Յուրի Լազարև, Լյալյա Գալիխինա, Շաուդատ Սադիկով

Ժամանակի զգացում

Օժտված երեխաների հետ խմբային աշխատանքի մեթոդներ

Ուզում ենք պատմել աշխատանքի մի քանի ձևերի և մեթոդների մասին, որոնք օժտված երեխաների հետ պարապելիս թույլ կտան հասնել զգալի հաջողությունների: Ցավոք, այդ մեթոդները դասերի ժամանակ ոչ միշտ է կարելի արդյունավետ օգտագործել: Հիմնական պատճառն այն է, որ աշխատանքի համար սովորողները բավականին բարձր բազային գիտելիքների մակարդակ պետք է ունենան: Մեր մեթոդները ճիշտ է անվանել խմբային, այսինքն՝ ուղղված երեխաների ոչ մեծ քանակի:

Պատմական  մարտ

Դա մասնագիտական խմբի մասնակիցների գիտելիքների ակտուալացման և վերահսկման ամենաարդյունավետ ձևերից մեկն է, որը ժամանակի զգացում, հանկարծաստեղծության, փոփոխվող իրավիճակին արագ արձագանքելու ունակություն, հարցերը ճիշտ ձևակերպելու, ճշգրիտ և համոզիչ պատասխաններ տալու, դիմացինի տեսակետն ուշադիր լսելու, սեփական կարծիքը փաստարկված արտահայտելու, իր պատրաստվածության մակարդակը համապատասխան գնահատելու կարողություն, է դաստիարակում: «Պատմական մարտի» մասնակիցները ոչ միայն գիտելիքներն են իրար փոխանակում, այլև փորձը:
 
«Պատմական մարտը» ուսուցչին հնարավորություն է տալիս ինքնակրթության մեջ առանձին սովորողների, ամբողջ խմբի բացթողումները հայտնաբերելով՝ փոխել նախապատրաստման մարտավարությունը, մասնագնտական խմբի մասնակիցների համար անհատական առաջադրանքներ կազմել, դրանց կատարմանը հետևել:

Նպատակահարմար է նախօրոք հայտարարել «պատմական մարտի» թեման և երեխաներին առաջարկել ինքնուրույն կազմել հարցերը՝ նախապես ճշտելով դրանց տիպերը (եզրույթների և պատմական անձանց իմացության վերաբերյալ, պատմական իրադարձությունները, երևույթները, պրոցեսները հասկանալուն ուղղված): Բոլոր տիպերի հարցեր պետք է ունենա նաև մասնագիտական խմբի ղեկավարը:

Մրցույթին կարող է մասնակցել երեքից վեց մարդ: Եթե երեխաները շատ են, ավելի լավ է բաժանել երկու և ավելի խմբերի, իսկ մարտն անցկացնել երկու փուլով:

 «Պատմական մարտն» առանձնապես գնահատելի է նրանով, որ անցկացման համար թանկարժեք սարքավորումներ չեն պահանջվում: Ընդամենը հարցերը գրանցելու նոթատետր, ցուցանիշների գրանցման աղյուսակ, ավազի ժամացույցներ՝ մեկ և երկու-երեք րոպեանոց:

«Պատմական կռիվը» բաղկացած է մի քանի փուլերից:
I — եզրույթներ
II — անհատականություններ.
III — հասկանալուն ուղղված հարցեր:

Յուրաքանչյուր փուլի սկզբում ուսուցիչն ասում է այն չափանիշները, ըստ որոնց պատասխանը կհամարվի ճիշտ և լիարժեք, որից հետո մասնակիցները հերթով հարցեր են տալիս միմյանց:

1-ին և 2-րդ  փուլերում պատասխանի համար  մեկ րոպե կարելի է մտածել: Շատ կարևոր է լրացումների հերթականության սկզբունքը պահպանելը. լրացնելու առաջնահերթ իրավունք ունի «պատմական մարտից» առաջ հրապարակված ցուցակում պատասխանողի հաջորդը, էական լրացումը գնահատվում է 0.5 միավոր: Շատ կարևոր է հերթական լրացումի սկզբունքը պահպանել:

«Պատմական մարտի» յուրաքանչյուր փուլում կարող են լինել կամայական թվով մրցաշրջաններ: Յուրաքանչյուր փուլի ավարտից հետո հաշվարկվում են միավորները, և ուսուցիչը հայտարարում է մասնակիցների վարկանիշը, ձևակերպում է անհաջող հարցերի և պատասխաների պատճառները, խորհուրդներ տալիս:

Երրորդ փուլում ըմբռնմանն ուղղված հարցեր են, որոնք ենթադրում են որևէ խնդրի առաջադրում և լուծում, պատմական իրադարձությունների, երևույթների և գործընթացների պատճառա-հետևանքային կապերի որոշում,  առաջադրված հարցի վերաբերյալ սեփական տեսակետի փաստարկված շարադրում: Քանի որ սա «մարտի» ամենաբարդ փուլն է, ելույթին պատրաստվելու համար ավելի շատ ժամանակ՝ 2-3 րոպե, պիտի տրամադրվի: «Պատմական մարտի» այս փուլում բանավեճ կարող է առաջանալ, և դա, հասկանալի է, պետք է ամեն կերպ խրախուսվի:

Ցանկալի է երեխաներին սովորեցնել   հղում անել պատմական գրավոր աղբյուրների, փաստաթղթերի ժողովածուների, ուսումնական կամ տեղեկտվական հրատարակությունների, որոնցից հարցը կամ պատասխանը տալու համար տեղեկություններ են օգտագործել:
Այս փուլում պատասխանները գնահատելու համար պետք է նախատեսել ավելի շատ միավորներ, քան «պատմական մարտի» 1-ին և 2-րդ փուլերում: Այս փուլի ավարտին մասնակիցները վերլուծում են և´ իրենց պատասխանները, և´ իրենց ընդդիմախոսների պատասխանները:

Երեխաները կարող են հոգնել բազմաթիվ հարցերից, պատասխաններից և լրացումներից: Որպես «փոփոխություն» կարելի է առաջարկել  կողմնորոշման մրցույթ.

Մասնակիցներին առաջարկվում է տեքստերի նախօրոք պատրաստված հատվածներ: Եթե երեխան կարող է ըստ վերոհիշյալ կետերի  մեկ կամ ավելի պատասխան տալ, դեռ կարդալու ժամանակ նա ձեռք է բարձրացնում:

Միավորների առավելագույն քանակը, որ մասնակիցները կարող են ստանալ  այս մրցույթի արդյունքում, չորս միավորն է: Եթե տվյալ տեքստի վերլուծության ժամանակ սովորողը մեկ սխալ պատասխան է տվել, նա այլևս չի մասնակցում:

 «Պատմական մարտի» մոտավորապես 1,5-2 ժամ է տևում, սակայն մեր փորձում եղել են դեպքեր , երբ ավելի փորձառու և «կոփված» սովորողների մասնակցությամբ «մարտը» ձգվել է 3-3,5 ժամ:
Խմբի ղեկավարը պետք է հիշի, որ «սկսնակ մարտիկները» սկզբնական շրջանում շուտ կհոգնեն, ուստի առաջին «մարտը» կարող է լինել մեկ փուլով, իսկ նրա տևողությունը չպիտի անցնի 30-45 րոպեից:

Խմբի  ղեկավարը նշում է բոլոր հարցերը, որոնցից կազմվում է «պատմական մարտի» տվյալների բազան: Համառորեն խորհուրդ ենք տալիս մասնագիտական խմբի մասնակիցներին սովորեցնել պարբերաբար գրի առնել ոչ միայն իրենց չիմացած փաստերը և տեղակատվության աղբյուրները, այլև խմբի մյուս մասնակիցների մեկնաբանությունները:

Ուրվագծում

Մի անգամ Մոսկովայի Կազանի շրջանի N2 գիշերօթիկ վարժարանից Յուրի  Լազարևի խմբի մի սովորող հայտարարեց, որ պատմությունը իրադարձությունների, երևույթների և գործընթացների պատճառա-հետևանքային կապերն ուսումնասիրող գիտություն է, այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է խմբային աշխատանքի այնպիսի ձև, որն այդ կարողությունը կզարգացներ: Փորձերի և սխալների մեթոդով մի քանի փորձից հետո ընտրվեց  ուսումնական գործունեության մի ձև, որն «ուրվագծում» կոչվեց:

«Ուրվագծումը» բաղկացած է մի քանի փուլից:

1-ին փուլ (5 րոպե): Յուրաքանչյուր մասնակից, այդ թվում ուսուցիչը, տետրի զույգ թերթի վրա նկարում է փոխկապակցված իրադարձությունների, երևույթների գործնթացների գծապետկերը՝ նշելով դրանց պատճառները (օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ), պայմանները, արդյունքներն ու նշանակությունը: Ուրվագծեր կազմողները պետք է բավարար տեղ թողնեն դրանք լրացնելու համար:

2-րդ փուլ  (15-20   րոպե): Յուրաքանչյուրը  մասնակից լրացնում է ստացված գծապետկերը և դա փոխանցում հաջորդին:

3-րդ փուլ (10-15 րոպե): Յուրաքանչյուրը նայում է արդեն լրացված գծապատկերները և լրանցնում դրանք, հակառակ երեսին արվում են ուրվագծի կազմման և դրա բովանդակության վերաբերյալ դիտողություններ:

4-րդ փուլ (5-10 րոպե): Գծապետկերներն ավարտուն տեսքով վերադարձնում են հեղինակներին՝ ծանոթանալու և լրացնելու:

5-րդ փուլ: Յուրաքանչյուր մասնակից հերթով գալիս է գրատախտակի մոտ և ներկայացնելով իր գծապատկերը՝ պատմում, թե ինչ է գրանցել ինքը, ինչ են ավելացրել են մյուսները, կարդում է դիտողությունները և պատասխանում հարցերին:

Երեխաները սովորում են ոչ միայն փաստարկված և ճիշտ արտահայտել իրենց տեսակետները, այլև միասին աշխատել տարբեր նյութերով և ստանալ խմբակային մտավոր արդյունք:

Խմբային այս տեսակի պարապմունքի  հատուկ արժեքն այն է, որ նրա յուրաքանչյուր մասնակից իր գործընկերներից պահանջում է հստակ  և որակյալ  աշխատանք:

Ինչպես «պատմական մարտին» պատրաստվելու ժամանակ, սովորողները նախօրոք պետք է մտածեն գծապատկերների մասին:

«Որվագծման» հիմնական խնդիրն այն է, որ սովորողներն աշխատում են տարբեր արագություններով, այդ պատճառով էլ մի քանիսն են հասցնում ծանոթանալ մեծ թվով գծապատկերների հետ:

Շատ կարևոր է սովորողներին զգուշացնել, որ գրեն խոշոր և հասկանալի. դա  խնայում  է  ժամանակը:

«Ուրվագծման» անցկացում նախապատրաստելու ժամանակ խմբի խմբավարը պետք է իրեն մատչելի բոլոր աղյուսակներն ու գծագրերը մշակի, սովորողներին առաջարկի լրացնել դրանցից մի քանիսը, քննարկել, թե աղյուսակների և գծագրերի ինչ տեսակներ են հանդիպում տեղեկատվական գրականության մեջ, ինչ մտություններ են անհրաժեշտ դրանք լրացնելու համար:

Սովորողները պետք է հասկանան պարապմունքի իմաստը`գծապատկերների ինքնուրույն կազմում ու լրացում, ինչպես նաև դրանց քննարկում, հասկացությունների մասին հստակ պատկերացում ունենան. օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներ, առիթ, պատմական իրադարձություններ, երևույթներ, գործընթացներ, արդյունքներ, նշանակություն:

Պատմական ակնարկ և գրախոսություն

Ավանդաբար  «պատմություն» դպրոցական առարկան համարում են բանավոր, սակայն անհրաժեշտ է երեխաներին սովորեցնել հստակ շարադրել իրենց մտորումները, փաստարկել պատմական իրադարձության, երևույթի, գործընթացի մասին սեփական տեսակետր ոչ միայն բանավոր, այլ և գրավոր:

Օլիմպիադայի ամենատարածված առաջադրանքներից մեկը պատմական ակնարկն է: Պատմության երեք հանրապետական և երեք ռուսական օլիմպիադաների ժամանակ N2 գիշերօթիկ վարժարանի մասնագիտական խմբի մասնակիցները ծանոթացել են պատմական ակնարկ գրելու տարբեր մոտեցումների, և այդ փորձի հիման վրա առանձնացնում ենք այդ տիպի առաջադրանքի համար հետևյալ չափանիշները:

1. Աշխատանքի բովանդակությունը պետք է ամբողջովին համապատասխանի տվյալ թեմային և սպառի այն. եթե թեման շատ  ընդարձակ է ձևակերպված, ապա կարելի է թեման և ուսումնասիրվող խնդիրը նեղացնել:

2. Խնդրի, նպատաուղղվածության և առաջադրանքի հետազոտման դրվածքը:

3. Այս ժանրը ենթադրում է  խնդրի  մասին դատողությունների փաստարկվածություն:

4. Հեղինակի սեփական դիրքորոշման հստակ ներկայացում:

5. Դատողությունների ճշգրտություն և խիստ տրամաբանվածություն (պահանջվում է պլանի առկայություն):

6. Տարբեր դատողությունների համապատասխանություն:

7. Եզրույթների, փաստերի տեղին գործածում, պատմական անհատների տեղին հիշատակում:

Նպատակահարմար է մասնակիցների համար ժամանակ և ծավալ սահմանել: Անհրաժեշտ է, որ մինչև մաքրագրելը երեխաները մի քանի անգամ վերընթերցեն տեքստը՝ բոլոր չափանիշների համաձայն ստուգելով և անհրաժեշտության դեպքում լրացնելով:

Ակնարկի վրա սովորողները կարող են աշխատել ոչ միայն անհատապես, այլև խմբերով:    

Քանի որ սովորողները նախօրոք են ծանոթանում պատմական ակնարկին ներկայացվող պահանջներին և չափանիշներին, աշխատանքները քննարկելիս նրանք կարող են գործընկերների և իրենց սեփական սխալները գտնել: Առավել հանդիպող սխալներն են.

1. Նկարագրական կամ վերհիշական աշխատանք. սովորողները հիշողությամբ վերարտադրում են դասագիրքը կամ այլ գրականություն:

2. Ավելորդ բանասիրականություն:

3. Աննպատակ ելք թեմայի սահմաններից:

4. Ոչնչով չհիմնավորված  գնահատող  քննարկում:

5. Շարադրման տրամաբանության խախտում:

6. Հետևությունների անհամապատասխանություն ընտրված թեմային և դատողությունների ընթացքին կամ դրանց բացակայություն:

7. Հեղինակի անձնական դիրքորոշման անորոշությունը կամ դրա բացակայություն:

8. Ավելորդ, հուզավառության հասնող, հաճախ կեղծ զգացմունքայնություն:

9. Թեմայի չհասկացածություն, որը կարող է արտահայտվել մասնագիտական լեզվի ոչ համապատասխան գործածմամբ, աշխատանքում պրոբլեմային մոտեցման բացակայությամբ, պատմական աղբյուրները չիմանալով:

Պատմական ակնարկ գրելու և քննարկելու հետ նպատակահարմար է նաև գրախոսել սովորելը: Մասնագիտական խմբի յուրաքանչյուր մասնակից վիճակահանությամբ գրախոսում է ընկերներից մեկի աշխատանքը:

Վերլուծությունը պատմական ակնարկի վերլուծությունն է, յուրօրինակ «ակնարկ ակնարկի մասին», որում գրախոսողը պիտի նշի տեքստի ուժեղ և թույլ կողմերը, աշխատանքի բովանդակության մասին հարցեր ձևակերպել, աշխատանքը լավացնելու առաջարկներ անել և ինչպես նաև գնահատել ներկայացված աշխատանքի որակը:

Թարգմանեցին քոլեջի երկրորդ կուրսի ուսանողուհիները