«Երեխայի տունը»

Նայելով «Դպիրի» 25-րդ համարի նյութերը, աչքիցս չվրիպեց Մարիա Մոնտեսորիի «Երեխայի տունը»ստեղծագործության շարունակությունը: Նախորդ համարից ծանոթ էի նյութի բովանդակությանը և քիչ թե շատ պատկերացնում էի, թե շարունակությունը ինչի մասին է լինելու, և այդ պատճառով նայեցի մի քանի այլ նյութեր ևս: Սակայն շատ հետաքրքրված լինելու պատճառով կրկին անդրադարձա Մոնտեսորիի «Երեխայի տունը» ստեղծագործությանը:

Կյանքը գեղեցիկ է, երբ ազատության մեջ է: Անհատի յուրաքանչյուր լավ քայլը, լավ է, երբ խրախուսանքի է արժանանում, բայց սխալ քայլերը չպիտի պատժել՝ ստորացնելով անհատի «ես»-ը:

Նյութը ճիշտ դաստիարակության և դրա հետևանքների մասին է: Այն պատմում է երեխայի հոգեկան ապրումների, ճիշտ չդաստիարակելու դեպքում հոգեկան ճնշվածության և ազատատենչության մասին: Յուրաքանչյուր ծնողի երազանքն է ճիշտ դաստիարակել երեխային: Սակայն ճիշտ  դաստիարակությունը հարաբերական է:

Մոնտեսորին ասում է, որ դաստիարակություն ասելով` պետք է նկատի ունենալ երեխայի մեջ կյանքի նորմալ դրսևորումը, այսպես կոչված, ակտիվ զարգացումը: Ըստ նրա՝ կարգապահությունն էլ ազատության մեջ է, և ազատության միջոցով կարգապահ դարձած մարդը, կսկսի ձգտել իրական և միակ, իրեն երբեք չնվաստացնող և չհիասթափեցնող պարգևին` իր հոգևոր ուժերի զարգացմանը և իր ներքին «ես»-ի, իր հոգու ազատությանը, որտեղ ձևավորվում են նրա բոլոր գործուն ունակությունները:

Մոնտեսորին, լինելով ազատությամբ կարգապահություն դաստիարակելու կողմնակից, չէր կարող կողմնակիցը չլինել պարգևատրման և պատժի վերացմանը: Շատ լավ է, երբ խրախուսվում է երեխայի առաջադիմությունը, սակայն դրանով չպետք է վնասել երեխային:

Մոնտեսորին մի համապատասխան օրինակներով ցույց է տալիս, որ նյութականացված պարգևատրումը չի կարող զբաղեցնել կենդանի երեխային, որի ամբողջ հաճույքը շարժվելն ու աշխատանքն է, և եթե երեխաներին չենք «փչացրել»՝ վարժեցնելով պարգևներին և պատիժներին, նրանց ոչ միայն չեն հետաքրքրում պարգևատրման խորհրդանիշները (մեդալ, պատվոգիր և այլն), այլ կարող են վիրավորել:

Մոնտեսորին երեխայի, նրա զարգացման մասին հետևյալ կարծիքն է արտահայտել. «Երեխան մարմին է, որ աճում է, և հոգի, որ զարգանում է:Միջավայրը կյանքի ձևավորման երկրորդ գործոնն է, այն կարող է նպաստել, խանգարել, բայց ոչ ստեղծել, արարել: Զարգացման սկիզբը անհատի ներսում է: Երեխան աճում է, ոչ այն պատճառով, որ նրան կերակրում են, նա աճում է, որովհետև նրանում կյանքն է զարգանում»:
Մոնտեսորիի ասելիքի մասին մտածելիս հիշեցի պատմություններ իմ դպրոցական կյանքից և սկսեցի որակումներ տալ դրանց:

Ես կարծում եմ, որ ուսումնական միջավայրը` ճիշտ մեթոդիկան, կյանքի համար հիմնարար նշանակություն ունեն:Ես կողմնակից եմ երեխային ազատություն, ազատ խոսքի հնարավորություն տալու գաղափարներին: Ես շատ կցանկանայի մեծացած լինել ազատ, փոխադարձ հարգանքի դպրոցի պայմաններում և կարծում եմ, որ այսօր կլինեի ավելի անկաշկանդ, ինքնավստահ և համարձակ: Պատմեմ մի դեպք, որի հետևանքները ինձ ստիպեցին երազել վերջիններիս մասին:

Ութերորդ դասարանում էի սովորում և ռուսերենի դասից մեզ հանձնարարված էր պատմել, թե ինչպես ենք դաս սովորում, ինչ «մեթոդիկայով» ենք առաջնորդում: Մեթոդիկայի մասին ոչինչ չէի լսել և երբեք չէի տեսել առանձնահատուկ մեթոդիկայով առաջնորդվող ուսուցիչներ. միայն ուսումնական վերջին տարիներին մի փոքրիկ ամպիկ էր նշմարվում, որը սակայն դեռ կայծակներ արձակելու կարիք էր զգում:

Բոլորը պատմեցին իրենց սովորելու յուրօրինակ եղանակները, իսկ ես, բարձր գնահատելով անկեղծությունը և այն մեծ շնորհ համարելով, սկսեցի պատմել իմ մասին:Ասացի, որ  սովորում եմ  դասերս իմ սենյակում, որը լի է տիկնիկներով, և որոնք իմ դասերը սովորելու ժամանակ հանդես են գալիս իմ աշակերտների դերում: Համենայնդեպս կարծում էի, որ վատ բան չեմ արել և գոհ էի ինձանից պատմելու սկզբում, սակայն ընթացքում ուսուցչի դեմքի արտահայտությունը, որը աստիճանաբար կուրորեն ընդօրինակվում էր նաև դասարանցիներիս կողմից, շփոթեցրեց ինձ: Ես հուզվեցի,  բայց չնահանջեցի, ավարտին հասցրեցի պատմությունս: Եվ ի~նչ: Ուսուցիչս ծիծաղելով հատարարեց, որ ես կամ գիժ եմ, կամ էլ մանկամիտ, որ նման ձևով  եմ դասերս սովորում: Ես նրա հետ ծիծաղում էի, բայց ներսումս փշրված էի, կոտրված, ես ինքս ինձ երդվեցի այլևս բարձրաձայն չխոսել իմ մասին, թեկուզ ինձ «երկուս» դնեն: Իր այդ վարքով ուսուցիչը ճնշում գործադրեց ինձ վրա, ստիպեց, որ անտեղի ամաչեմ չկրկնելու և սկզբունքներ ունենալու համար, առաջացրեց թերարժեքության զգացողություն գիտելիքներիս, մտքերիս, վարքիս վերաբերյալ: Ես սկսեցի արտահայտվել այնտեղ, որտեղ գնահատվում էին իմ անկեղծ և գրագետ արտահայտված մտքերը:

Որպես մանկավարժ՝ ուշադիր կլինեմ, որ հանկարծ չկոտրեմ որևէ երեխայի մեջ այն, ինչը չեմ կարող ոչ մի ձևով վերականգնել: Կարծում եմ, որ ամենաանհեթհեթ մտքի դեպքում էլ պետք չէ գործի դնել այն զենքերը, որոնք ուսուցչին ուժեղացնում-բարձրացնում, իսկ երեխային նսեմացնում են, զենքեր, որոնցով սավառնող ուսուցիչները երեխայի աչքում մեկ ակնթարթում կարող են ընկնել բարձունքից:

Մարինե Մարտիրոսյան

Մարդը կարգապահ է, երբ նա կարողանում է տիրապետել ինքն իրեն և հետևել կյանքի կանոններին, դրսևորելով լավ վարք թե́ շրջապատում, թե́ կենցաղում: Շատ դժվար է երբեմն կիրառել կարգապահությունը, և եթե գիտակցաբար ամեն մեկս կիրառենք այն, ապա մեզանում շատ կլինեն կարգապահները: Ցավոք այսօր մեր մեջ քիչ են կարգապահ մարդիկ և կարգապահությունը մեզանում մոռացվում է կամ  փոխարինվում է պարտավորվածությամբ: Յուրաքանչյուրիս համար էլ հեշտ չէ լինել կարգապահ, չշրջանցել հաստատված կարգ ու կանոնը: Հեշտ է ասել այն բոլոր կանոնները, որոնք պետք է կիրառվեն, բայց արդյո՞ք կարողանում ենք դրանք  կիրառել կյանքում: Ինքներս մեզ կխոստովանենք, որ իսկապես երբևե չենք  հետևել շատ կանոնների, էլ ուր մնաց թե կիրառենք: Կարծում եմ այստեղից պետք է սկսել, պետք է սերմանել և ձևավորել առաջինը մեր մեջ, ապա դիմացինին սովորեցնել կամ խորհուրդ տալ կիրառելու կարգապահության կանոնները իր կյանքում: Կան մարդիկ, որ մեծ տարիքում էլ աշխատում են իրենց վրա և փորձում են ենթարկվել կամ ուղղակի բարեխղճորեն հետևել կանոններին: Երբեք էլ ուշ չէ կարգապահ դառնալու համար: Ինչպես ասում են՝ լավ է ուշ, քան երբեք: Իսկ թե ինչպես հասնենք կարգապահության, դա արդեն ուրիշ խնդիր է: Նախ պետք է հասկանանք՝ ինչ ենք հասկանում կարգապահություն ասելով, և որն է այն ուղին, որը կտանի մեզ դեպի կարգապահություն:

Կարգապահությունը խուլի նման լուռ և անդամալույծի նման անշարժ նստելը չէ: Մեր դպրոցում այսպիսի երեխային համարում էին կարգապահ կամ լավ դաստիարակված: Եվ այսպես էին մտածում ոչ միայն ուսուցիչները, այլ հենց իրենք երեխաները և ծնողները: Անհատին, առավել ևս երեխային, նման կարգապահության վարժեցնող ծնողը կամ  ուսուցիչը առաջին հերթին ոտնահարում են մարդու իրավունքները, ճնշում գործադրում նրա կարողության, ազատության, մտավոր զարգացման, հետաքրքրասիրության վրա՝ դարձնելով երեխային անկարող և անզոր, ոչնչացված անհատ և ոչ թե կարգապահ ինչպես իրենք են կարծում: Երեխային պետք է ազատություն տալ, ոչ թե խստորեն սահմանափակել այդ ազատությունը: Կարգապահության հասնելուն խանգարող առաջին գործոնը հենց ազատության սահմանափակումն է: Երեխան, չունենալով ազատություն, ճնշված է, և վախի գործոնը նրա մոտ չափից շատ է: Նա վախենում է սխալվելուց՝ սխալ խոսք ասելուց, սխալ արարք գործելուց, վախենում է պատժվելուց: Նա ունի հետաքրքիր հարց կամ առաջարկ, սակայն վախենում է արտահայտելուց, քանի որ դա կարող է անկարգապահություն դիտվել ծնողի կամ ուսուցչի կողմից: Այդպես երեխան կարող է խեղդել իր մեջ իր հետաքրքրասիրությունը, որը գուցե իրեն կյանքում շատ կօգներ:

Ես ետ եմ նայում իմ դպրոցական տարիներին և հաճախ  ականջներիս մեջ լսում եմ ուսուցիչներիս և տնօրենիս խիստ և հատուկ առոգանությամբ արտասանվող «չի կարելի» բառը: Դա այն բառն է, որը արգելք հանդիսացավ և մի հսկա պատնեշ գոյացրեց իմ ընդունակությունները ցույց տալու, մտքերը արտահայտելու և իրականացնելու, ազատության շունչը զգալու առաջ: Վեցերորդ դասարանում ես վստահ մոտեցա իմ հայոց լեզվի ուսուցչուհուն և խնդրեցի ստուգել իմ հորինած բանաստեղծությունների տետրը և օգնի ճիշտ կետադրել: Նա վերցրեց այն և մի երկուսը դեռ չկարդացած՝ ասաց. «Գիտես՝ այդպես հե՞շտ է բանաստեղծ դառնալը, որ այդպես լիներ, բոլորը բանաստեղծ կդառնային»: Եվ ոչ էլ ուղղեց իմ սխալները: Ես մի քանի տարի չփորձեցի որևէ բան հորինել և գրել, կարծում էի՝ եթե կարդան, կծիծաղեն վրաս: Մի անգամ  իրանահայ մի պապիկ հյուր էր եկել մեր տուն և իմացավ, որ բանաստեղծություններ եմ գրում, ցանկացավ կարդալ: Ես մեծ դժվարությամբ համաձայնեցի, երբ կարդաց, զարմացավ թե ինչպես են փոքրիկ գլխում այսքան ոսկե տողեր ծնվում: Նա ինձ ասաց, որ անպայման շարունակեմ և հրապարակեմ այդ բանաստեղծությունները: Բայց ես մինչև հիմա վախենում եմ և երևի  երբեք էլ չեմ կարողանա հաղթահարել այդ վախը: Հիմա ես նախանձով եմ նայում իմ երեխաներին. նրանք սովորում են ժամանակակից դպրոցում, որտեղ համարվում են լիարժեք մարդ և ունեն իրենց իրավունքները: Կարողանում են պաշտպանել այդ իրավունքները, որպեսզի ինչ-որ մեկը չոտնահարի, ունեն խոսքի ազատություն, մտքի անսահման ազատություն, և որ ամենակարևորն է, զարգանում և մեծանում են առողջ միջավայրում, շնորհիվ ճիշտ մանկավարժական մեթոդների, որ գործում է նրանց դպրոցում՝ մեր կրթահամալիրում: Եվ ես ևս մեկ անգամ համոզվեցի, որ ազատության գործոնը մեծ է և ազատության միջոցով կհասնենք կարգապահության, հոգատարության, ընկերասիրության, բարության և հարգանքի: Երեխային պետք է ազատություն տալ և անպայման հետևել նրա արարքներին, որպեսզի նկատելով վատը՝ միասին հասկանանք՝ ինչու է այն համարվում վատ և անընդունելի, իսկ լավ արարքի դեպքում նրան ոգեշնչենք: Գուցե դժվար է այսպես հարաբերվել երեխայի հետ, բայց դա միակ ճիշտ միջոցն է հասնելու այն կարգապահության, որը մենք ուզում ենք տեսնել մեր երեխաների մեջ:

