Թամեռլան Թադտաև

Խաղաղության ծխամորճը

Փոքրիկ Թամուկը դպրոց էր վազում: Նա կատարելապես երջանիկ էր: Մի շաբաթ առաջ հայրը վերադարձել էր Ռուսաստանից, որտեղ փող էր աշխատում, և այսօր վերջապես հեռուստացույց գնեց երաժշտական խանութից: Այժմ Թամուկը Շտիրլիցի մասին ֆիլմը չի դիտի  Իգերենց տանը, ում մայրը գեղեցիկ է, բայց չար, կարծես կապը կտրած: Դե, արդեն հերիք է, ինքն այլևս այդ ամբարտավան հարուստների տուն ոչ մի դեպքում չի գնա:

Դպրոցում էլ ստելու կարիք չի լինի: Չէ՞ որ Թամուկը բոլորին ասում էր, թե իբր իրենց տանը մեծ հեռուստացույց կա և «Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» ֆիլմը դիտելու են գալիս հարևանները: Արդեն զզվացրել են: Խղճները լրիվ են կորցրել: Մայրիկը՝ Իրան, քշում է նրանց, իսկ սրանց հեչ վեջն էլ չէ: Ուռած-փքված գնում են, իսկ հաջորդ օրը կրկին սողում են քծնող ժպտիկներով.

- Իրա մորաքույր, կարելի՞ է կինո նայել: Իգերի մայրը մեզ կրկին վռնդեց:

- Դե, իհարկե, նայեք, - ասում է Իրա մայրիկը,- ես հո այնպես չար չեմ, ինչպես ոմանք, որ վռնդեմ խեղճ երեխաներին: Եվ սկահակի միջի կոֆետներն էլ կերեք, մի՛ վախեցեք: Դրանք սիրունության համար չեմ սեղանին դրել:

 - Շնորհակալություն, Իրա մորաքույր: Էլ չենք գնա բեմբիզ Իգերենց, ում մայրն այդպես կատաղած է:

- Խնդրեմ, համեցեք, կարող եք թեկուզ մինչև լույս նստել; Ե՛վ սերկևիլի մուրաբայով կհյուրասիրեմ, և՛ տանձի խոշապ կբացեմ: Խմե՛ք, անուշ լինի…

Թամուկը վազեց անցավ փոքր կամուրջը և կանգ առավ տաքսիստ Նուգզարի երկհարկանի մեծ տան մոտ: Ներսում, հավանաբար, 10 սենյակից պակաս չէ, մոտավոր հաշիվ արեց Թամուկը՝ նախանձով նայելով ներքևի հարկի վարագուրված լուսամուտներին: Իսկ մերն ընդամենը երկուսն է, եթե սենյակ հաշվենք ոչ մեծ կցակառույցը: Իհարկե, եթե հայրիկն էլ տաքսիստ աշխատեր, ինքն էլ դրանից ոչ փոքր տուն ձեռք կգցեր, և այդ ժամանակ Թամուկը ուժեղ ապտակներ չէր ստանա ավագ քրոջից, որը դաս էր սովորում կաթնակեր եղբայրիկի լացի ներքո, որը մշտապես նվնվում էր: Դպրոցը հենց այդտեղ էր, անկյունադարձին, և զանգը «գտավ» Թամուկին Նուգզարի այգու դեղձենու վրա: Մի մեծ և հյութեղ դեղձ նա արդեն հասցրել էր խժռել, կանգնած ճյուղի վրա, ու քիչ էր մնացել խեղդվեր կորիզից: Մյուսի քաղցր պտղամիսը միայն երեսանց կծեց և դալկադեմների հետ մարտի պատրաստ հնդկացու նման թռավ խոտի վրա: Նա չէր ցանկանում աղտոտել իր նոր մոսկովյան համազգեստը ոտնատակ եղած փտած դեղձերով, թե չէ Ինչուչունի որդի Վիննետուից ոչ վատ գլուխկոնծի կտար: Դալկադեմները, հավանաբար, տակներն արեցին՝ տեսնելով, թե ում հետ գործ ունեն, և հայացքներ փոխանակելով՝ մնացին պառկած գորշացած խոտի մեջ:

