Մանկավարժական ինվարիանտներ

16-20-րդ ինվարիանտներ

Իվարիանտ 21. Երեխան չի սիրում աշխատանք «հոտում», որտեղ յուրաքանչյուր անհատ պիտի ենթարկվի «հովվին»: Նա սիրում է անհատական աշխատանքը կամ էլ աշխատանք կոլեկտիվում, որտեղ իշխում է համագործակցության ոգին:

Սա է բոլոր երեխաներին նույնը անելու պարտադրող սխոլաստիկական գործունեության վերջնական դատավճռի էությունը: Ինչպես էլ երեխաներին բաշխեք դասարանների և խմբերի, նրանք երբեք չեն ունենա ո՛չ հավասար պահանջմունքներ, ո՛չ միանման հակումներ, և խորապես սխալ է ստիպել նրանց շարժվել միևնույն արագությամբ: Ոմանք կդժգոհեն, որ առաջ շարժվելու փոխարեն ստիպված դոփում են տեղում: Մյուսները ետ մնալու պատճառով հուսահատության մեջ են ընկնում: Եվ միայն շատ քիչ աշակերտների է ձեռնտու աշխատանքի նման կազմակերպումը:

Մենք գործուն կոլեկտիվի շրջանակում երեխաների համար անհատապես աշխատելու հնարավորություն փնտրեցինք և գտանք: Ճիշտ է, սրա հետ կապված պետք է վերանայել հենց «կոլեկտիվ աշխատանք» հասկացությունը, որը բոլորովին չի ենթադրում կոլեկտիվի բոլոր անդամների միևնույն աշխատանքի անպայմանորեն կատարումը: Յուրաքանչյուր երեխա, ընդհակառակը, պիտի առավելագույնը դրսևորի և պաշտպանի իր անհատականությունը՝ չշեղվելով, սակայն, ընդհանուր նպատակներից և խնդիրներից: Աշխատանքի այս նոր ձևը թե՛ մանկավարժական և թե՛ զուտ մարդկային տեսանկյունից ունի խոշոր նշանակություն:

Թեստ
Դուք աշխատանքը կազմակերպում եք այնպես, որ յուրաքանչյուր աշակերտ ամբողջ կոլեկտիվի գործունեության շրջանակներում զբաղված է սեփական հետաքրքիր գործով: Կանաչ

Աշխատանքն այդ ձևով կազմակերպելու փորձեր եք անում: Դեղին

Համառորեն կառչում եք աշխատանքի ավանդական կազմակերպումից: Կարմիր

Իվարիանտ 22. Դասարանում անհրաժեշտ է պահպանել կարգապահություն, կարգ ու կանոն:

Հաճախ մտածում են, որ Ֆրենեի մանկավարժությունը հաճույքով համակերպվում է անկազմակերպվածության և անկարգության հետ, իսկ ազատ ինքնարտահայտումը սանձարձակության հոմանիշն է:

Իրականում ճիշտ հակառակն է. մեր դասարանը, որտեղ երեխաները միաժամանակ զբաղված են տարբեր աշխատանքներով, իսկ ուսուցիչը փորձում է դասը վարելու ավտորիտար մեթոդներից ազատվել, կարգի ու կարգապահության կարիք ավելի շատ ունի, քան ավանդական դպրոցը, որտեղ ուսուցման գլխավոր միջոցը դասագիրքն է:

Խոսքը ձևական կարգապահության մասին չէ, երբ ուսուցիչը խստորեն հետևում է, որ դասարանում տիրի կատարյալ լռություն, և աշակերտները նստեն առանց շարժվելու: Մեզ անհրաժեշտ է իսկական, խորքային կարգ ու կանոն և՛ երեխաների վարքում, և՛ աշխատանքում, մանավանդ, որ նրանք իրենք դրա կարիքը շատ են զգում:  

Սրանք պարզապես խոսքեր չեն, այլ մեր բոլոր դասարաններում աշխատանքը կարգավորելու իրական հնարավորություն: Նոր դպրոցում կարգ ու կանոնը, կարգապահությունը աշխատանքը ճիշտ կազմակերպելու մեջ է:

Եթե երեխաների աշխատանքը աշխուժացնող նոր մեթոդներ եք գործածում, նրանք իրենք կդառնան կարգապահ, քանի որ նրանց համար բնական է աշխատելու ցանկությունը և առաջ ընթանալը: Եվ միայն այդ դեպքում ձեր դասարաններում կհաստատվի իսկական կարգ ու կանոն:

Թեստ
Դուք հասել եք իսկական անհրաժեշտ կարգ ու կանոնին՝ գործածելով աշխատանքի կազմակերպման համալիր եղանակներ: Կանաչ

Ձգտում եք (առայժմ ոչ բավարար հաջողությամբ) այնպես կազմակերպել աշխատանքը, որ այն երեխաներին հանգեցնի կարգ ու կանոնի անհրաժեշտությանը: Դեղին