Լուսինե Վարդանյան

«Շվեդիայի հանրակրթական համակարգը»

Ես կարդացի Դպիրի 24-25-րդ համարում  «Շվեդիայի հանրակրթական համակարգը» հոդվածը: Ինձ շատ հետաքրքրեց այդ նյութը, և սկսեցի այդ շվեդական դպրոցը համեմատել մեր կրթահամալիրի հետ, տեսնել, թե որքանով են մեր կրթահամալիրը և մեր հանրապետության կրթական համակարգը համապատասխանում եվրոպական չափանիշներին: Ինձ տխրեցրեց, որ Հայաստանը իր կրթության զարգացման վրա ծախսում է քիչ` տարեկան համախառն արդյունքի 2%-ը:

Շվեդիայում կրթության բոլոր աստիճաններում ուսուցումն անվճար է, մունիցիպալ դպրոցներում սովորողներն ստանում են անվճար սնունդ, օգտվում են ուսուցման տարբեր միջոցներից և տրանսպորտից: Հիմնական դպրոցում աշակերտները 6-10 շաբաթ անցնում են աշխատանքային պրակտիկա: Մեր կրթահամալիրի հետ համեմատելով՝ նկատեցի նաև բազմաթիվ նմանություններ: Ասեմ, թե ինչը ինձ հատկապես հետաքրքրեց:

• Նախադպրոցական  կրթությունը և հիմնական դպրոցը պարտադիր են:
• Այնտեղ էլ են կազմակերպվում էքսկուրսիաներ:
• Ֆիզկուլտուրան, երաժշտությունը, գեղանկարչությունը նախադպրոցական հաստատություններում հիմնական առարկաներն են: Սակայն այնտեղ նոր ուսումնական պլանով գիտելիքների և կարողությունների վերաբերյալ պահանջները վերաբերում են 5-րդ և 9-րդ դասարանների աշակերտներին:
• Ուսումնական շաբաթը հնգօրյա է:
• 1-6-րդ դասարաններում բոլոր ուսումնական առարկաները դասավանդում է մեկ ուսուցիչ, բացառություն են կազմում տնարարությունը, ֆիզկուլտուրան, նկարչությունն ու  երաժշտությունը: Իսկ մեր կրթահամալիրում մինչև 4-րդ դասարանում է դասավանդում մեկ ուսուցիչ, և բացառությունն օտար լեզուներն են:
• Այնտեղ մինչև 8-րդ դասարանի առաջին կիսամյակի վերջը սովորողներին գնահատականներ չեն դրվում: Նախ աշակերտներն իրենք են վերլուծում ու գնահատում իրենց ամենօրյա գործունեությունը: Այս նպատակին է ծառայում «աշակերտի դպրոցական գրքույկը»: Համանման մատյան ունի նաև ուսուցիչը, որը կոչվում է «ուսուցման անհատական պլան»:
• Ավագ դպրոցներում յուրաքանչյուր 10-12 սովորող ունենում է մեկ դասղեկ:

Անի Հարությունյան