- Սա ապաչիների հողն է,- ասաց Թամուկը`մեծ ռազմիկը, և մարտակոչ արձակելով, ինչպես հնդկացիները «Վիննետուն՝ Ինչուչունի որդին» ֆիլմում, ճանկեց գրքերով պայուսակը, մագլցելով անցավ ցանկապատի մետաղալարե ցանցի վրայով, ընդ որում քիչ մնաց պատռեր շալվարը: Ա՛յ թե կպատժեր Իրա մայրիկը, մտածեց նա, ճիգ թափելով հայացք ձգել իր վրա ետևից, երբ հանկարծ նկատեց փրչոտ շանը, որն ընկել էր իր պոչի հետևից: Թամուկը կանգ առավ և աչքը չկտրելով փողոցային շնից, կռացավ, որպեսզի քար վերցնի: Շունը ևս դադարեց պտույտներ անելուց և ականջները սրելով ու հոտոտելով, զննում էր դպրոցականին: Վտանգ զգալով՝ նա պուկ եկավ: Գլաքարը թռավ շան վրայով, և նա կաղկանձելով արագացրեց վազքը: Մոտիկից անցնող բեռնատարը փոշի բարձրացրեց: Թամուկը մի կողմ քաշվեց և էն է՝ ուզում էր ուղղել համազգեստը, երբ նկատեց Կուչային:

- Վա˜, ո՛ւմ եմ տեսնում,- քմծիծաղ տվեց Թամուկը:- Մոտ արի ու նայիր հետևից: Ոնց որ շալվարս պատռել եմ: Դե մի՛ վախեցիր, չեմ կծում:

Կուչան զգուշորեն մոտեցավ նրան և րոպե անց պառկած էր ասֆալտի վրա, փորձելով պաշտպանել դեմքը Թամուկի բռունցքներից:

- Այդ ո՞ւմ վրա էիք քար շպրտում ամռանը, հը՞: Ավտոդողի վրայից ընկա և ջուրը նրան քշեց դեպի Գուր: Վիտան մազերիցս բռնած դուրս քաշեց, փորս լիքը ջուր…


- Վայմե˜ դեդա,- զռռում էր Կուչան:- Բա՛ց թող: Ես էնտեղ չեմ եղել:

- Հեքիաթներդ ուրիշին պատմիր: Քեզ և չաղ Գոչային ես միանգամից ճանաչեցի: Նրան էլ ձեռքս կհասնի: Իսկ հիմա ստացի՛ր, մորդ…

-Մորս մի՛ հայհոյիր… Կփոշմանես… Վա~խ: Ատամս կոտրեցիր…

- Կփոշմանե՞մ: Ումո՞վ ես ինձ վախեցնում: Դե լսիր`շենի դեդա… Էլի ես ուզո՞ւմ, հա՞:

- Մորս մի՛ հայհոյիր… Նա… նա մահացել է:

Թամուկը բարձրացրեց բռունցքը և քարացավ: Հետո ելավ Կուչայի վրայից և նրան ձեռք մեկնեց:

- Ինչո՞ւ էիր լռում,- փնթփնթաց նա: - Ներիր…

Կուչան հրեց մեկնված ձեռքը և վեր կացավ՝ արյուն թքելով: Գլուխը կախած՝ նա քարշ եկավ ամայի խճուղով ներքև, իսկ Թամուկը կռանալով հավաքեց ասֆալտի վրա ցիրուցան եղած, մտահնար վրացերենով տետրերն ու գրքերը: Խցկելով դրանք կանաչ թղթապանակի մեջ՝ նա հասավ կուզիկացած Կուչային:

- Առ, վերցրու քո գրքերը և ներիր,- ասաց Թամուկը:- Ախր չգիտեի մորդ մասին… Այսինքն… Ես էդ չէի ուզում ասել: Դե, խփիր ինձ, միայն ոչ ուժեղ, թե չէ նորից կչարանամ: Լսիր, ես երեք ռուբլի ունեմ: Ուզո՞ւմ ես ծխախոտ առնենք և գնանք զբոսայգի: Ծխենք խաղաղության ծխամորճը, հա՞: Դու դալկադեմ կլինես, իսկ ես կարմրամորթ, կամ հակառակը: Ընտրիր: Դե վերցրու քո գրքերը…
Կուչան մաքրեց աչքերը և թղթապանակը խոթեց թևատակը:

- Բայց դու դպրոց պիտի գնաս,- ասաց նա:

-Թքած դպրոցի վրա: Լսիր, մի անգամ տեսա, թե դու ինչպես ես ծուխը ներս քաշում և օղակներով բաց թողնում: Կսովորեցնե՞ս:

-Իհարկե: Իսկ հե՞շտ է երկրորդ հերթ դպրոց գնալը:

- Քեզ ո՞նց ասեմ: Հինգերորդ դասարանում հենց էդ էի երազում: Իսկ հիմա նույնիսկ ափսոսում եմ: Ահա դու, օրինակ, արդեն դասերդ վերջացրել ես ու ազատ ես, իսկ ես մինչև իրիկուն պետք է նստեմ նստարանին և վզակոթիս ուտեմ չսովորած դասի համար:

- Ձե՞զ էլ են ծեծում դասատու ները:

- Էն էլ ոնց: Իսկական գեստապոյական են: Հատկապես օսերենի ուսուցչուհին: Էնքան էլ ուժեղ է: Սկզբում ձգում է ականջդ, իսկ երբ դու արդեն ոտքերիդ մատների վրա ես և պատրաստ սլանալու դեպի առաստաղ, խփում է գլխիդ նշանի հաստ մատանիով:

Պատմելով՝ Թամուկը թափ էր տալիս փոշին Կուչայի հագուստի վրայից և նույնիսկ նրան տվեց իր կեղտոտ թաշկինակը, որպեսզի սրբի դեմքի արյունը: Մաքրելուց հետո գնացին Սադովոյի անկյուն՝ Բաբոյի խանութը,  և այնտեղ առանց փնթփնթան Բաբուլյայի ամեն տեսակ հարց ու փորձի, հինգ տուփ «Պրիմա» և մի տուփ լուցկի գնեցին: Կուչան ցանկացավ մտնել նաև կաղ Ժուժուի կրպակը և գարեջուր վերցնել, եթե, իհարկե, չվռնդի, պայթի-տրաքի կարելի էր լիմոնադ գնել, բայց ջնջված ցուցանակի տակի դուռը կողպված էր: Նրանք վազելով անցան փողոցը և թեքված վանդակապատ դարպասներով ներս ծլկեցին զբոսայգի: Բռնցքամարտի դպրոցի մոտով, որտեղից լսվում էին մարզիկների գոռում-գոչյունները և դոփյունները, խշխշացնելով ժանգոտ տերևները  դպրոցականներն անցան, ապա կանգ առան և շուրջները նայեցին:

- Կարծես ոչ ոք չկա,- ասաց Կուչան և, թղթապանակը հսկայական բարդու տակ գցելով, նստեց գրքերի վրա: Թամուկը նստեց նրա դիմաց՝ հենվելով պայուսակին:

- Լավն է պայուսակդ,- ասաց Կուչան՝ բացելով «Պրիմայի» կարմիր տուփը: – Տես, է՛, անձրև եկավ: Ըքը-ըքը: Առանց ֆիլտրի միշտ թունդ է, բայց հայրս միայն սրանք է ծխում: Բա դու չես փորձո՞ւմ:

- Կփորձեմ, իհարկե: Ըքը-ըքը: Ընդհանրապես թունդ չեն: Ըքը-ըքը, Կարող եմ բոլոր վեց տուփն էլ ծխել:

- Ծուխը նե՞րս քաշելով:

-Ոչ, իհարկե: Դե՛, ինքդ ծուխը ներս քաշիր… Իսկ օղակնե՞րը, օղակնե˜րը: Վարպետ ես: Վաղո՞ւց ես ծխում:

-Առաջին դասարանից:

-Օհո˜, դու հիմա վեցում ես չէ՞, ինչպես ես: Հը, հինգ տարում ես ծուխը հետույքիցս բաց թողնել էլ կսովորեի:

Կուչան հռհռաց.

- Դժվար թե: Իսկ ահա աչքերից կարողանում եմ: Ուզո՞ւմ ես ցույց տամ: Միայն նայիր ուղիղ աչքերիս և ոչ մի ուրիշ տեղ:

- Վա˜յ, ձեռքս վառեցիր:

- Հա-հա, ըքը-ըքը, բոլոր հիմարիկները սրա վրա քաշվում են:

- Նորից ծեծ ես ուզում, շենի… Դե լավ… Իսկ տանը գիտե՞ն, որ դու ծխում ես:

- Գլխի են ընկնում: Բայց թքած: Մեծերից եմ օրինակ վերցնում, իսկ նրանք բոլորը ծխում են: Լսիր, իսկ ինչո՞ւ էիր Նուգզարի այգին մտել: Քեզ որ բռներ, մորս արև, երկու մասի կբաժաներ:  

-Ի՞նչ երդվեցիր: Ախ հա… Դե, սկզբում նա դեռ ստիպված կլիներ բռնել ինձ, իսկ դա այնքան էլ հեշտ չէ: Տեսար չէ՞, ինչ ճարպիկ եմ: Այդ այդպես: Բայց բանն այն է, որ նրա կինը հիվանդ է պալարախտով, և նա կնոջը տարել է Աբասթուման: Այդպես ասում էր մայրս երեկ, իսկ նա գիտի, հավատա ինձ:

- Որտեղի՞ց:

- Ո՞նց որտեղից:  Չէ՞ որ բուժքույր է աշխատում տուբդիսպանսերում, ըքը-ըքը:

Կուչան ըմբռնումով գլխով արեց և կրկին օղակներով ծուխ բաց թողեց:

-Լսիր,- ասաց գունատված Թամուկը:-  Քեզ մատով էլ չէի դիպչի, եթե իմանայի մորդ մասին… Ինչ-որ սիրտս խառնում է… Վախ, շատ վատ եմ…

Նա տեղից մի փոքր բարձրացավ և օրորվելով հենվեց ծառին: Կուչան աչքը նրանից չէր կտրում:

-Գիտես.- ասաց Կուչան դանդաղ բարձրանալով:- Մայրս մահացել, երբ Էկուին  էր ծնում:

- Վատ եմ զգում,- մռթմռթում էր Թամուկը:- Էկան` քո քույրը այսպես մեծ քթով, հա՞:  Նրան բեմբիզ Իգերն է սիրահարված… Վախ… Պետք չէր էսքան ծխել: Դե գնացեք բոլորդ, ձեր…

Կուչան նետվեց նրա վրա և տապալեց թաց տերևներին: Բայց չանցավ նույնիսկ մեկ րոպե ու հարձակվողը հայտնվեց մեջքին պառկած վիճակում: Թամուկը նստել էր նրա վրա և դեմքը դեմ տալով անձրևին, փնթփնթում էր.

- Ի՛նչ վատ եմ: Դու ես մեղավոր: Պետք չէր քար շպրտել… Մենք պարզապես լողում էինք Մամիսանտուբանի մոտով: Ցանկանում էինք դողերին նստած մինչև Գորի հասնել, իսկ դուրս սողացինք Էրգենետիում, կապտուկներով…Լավ, հերիք է: Վեր կաց ու կորի ստեղից…Դե ինչ, վեր կացա՞ր: Ծխախոտն էլ կարող ես քեզ վերցնել… Ոչ, սպասի, հիմա կմեռնեմ, ինչպես Բոկան: Նա էլ թոքախտավոր էր… Աղաչում եմ քեզ, շտապ օգնություն կանչի, հա՞: Վերցրու ողջ մանրը, միայն երկու կոպեկը գցի ավտոմատ և հավաքի զրո երեք:

- Շտապ օգնությունն անվճար է,- ֆշշացրեց Կուչան, բայց փողերը վերցրեց ու խոթեց գրպանը:

- Շնորհակալություն, դու իսկական ընկեր ես: Մայրս ասում էր, որ հազն ու սրտխառնուքը թոքախտի առաջին նշաններն են: Ըքը-ըքը… Նաև ասում էր, որ հիվանդները արյուն են թքում: Թու… Ճիշտ է: Չի կարող պատահել, դու պռոշներս պատռեցիր: Հիմա ես ինչ-որ բան կկոխեմ բերանդ:

Թամուկը բարձրացավ ծնկած դիրքից և ճոճվելով շարժվեց Կուչայի վրա, որ կռացել էր ըմբշամարտիկի կեցվածքով:

- Մտածում ես, թե ես քո հետ կոխ կբռնե՞մ,- քմծիծաղեց Թամուկը:- Սկզբից քո փտած ատամները կջարդեմ…

- Ձեռ քաշի ինձնից, լսու՞մ ես,- ետ-ետ քաշվելով ճչում էր Կուչան:- Շենի՛ դեդա…Հասկացա՞ր:- Եվ հանկարծ սայթաքեց փտած ճյուղի վրա ու ընկավ: Նույն վայրկյանին Թամուկը նետվեց նրա վրա, բայց ծղրտաց ու ճլորեց: Կուչան  մի կողմ նետեց իրեն նեղացնողի անկենդան մարմինը և վերկացավ ձեռքում բռնած բռնցքաչափ գլաքարը: Մոտ մի րոպե նա լուռ նայեց դեմքով ներքև անշարժ պառկած Թամուկին, վայր գցեց քարը, շրջվեց ու դիմեց փախուստի… Թրջված ու գզգզված, նա կանգնեց Նուգզարի տան մոտ շունչ առնելու: Շուրջը նայելով՝ փախստականը համոզվեց, որ հետապնդում չկա, կեղտոտ ափերը պարզեց ջրհորդանից չռռող, տաքսիստի ցինկապատ տանիքին թմբկահարող անձրևի տակ և ցնցվեց. զբոսայգուց իրեն հասավ հնդկացու մարտակոչը:

2009թ., փետրվար

Ռուսերենից թարգմանեց Աշոտ Տիգրանյանը