Ձեր դասարանում կարգապահությունը առաջվա պես ներդրվում է (թելադրվում է) վերևից: Կարմիր

Իվարիանտ 23. Պատիժը միշտ սխալ է: Այն ստորացուցիչ է բոլորի համար և երբեք չի հասնում ցանկալի նպատակին: Դա ամենածայրահեղ միջոցն է:

Ասում են՝ պատիժը անհրաժեշտ է՝ որպես կարգ ու կանոնը վերականգնելու միակ հնարավորություն: Դա այդպես է, բայց միաժամանակ նշանակում է, որ սխալը եղել է մինչև երեխայի՝ մեր դպրոց ընդունվելը կամ նրա պատերից դուրս, և հիմա ստիպված ենք տխրալի հետևանքների դեմ նիզակ ճոճել:

Եթե երեխաներին ընտանիքում հաճախ են ծեծում, նրանք կարծում են, թե ողջ կյանքը հիմնված է հարվածների և պատիժների վրա: Որոշ ժամանակ նրանք ի վիճակի չեն ընկալելու կենսական որևէ այլ խթան, և այդպիսի երեխաների վերադաստիարակումը դառնում է տանջալից ու երկար:

Եթե երեխաները անխնամ են և աշխատելու սովորություն չունեն, մեզ անհրաժեշտ է հսկայական ջանքեր գործադրել, որպեսզի հասնենք ֆունկցիոնալ կարգ ու կանոնի: Այստեղ սխալը կատարվել է առանց մեր մասնակցության, և ճիշտ չէր լինի այն ուղղել նոր սխալների օգնությամբ: Պետք է գործը այնպես կազմակերպել, որ պատիժը ավելորդ դառնա:

Հետևեք պատժված երեխային, վերլուծեք ձեր սեփական արձագանքը ինչ-որ պատժի ենթարկվելուց հետո: Դուք միշտ ձեր հոգում ի հայտ կբերեք վրդովմունքի, դիմադրության, վրեժի, անգամ ատելության զգացում: Պատիժը միշտ էլ ստորացնում է մարդուն, անգամ եթե ստորացման զգացումը թաքցվում է սնապարծության, հպարտության դիմակի տակ:

Քանի որ պատիժը միշտ էլ սխալ է, ուրեմն ամեն անգամ, երբ դուք դիմում եք դրան, սխալ քայլ եք անում՝ նույնիսկ դրանով պատշաճ կարգ հաստատելու դեպքում: Միևնույն ժամանակ ձեզ համար խիստ դժվար կլինի կանխատեսել այդ քայլի բոլոր հետևանքները:

Ներդաշնակությունը դասարանում և պատժի անհրաժեշտության բացակայությունը ուղղակիորեն կախված են նրանից, թե ինչքան է ուսուցիչը կարողանում հետաքրքրել երեխաներին աշխատանքով, և ինչ չափով են բավարարված ստեղծագործելու և ներքին հարստացման նրանց պահանջմունքները:

Իհարկե, շատ դժվար է հրաժարվել պատժից: Դպրոցում կարգ ու կանոնին ու կարգապահությանը հասնում են աշխատանքի լավագույն պայմաններում, իսկ դրանք հաճախ այնքան անկատար են: Սակայն դա չի կարող խանգարել մեզ՝ ազնվորեն խոստովանելու մեր սխալները:

Թեստ
Դուք ամբողջությամբ հրաժարվել եք պատժիչ բոլոր միջոցներից: Կանաչ

Փորձում եք խուսափել պատժից, սակայն միշտ չէ, որ դա հաջողվում է ձեզ: Դեղին

Կարծում եք, որ պատիժն անհրաժեշտ է, և չեք հրաժարվում նրա կիրառումից: Կարմիր

Իվարիանտ 24. Դպրոցի նոր կյանքը կառուցվում է համերաշխության սկզբունքով, այսինքն՝ աշակերտներին ուսուցիչների հետ հավասարապես դպրոցի կյանքի և գործունեության ղեկավարման իրավունք է տրվում:

Համերաշխության այդ սկզբունքը բխում է նախորդ ինվարիանտներից: Եթե դուք դեռ չեք հավաքել բավականաչափ «կանաչ» գնահատականներ, ուրեմն պատրաստ չեք կազմակերպելու ձեր աշխատանքն այդ սկզբունքներով: Ձեզ կթվա, որ երեխաները բավականաչափ փորձառու չեն, որ չեն կարող գիտակցորեն վերաբերվել իրենց պարտականություններին, որ նրանք դեռ «մարդ» չեն դարձել, ու ձեզ անհրաժեշտ է հանդես բերել գերազանցություն և իշխանությունը ձեր ձեռքում պահել:

