«Գնդիկներ և տուփերը» դասարանում

Հարմարության համար պայմանավորվեցինք տուփերը աջից ձախ համարակալել:
Նախքան հարցի առաջադրումը պետք է համոզվել, որ բոլոր սովորողները հասկացել են խնդրի պայմանները: Դրա համար փորձում ենք փոքր թվով գնդիկների պայմանով:
Դասարանում նախ փորձել ենք 17 գնդիկով: Սովորողներն աշխատում էին մենակ կամ զույգերով (ընդհանրապես, մաթեմատիկայի դասերին աշխատանքի կազմակերպումը մեծաքանակ խմբերով խորհուրդ չի տրվում): Հետո փորձեցինք 108 գնդիկի դեպքը: Յուրաքանչյուր դեպքում խմբերից մեկը ցույց տվեց ստացված վերջնական պատկերը և մեկնաբանեց յուրաքանչյուր քայլը: Հաջորդ փուլում աշխատեցին զույգերով: Զույգերից յուրաքանչյուրը գնդիկների սկզբնական որևէ թվի համար կազմեց վերջնական պատկերը: Զույգերը ստուգեցին միմյանց կատարածները: Կատարված աշխատանքի արդյունքում բոլոր սովորողները կարողացան կիրառել խնդրի պայմանները և երկու եզրակացություն արեցին.

• եթե գնդիկների քանակը զույգ է, ամենաաջ (առաջին) վանդակը դատարկ է մնում, իսկ եթե կենտ է` գնդիկ է լինում,
• ինչքան գնդիկների սկզբնական քանակը շատ է լինում, այնքան ավելի մեծ համարով տուփում է գնդիկ հայտնվում:

Սովորողներն աշխատում էին մի մասը միայնակ, մի մասը` զույգերով: Սովորողներին տրամադրված ժամանակի ավարտից հետո փորձեցինք պարզել, թե ով ինչպես է աշխատել: Նրանց հիմնական մասը գնացել էր փորձելու ճանապարհով, բայց հաջողության չէր հասել:  Տիգրանն ասաց, որ 127 է ստացել: Երբ փորձեցինք 127 գնդիկի համար, պարզվեց, որ ամենաձախ տուփը (8-րդը) դատարկ է մնում: Կարճ ժամանակ հետո նա հայտարարեց՝ 255: Ստուգեցինք և տեսանք, որ հարցի պատասխանը գտնված է: Տիգրանն ասաց, որ ինքը այս խնդրին մոտեցել է, որպես վերջից լուծվող խնդրի և ներկայացրեց իր լուծումը (1): Դրանից հետո լուծեցինք մի քանի խնդիր, երբ վերջական տարբեր պատկերների դեպքում, օգտվելով Տիգրանի առաջարկած եղանակից, պետք էր գտնել գնդիկների սկզբնական քանակը: Աշխատանքի հաջորդ փուլում փորձեցինք կիրառել մաթեմատիկական խնդիրներ լուծելու օգտակար մի հնարք` երբ խնդիրը դժվար է լուծել, փորձենք այն պարզեցնել: Քննարկման արդյունքում որոշեցինք, որ մեր խնդիրը կարելի է պարզեցնել տուփերի քանակը նվազեցնելով: Եթե ունենայինք 1 տուփ մեզ պետք կլիներ 1 գնդիկ: Երկու տուփի դեպքում` երեք գնդիկ: Այդպես տուփերի քանակն ավելացնելով կազմեցինք հետևյալ աղյուսակը.

Սովորողներին առաջարկեցի կռահել, թե ինչ թիվ կլինի 5 տուփի դեպքում: Վարդանն ու Շուշանը, որ իրար հետ էին աշխատում, ասացին՝ 31: Փորձեցինք, համոզվեցինք, որ ճիշտ են ասել: Նրանք բացատրեցին, թե ինչպես էին գտել այդ թիվը. 3-ը 1-ից մեծ է 2-ով, 7-ը 3-ից` 4-ով, 15-ը 7-ից` 8-ով:Այստեղից էլ ենթադրել էին, որ հաջորդ թիվը 15-ից մեծ կլինի 16-ով: Շարունակեցինք լրացնել աղյուսակը:

Այս ճանապարհով էլ գտանք 255 թիվը: Այս աղյուսակը շարունակելով՝ տուփերի ցանկացած քանակի դեպքում կարող ենք հարցի պատասխանը գտնել: Առաջարկեցի ուսումնասիրել գնդիկների անհրաժեշտ քանակն արտահայող թվերը և փորձել բանաձև գտնել դրանց համար: Երբ երկու հարևան թվերի տարբերությունները գրեցինք մի տողով` 2; 4; 8; 16; 32; 64,128, սովորողներն ասացին, որ դրանք 2-ի աստիճաններն են, իսկ գնդիկների քանակները 2-ի աստիճաններից 1-ով փոքր թվերն են`, , , և այլն: Եթե ունենայինք n  հատ տուփ, որպեսզի վերջում բոլոր տուփերում գնդիկ լիներ, մեզ սկզբում պետք կլիներթվով գնդիկ:  Ստացված բանաձևը փորձեցինք աղյուսակում բերված մյուս թվերի համար և տեսանք, որ ճիշտ պատասխան ենք ստանում: Այս փուլում նշեցի, որ ճիշտ պատասխանների ստացումը դեռ ապացույցը չէ այն փաստի, որ մեր ստացած բանաձևը ճիշտ է: Այդ բանաձևի ճշմարտացիության ապացուցումը մեզ առայժմ չի հետաքրքրում:

Առաջադրված հարցի պատասխանն ստանալու համար չորս եղանակ փորձեցինք.

• ուղղակի փորձերի եղանակը,
• վերջից լուծելու եղանակը,
• աղյուսակի միջոցով լուծելու եղանակը,
• բանաձևի միջոցով լուծելու եղանակը:

Քննարկեցինք այդ եղանակների լավ ու վատ կողմերը: Առաջին ճանապարհը շատ աշխատատար էր, և չնայած որ սովորողները շատ թվերի համար փորձել էին, պատասխանը ոչ մեկը չէր ստացել: Նշեցինք, որ այս ճանապարհով կարող էինք հասնել արդյունքի, բայց երկար ժամանակ կպահանջվեր: Երկրորդ եղանակով կարող ենք գտնել, բայց ամեն անգամ պետք է կլինի խնդիրը վերջից լուծել: Աղյուսակի եղանակով ավելի հեշտ է, բայց ամեն անգամ պետք կլինի աղյուսակի բոլոր նախորդ վանդակները լրացնել: Հարցի պատասխանը գտնելու ամենակարճ ճանապարհը բանաձևն է (ափսոս, որ այդ բանաձևի ճշմարիտ լինելը չենք ապացուցել):

Շարունակելի

(1) Խնդիրների լուծման թվաբանական մեթոդներ, Գ. Բեդիրյան, Գ. Հակոբյան, Շաղիկ, 1993թ.