Թամար Ղահրամանյան

Ամփոփիչ դաս
Ե. Չարենցի «Հայրենիքում» և «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծությունների

Հանրակրթական դպրոցի 7-րդ դասարանի ընթերցարանի ծրագրային հեղինակներից է Եղիշե Չարենցը, իսկ որպես ուսուցողական նյութ՝ զետեղված են նրա «Հայրենիքում» և «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծությունները: Բանաստեղծի կյանքին ծանոթանալուց հետո էլեկտրոնային գրատախտակի վրա դիտեցինք Չարենցի ծննդավայրի` Կարսի մասին պատմող ուսումնական նյութը, որն անցած տարի պատրաստել էին մեր 9-2 դասարանի աշակերտները: Նյութը նպաստեց, որ յոթերորդցիները նույնպես հետազոտական աշխատանք կատարեն. քարտեզի վրա գտնեն Կարսը, հանրագիտարանից նոր տեղեկություններ բերեն քաղաքի մասին և այլն:

Երկու բանաստեղծություններն անցնելուց հետո որոշեցինք մի ամփոփիչ դաս անել, համեմատել 2 գործերն էլ, գտնել դրանց ընդհանրությունները և տարբերությունները: Դասի թեման հայրենիքն է` Հայաստանը, նրա պատմության և մշակույթի չարենցյան ընկալումը: Դասը սկսում ենք մտագրոհի մեթոդով: Սա խմբային աշխատանքի պարզագույն, բայց արդյունավետ մեթոդ է, որը տեղին է գործածել խթանման փուլում: Այս մեթոդը մտքերի տարափ են անվանում, քանի որ հաճախ խրախուսվում են պարզապես ուսումնասիրվող նյութին այս կամ այն կերպ առնչվող բառեր թվարկելը կամ գաղափարներ արտահայտելը: Յոթերորդցիները, հիմնվելով նախորդ դասերի վրա, թվարկում են այն մտքերը, ձևակերպումներն ու բառերը, որոնք շեշտվել են անցած դասերի ընթացքում: Ահա այդ մտքերից մի քանիսը, որ առանձնացրել են երեխաները.

Հայաստանում կան ձյունապատ լեռներ և կապույտ լճեր:
Չարենցը սիրում է իր հայերենի արևահամ բառը:
Հայաստանում լինում են խստաշունչ ձմեռներ:
Նարեկացին և Քուչակը հայ բանաստեղծներ են:
Չարենցը գործածում է գեղեցիկ բառեր և մակդիրներ:

Մտագրոհը տևում է 5-7 րոպե: Այնուհետև դասարանը բաժանվում է 4 խմբի: 1-ին խմբին հանձնարարվում է գտնել երկու բանաստեղծությունների նման պատկերները, արտահայտությունները, բառերը: 2-րդ խումբը պետք է դուրս գրի բանաստեղծությունների մակդիրները և համեմատի դրանք: 3-րդ խմբին տրվում է դուրս գրել բոլոր բարդ և ածանցավոր բառերը և այդ բառերի բաղադրիչներով կազմել նոր բառեր: Իսկ ահա 4-րդ խմբին հաձնարարվում է գրել մի փոքրիկ կապակցված խոսք` օգտագործելով երկու ստեղծագործություններում իրենց դուր եկած բառերը, պատկերները և արտահայտությունները:

Խմբերից յուրաքանչյուրն ընտրում է իր գրագրին, իսկ աշխատանքն ավարտելուց հետո նաև որոշում, թե ամեն խմբից ով է ներկայացնելու կատարած աշխատանքը: Այդ ընթացքում շրջում եմ խմբերում, օգնում հարկ եղած դեպքում, խրախուսում: 15 րոպե հետո սովորողներից պահանջվում է վայր դնել գրիչները` ամփոփելով իրենց հանձնարարված աշխատանքը:

Առաջին խմբի աշխատանքը ներկայացնում է Գարիկը: Խումբը լավ է աշխատել, գտել է հետաքրքիր ընդհանրություններ:
Օրինակ` կապույտ լճեր - լիճը լուսե
 ձյունապատ լեռներ - Արարատի նման ճերմակ գագաթ
 երկինքներ որպես մանկական աչքեր - երկինքը մուգ

Երկրորդ խմբի աշխատանքը ներկայացնում է Արթուրը: Նրանք դուրս են գրել մակդիրները, ինչպես աստղային, անհուն կարոտ, արևահամ բառ, լուսե լիճ, լուսապսակ ճակատ և այլն, ու իրենց կարողացածի չափ համեմատել են դրանք: Նրանց ամենից շատ դուր է եկել արևահամ մակդիրը:

Երրորդ խմբի ներկայացուցիչը` Մարիամը, կարդում է իրենց դուրս գրած բարդ, ածանցավոր բառերը, ապա նաև դրանց բաղադրիչներից կազմած նոր բառերը:
Օրինակ` երկաթագիր - երկաթակուռ, մատենագիր, գրատախտակ
 Լուսապսակ - արևալույս, պսակաթերթ, լուսարձակ
 Ձյունապատ - ձնագնդի, պարսպապատ, ձյունասպիտակ

Չորրորդ խումբը աշխատել է, որքան կարողացել է: Իրենց կապակցված խոսքի մեջ նրանք համարյա չեն օգտագործել բանաստեղծություններից բառեր, արտահայտություններ, աշխատանքը թերի է, բայց ես խրախուսում եմ նրանց: Ահա այն. «Մեր Հայաստանը բոլորի համար թանկ է: Հայաստանը պետք է պահել մաքուր: Երբ անձրև է գալիս, արևը մայր է մտնում, իսկ երբ անձրև չի գալիս, արևը բացվում է ծիածանի հետ: Շատ գեղեցիկ են մեր Մասիս սարը, մեր լեռները, մեր գետերը»:

Յուրաքանչյուր խմբի աշխատանքը լսելուց հետո քննարկում ենք, զրուցում և ապա գտնում այդ պահին ծագած հարցերի պատասխանները: Ապա խմբերը իրենք իրենց աշխատանքները գնահատում են 10 միավորանոց համակարգով: Ամենաբարձր միավորը վաստակում է առաջին խումբը լուռ, կազմակերպված աշխատանքի, անթերի ներկայացնելու և կագապահության համար:

Դասին մնացել է 16 րոպե, և իբրև ամփոփիչ աշխատանք՝ գրատախտակի վրա գծում եմ Վեննի դիագրամը ու սովորողների մասնակցությամբ լրացնում բանաստեղծությունների ընդհանրություններն ու տարբերությունները:

Դասի վերջին մի քանի րոպեներին լրացնում ենք պրիզմա հայրենիք բառով: Այս մեթոդը խթանում է սովորողների ասոցիատիվ մտածողությունը և այն դարձնում ավելի պատկերավոր ու ամբողջական: Ահա մեր ստացած պրիզման: