Հակոբ Հակոբյան

Համակարգչի  կիրառումը  ֆիզիկայի   դասապրոցեսում

Համակարգիչների  և ժամանակակից  էլեկտրոնային  այլ միջոցների ներդրումը  կրթական համակարգ  չի կարելի  ընկալել որպես ուսուցման պրոցեսի սոսկ տեխնիկական  վերազինում: Մտնելով դասարան համակարգիչը փոխում է դասապրոցեսի կազմակերպման բուն սկզբունքները, ստեղծելով կրթական բոլորովին նոր միջավայր: Էապես փոխվում է ուսուցչի և աշակերտի  աշխատանքի բովանդակությունն ու ձևը, ուսուցիչ-աշակերտ փոխհարաբերությունը: Դասապրոցեսի կազմակերպման իմաստով  ամենակարևորն  այն է, որ դասարանում նոր ինֆորմացիայի կրողը արդեն միայն ուսուցիչը  չէ:  Դասարանում կա համակարգիչը, որը  ինֆորմացիայի պարունակությամբ ակնհայտորեն գերազանցում է ուսուցչին: Սա գիտեն թե՛ աշակերտները և թե՛ ուսուցիչը: Ինֆորմացիայի հաղորդման ձևերի իմաստով  ուսուցիչը նույնպես զիջում է համակարգչին: Բնական հարց է ծագում. այդ դեպքում արդյոք ուսուցիչն ավելորդ օղակ չի՞ դառնում համակարգչի և աշակերտի միջև: Դժվար է այս հարցին միարժեք պատասխանել: Եթե նայենք տեխնիկայի զարգացման ժամանակակից տեմպերի տեսանկյունից,  գուցե ապագայում այդպես էլ լինի: Բայց մյուս կողմից համակարգիչը որքան էլ «խելոք ու բազմագիտակ» լինի, նա անշունչ առարկա է, սովորական արկղ`լցված բազմապիսի հրաշագործ դետալներով: Համակարգչի մոտ բացակայում է մարդկային ոգին, կենդանի շունչը: Սրանում է ուսուցչի հիմնական առավելությունը համակարգչի նկատմամբ: Այնպես որ, դեռ անորոշ երկար ժամանակ ուսուցիչը կմնա դասապրոցեսի կենտրոնական առանցքը: Համակարգիչը  պետք է դառնա ուսուցչի ամենակարող օգնականը դասապրոցեսի կազմակերպման գործում: Դրա համար ի՞նչ է պահանջվում:

1. Ուսուցիչը պետք է ունենա  բարձր որակավորում: Այստեղ առաջին հերթին խոսքը առարկայական որակավորման մասին է: Բայց աստիճանաբար ավելի ու ավելի կարևոր է դառնում նրա պրոֆեսիոնալ ( որպես շահագործող) հմտությունները  համակարգչի հետ աշխատելիս: Արդեն հիմա զգացվում է անհրաժեշտություն, որ ուսուցիչը նաև որակյալ ծրագրավորող լինի: Այս հարցին լուրջ ուշադրություն պետք է դարձնեն մանկավարժ պատրաստող բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ղեկավարները:
2. Համակարգիչների մուտքը դպրոցներ չի  բերում կրթության վրա ծախսվող միջոցների կրճատման: Այն պահանջում է լրացուցիչ և զգալի ներդրումներ (գոնե ժամանակակից փուլ ում):
3. Համակարգիչը  մեծացնում է ուսուցանվող նյութի յուրացման արագությունը, բայց ոչ զգալի չափով, քանի որ այդ արագությունը որոշվում է աշակերտի ուղեղի ընկալման  շեմով: Ուստի չպետք է մտածել, որ համակարգչային տեխնիկայի կիրառումը զգալիորեն կկրճատի ուսման տևողությունը: Հնարավոր է նաև ուսուցման պրոցեսի դանդաղում, քանի որ համակարգիչը թույլ է տալիս խորամուղ լինել երևույթի այնպիսի մանրամասների ուսումնասիրման մեջ, որոնք ուսուցման տրադիցիոն մեթոդների դեպքում չեն շոշափվում:
4. Համակարգչի օգտագործումը  չպետք է դառնա ինքնանպատակ: Կիրառման ձևերն ու բովանդակությունը պետք է բխեն դասի ընդհանուր պլանից:
5. Աշակերտները պետք է ունենան կոմպյուտերի հետ աշխատելու բավարար հմտություններ:
6.  Պետք է պատրաստ լինել այն բանին, որ  մոտ ապագայում կվերանա համակարգչի «նորույթ» լինելու առանձնահատկությունը, և նրան կնայենք մոտավորապես այնպես, ինչպես հիմա նայում ենք լաբորատորիաներում առկա և չօգտագործվող տեխնիկական այլ միջոցներին: Հետևաբար հենց  հիմա պետք է մշակվեն  դասապրոցեսում կոմպյուտերի արդյունավետ կիրառության մեթոդները:

Համակարգիչները որպես ուսուցման պրոցեսի կազմակերպման միջոց, առավել ցանկալի նվեր են բնագիտության ուսուցիչներին: Այս առարկաների դասավանդման ժամանակ օգտագործվում են համակարգչի բացառապես բոլոր հնարավորությունները:

Ինչպես հայտնի է, ֆիզիկան փորձարարական գիտություն է, և ֆիզիկայի դասապրոցեսն էլ պետք է հիմնված լինի ուսումնական  փորձի վրա: Այստեղ համակարգչի հնարավորությունները շատ մեծ են: Համակարգչային բազմապիսի ծրագրերը, որոնք թույլ են տալիս մոդելավորել ֆիզիկական փորձը, հզոր գործիք են ուսուցչի ձեռքում: Համակարգչային փորձը մի շարք առավելություններ ունի իրական փորձի նկատմամբ:

1. Փորձը կարելի է իրականացնել շատ դանդաղ և դիտել երևույթի այնպիսի մանրամասներ, որոնք իրական փորձի ժամանակ աննկատ են մնում:
2. Համակարգիչը թույլ է տալիս վերարտադրել ոչ թե իրական փորձը, որը իր բարդության պատճառով դժվար ուսումնասիրելի է, այլ դրա պարզեցված մոդելը, ընդ որում փորձի պայմանները  (մոդելի պարամետրերը) կարելի է փոփոխել՝ այն մոտեցնելով իրական երևույթին:
3. Կոմպյուտերային մոդելը թույլ է տալիս փոփոխել ժամանակի մասշտաբը և ուսումնասիրել ինչպես շատ դանդաղ, այնպես էլ շատ արագ ընթացող երևույթներ:
4. Գծագրերը, գրաֆիկները, փորձի սարքավորումները մոնիտորի վրա պատկերվում են շատ հստակ, առանց երկրորդական մանրամասների:
5. Փորձը կարելի է կրկնել բազմաթիվ անգամներ, արագացնել, դանդաղեցնել կամ կանգնեցնել ցանկացած տեղում: Դա ուսուցչին հնարավորություն է տալիս անհրաժեշտ տեղում կենտրոնացնել աշակերտների ուշադրությունը, տալ մանրամասն բացատրություններ:
6. Աշակերտը կարող է առաջադրել հիպոթեզներ և անմիջապես դրանք ստուգել կոմպյուտերային փորձի միջոցով:
7. Շատ  մոդելներ թույլ են տալիս ստանալ երևույթը բնութագրող մեծությունների միջև եղած կախվածությունների գրաֆիկներ:
8. Կարելի է դիմել տեսական նյութին, ստանալ անհրաժեշտ տեղեկություններ, օրենքները և սահմանումները բերել էկրանի վրա և հանգիստ  աշխատել դրանց հետ:

Տրամաբանական  հարց է ծագում. Հնարավո՞ր է, որ կոմպյուտերային փորձը ֆիզիկայի լաբորատորիաներից դուրս մղի իրական փորձը: Կարծում եմ, որ այդպիսի վտանգ  չկա: Դա հիմնավորվում է նրանով, որ կոմպյուտերային փորձն ունի իրեն հատուկ թերությունները: Դրանում համոզվել ենք սեփական փորձով: 8-րդ դասարանում գազային օրենքներն անցնելիս իզոթերմ պրոցեսին վերաբերող փորձը աշակերտները նախ կատարեցին համակարգչային տարբերակով, հետո իրականացրեցին  իրական փորձը: Իրական փորձը աշակերտների կարծիքով առավել հետաքրքիր և ուսանելի էր, քան համակարգչայինը: Նշեմ վերջինիս մի քանի էական թերություններ:

1. Այնուամենայնիվ, համակարգչային փորձը  «սառն է ու մեռած»: Իրական փորձը անհամեմատ մեծ դրական էմոցիոնալ լիցք է պարունակում:
   
2. Մոդելի հետ աշխատանքի ընթացքում շուտով հասկանում ես, որ էկրանի վրա դու տեսնում ես այն, որը  ինչ-որ մեկը ցանկացել է, որ դու տեսնես: Կորչում է տեսածի՝ որպես իրական երևույթի ընկալումը: Կարծում եմ՝ սրանով պետք է բացատրվի այն, որ  աշակերտները շուտ  են ձանձրանում:
3. Սովորաբար համակարգչային փորձի ժամանակ արդյունքները շատ հեշտ են ստացվում և արագ: Դա այդքան էլ հետաքրքիր չէ:
4. Բոլորովին տարբեր բաներ են, երբ գործիքը կամ չափիչ սարքը ձեռքդ ես վերցնում, և երբ այդ նույնը անում ես էկրանի վրա:

Ասվածից հետևում է, որ չպետք է գերագնահատել համակարգչի դերը դասապրոցեսում: Ուսուցչի խնդիրն է պարզել, թե ինչու և  ինչպես օգտագործի այս կամ այն ծրագիրը, ընտրել իր դասի կառուցվածքից բխող մոդել և օգտագործման ձև և  դրա հիման վրա կազմել գրագետ առաջադրանքներ:
Այս աշխատանքում մենք ներկայացնում ենք երեք այդպիսի առաջադրանքների օրինականեր, որոնցից յուրաքանճյուրը վերաբերվում է դասի որոշակի տիպի` խնդիրների լուծում, տեսական նոր նյութի յուրացում և լաբորատոր աշխատանք: Երեք դեպքերում էլ կարելի է համոզվել, որ առաջադրանքները համապատասխանում են դասապրոցեսի կազմակերպման այն սկզբունքներին, որը կիրառվում է մեր կողմից: