ոտնահարվել համայնքի և պետության մակարդակով: Աքսիոմատիկ պնդում է (մեր իրականությունը վկա)՝ բարեկեցիկ հասարակություն, մրցունակ տնտեսություն և անվտանգ քաղաքացի չեն լինում առանց գործուն արդարադատության: Մենք այս ոչ լեգիտիմ կյանքով բավականաչափ երկար ենք ապրում՝ հասարակայնորեն հարմարվելու աստիճանի: Սրա հաղթահարումը և՛ դժվար կլինի, և՛ հատուկ կազմակերպում է պահանջում: Ինչո՞ւ է այսպես Հին պատմություն է, եթե թողնեմ չարչրկված հղումը ազգային մենթալիտետին, մենք՝ մեր եղունգով մեր գլուխը քորողներս ու յոլա գնացողներս, հայտնվել ենք մեր ՙմոր փորում՚, մեր ստեղծած անկարգ ու անօրինական կյանքում սկսել ենք զգալ ինչպես ձուկը ջրում: Ես Հ. Թումանյանի մոտ եմ կարդացել ավանդույթի ուժով այս արատի պատճառի մասին՝ մեզանում գաղափարի մարդը իր հրապարակած գաղափարին չի ծառայում: Այսօր սա, ցավոք, միայն մեր հասարակության ֆորմալ լիդերներին (բոլոր մակարդակի իշխանավորներին) չի վերաբերում: Ավա¯ղ, այս արատը՝ որպես բացիլ, հասել է նաև մեր հասարակության ոչ ֆորմալ լիդերներին՝ լրագրողին ու ձեռնակատերին, ընդդիմադիր քաղաքական ու հասարակական գործչին, ուսուցչին ու դասախոսին, արվեստագետին ու գիտնականին, ովքեր իրենց ստացած կրթությամբ և զբաղեցրած դիրքով հասարակության որևէ խմբի (հանրույթի) վրա ազդեցություն ունեն: Մեր իրականության ողբերգությունը կատարյալ է, քանզի գաղափարին չի ծառայում (դադարել է ծառայելուց) նաև շարքային կոչվող քաղաքացին, Հայաստանում ապրող մարդը, ում գաղափարը մեկը պետք է լիներ՝ հարգել օրենքները, իր և այլոց իրավունքները: Ընտրողը տարբեր պատճառաբանություններով դադարել է օրենքով (օրինական) իշխանություն ձևավորելուց՝ այսպիսով իր չընտրած իշխանավորի և առանց լիազորության ազգի անունից հրապարակավ հանդես եկող գրագետի հետ կազմելով մռայլ երրորդություն: Ի՞նչ անել Երբ իշխանություններն անօրինական են, սոսկ քննադատելը մի տեսակ նրանց օրինականացնելու ձև է: Խնդիրը երկու չափանիշով էլ հայաստանյան իշխանության օրինականացումն է: Մենք մեր անհատական՝ սոցիալական-քաղաքական-քաղաքացիական իրավունքների և ազատությունների համար չենք պայքարել և չենք նվաճել դրանք՝ որպես մեր անհատական պայքարով ձեռք բերած արդյունք: Էլ չեմ խոսում սոցիալական-քաղաքական-քաղաքացիական ազատություններն ամեն օր անհատական ջանքերով պահպանելու մասին: 1988-1990թ.թ. երանությունը բոլորս ճաշակեցինք՝ որպես երկնային մանանա, որն ունեցանք հասարակական համաձայնության մեր պոռթկումի պահին՝ հանուն մեր ազգային իղձի՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի արդարացի լուծման: Այո, կարճատև, բայց ցույց տվեցինք, թե մարդկային ինչպիսի որակներ ենք կրում, ինչ ասել է հասարակական կյանք, ազատության, հավասարության և եղբայրության գաղափարներով տոգորված ժողովուրդ: Ինչպես եկել էր, այդպես էլ գնաց: Ազգային եռանդն ու ոգևորվածությունը չփոխարինվեցին աշխատավոր մարդու անհատական ազատությունների և իրավունքների համար զրկանքներով ու վտանգներով ուղեկցվող անդադրում և տևական պայքարով: Ծուլացանք, չկարևորեցինք, ընդունակ չեղանք... Այսքա¯ն գործազուրկ և կյանքի իրավունքի այսպիսի¯ արհամարհում, և ո՛չ մի գործադուլային շարժում: Այսքա¯ն կեղծված ընտրություններ, քաղաքացու այսպիսի ստորացում, և ետքվեարկության բողոքի մի քանի օրից բացի ոչ մի լուրջ ընդվզում: Չի կարելի հաշտ ապրել այս ՙոչ լեգիտիմ՚ իրականության հետ ու չսկսել համեստ անհատական պայքարը: Չի կարելի կեղծել՝ թերթով, հեռուստացույցով, լսարանի (այդ թվում սովորողների) առաջ խոսել օրինական ընտրությունների անհրաժեշտության մասին, իսկ քիչ հետո վաճառել հանձնաժողովի տեղերը կամ ընտրական այլ անօրինականություն կատարել ու մտնել աշխատանքային կոլեկտիվ ու դասարան, քարոզել հաջորդ վեհ գաղափարները, կարծես ոչինչ էլ չի եղել: |