Եթե դուք իրապես հրաժարվել եք աշխատանքի ավանդական ոճից, ապա դպրոցական կոոպերատիվին (աշակերտական ինքնավարությանը) դասարանի կյանքի կազմակերպման առավելագույն պատասխանատվության հնարավորություն կտաք:
 
Սակայն դրա հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է պահպանել երկու պայման:

1. Պատասխանատվությունը չպիտի տարածվի միայն տնտեսական և տեխնիկական կողմերի վրա: Խոսքը նրա մասին չէ, որ ստեղծվեն ինչ-որ ֆոնդեր, որ հետո տնօրինեն դրանք, և ոչ էլ նույնիսկ այն մասին, որ կոոպերատիվի նյութական աջակցության համար արտադրություն ստեղծվի: Իհարկե, դրանք կարևոր կողմեր են, և ամբողջությամբ դրանք են կազմակերպում կոոպերատիվի առաջին փուլի ձևավորումը: Բայց և այնպես դրանք ընդամենը մակերեսային կողմերն են այն հիմնական գործունեության, որը պիտի ընդգրկի դասարանի ողջ կյանքը, մանավանդ հասարակական և բարոյական ոլորտները: Հատկապես այդ նպատակով են հրատարակվում պատի թերթ և անցկացվում կոոպերատիվի ամենշաբաթյա ժողովներ:

2. Ուսուցիչը չի կարող կոոպերատիվի գործունեության կողմնակի դիտողը լինել և խառնվել միայն այն ժամանակ, երբ անհրաժեշտ է շտկել թերությունները կամ պատժել զանցանքի համար: Անհրաժեշտ է, որ նա մշտապես մասնակցի այդ գործունեությանը, լինի առավելագույնս ակտիվ և խելացի, ընդհանուր առմամբ կոոպերատիվի օգտակար անդամը:

Թեստ
Ձեր դասարանում կազմակերպել եք աշակերտների և ուսուցիչների իսկական համագործակցություն:Կանաչ

Կոոպերատիվը կազմակերպել եք որպես ինչ-որ «վերնաշենք», բայց դեռ խստորեն սահմանափակում եք նրա պատասխանատվության չափը: Դեղին

Ուզում եք իշխանությունը ձեզ վերապահել: Կարմիր

Իվարիանտ 25. Դասարանի գերխտությունը միշտ էլ մանկավարժական վրիպում է:

Եթե խնդիրը երեխաների ուսուցումն է, մեծաթիվ դասարանը հաճախ թույլատրելի է: Կարելի է այնպես կազմակերպել աշխատանքը, որ 50 հոգի այն նույն հաջողությամբ յուրացնի մեխանիկական հմտությունները, ինչ որ 10 հոգիանոց խումբը:
 
Հատկապես այս փաստարկներն են բերում որոշ մանկավարժներ՝ փորձելով ապացուցել աուդիովիզուալ մեթոդների հնարավոր արժանիքները:

Սակայն գիտելիքների յուրացումը դպրոցի գլխավոր գործառույթը չէ: Նրա հիմնական խնդիրը ապագայի մարդու, հասարակության լիարժեք, բարոյական անդամ, իր իրավունքներն ու պարտականությունները գիտակցող աշխատավորի ձևավորումն է: Դպրոցը պարտավոր է դաստիարակել ընդունակ, ստեղծագործող և ստեղծագործ գործունեության պատրաստ խոհուն մարդ: Սակայն մարդկային այդպիսի որակներ հնարավոր չէ ձեռք բերել դիմազուրկ զանգվածի մեջ: Դրանք չեն մշակվում միայն տեղեկատվության օգնությամբ, ինչքան էլ թանկարժեք լինի այն: Անհրաժեշտ է, որ յուրաքանչյուր երեխա արդյունավետ աշխատելու հնարավորություն ստանա ինչպես կոլեկտիվում, այնպես էլ անհատապես: Միայն զնդանի ետևում կարող ես դարբին դառնալ. միայն կոլեկտիվում ապրելով և աշխատելով կսովորես հասարակության մեջ ապրել:

Բոլոր այս պայմանները չեն իրագործվի, քանի դեռ երեխաները մնում են դիմազուրկ զանգվածի մեջ, իսկ այդպես ինքնաբերաբար լինում է դասարանում 20-25 աշակերտից ավելի լինելու դեպքում:

Թեստ
Ձեր դասարանում 20-25 աշակերտ է, և ձեր առջև բաց են բոլոր հնարավորությունները: Կանաչ

Ձեզ դասարանում 30-35 աշակերտ է, և դուք մեծ դժվարությունների եք հանդիպում: Դեղին

Ձեր աշակերտներն ավելի շատ են: Կարմիր

26-րդ ինվարիանտ

Ռուսերենից թարգմանեց Կարինե Պետրոսյանը