Նաիրա Դալուզյան

Ամեն ինչ սկսվում է հետաքրքրությունից

Երեխաներին հետաքրքրում է շրջապատող աշխարհի և տիեզերքի հետ կապված ամեն ինչ: Նրանք սիրում են ուսումնասիրել, հասկանալ այն ամենը, ինչը խորհրդավոր և անհասկանալի է թվում: Նրանց հատկապես հետաքրքրում է  տիեզերքը` իր անսահմանությամբ և խորհրդավորությամբ: Նրանք կարող են հազարավոր հարցեր տալ, երբեմն նույնիսկ չլսել դրանց պատասխանն ու ինքնուրույն եզրահանգումներ անել:

Ես փորձում եմ բավարարել երեխաների հետաքրքրությունը, բայց ոչ երբեք նրանց պատրաստի պատասխաններ տալով (մանավանդ, որ ինքս էլ նրանց տված բոլոր հարցերի պատասխանները չունեմ):  Նրանք ստիպված են լինում շատ հարցերի պատասխաններ ինքնուրույն  գտնել: Նրանց ամեն մի հարցը դառնում է հետազոտական աշխատանքի խթան, և երեխաները սկսում են փնտրել, հարցնել, կարդալ, հայտնաբերել: Նրանք տարբեր աղբյուրներից /համացանցից, հանրագիտարաններից, այլ գրքերից/ թեմայի վերաբերյալ տեղեկություններ են հավաքում: Նրանք փորձում են իրենց գտած նյութերից ընտրել այնպիսի ինֆորմացիա, որը նոր է, հետաքրքիր է։   Նրանց հետ փնտրում, կարդում և հայտնաբերում եմ նաև ես: Հաճախ լինում են դեպքեր, որ երեխաները շատ հետաքրքիր նյութեր են բերում, և ես ինքս էլ շատ բան եմ սովորում այդ նյութից: Շատ հաճախ հենց այդ նյութերն էլ դառնում են դասի նյութ: Դրանց շուրջ կատարում ենք լեզվական, երևակայական ստեղծագործական աշխատանքներ, խնդիրներ ենք կազմում և լուծում: Երեխաները շատ  են սիրում մնջախաղով ցույց տալ արև, լուսին, գիշեր, ցերեկ, նրանք նույնիսկ խմբով ցույց են տալիս արեգակնային համակարգը (մոլորակների պտույտը Արեգակի շուրջ):

Մենք զրուցում ենք մեզ շրջապատող աշխարհի, բնական երևույթների և տիեզերքի մասին: Յուրաքանչյուրը պատմում է իր իմացածը, ասում է իր կարծիքը և փորձում այն հիմնավորել: Երբեմն թվում է, թե այդ զրույցները, հարցերն ու պատասխանները վերջ չունեն: Լինում են դեպքեր, երբ երեխաների հարցերի պատասխանները շատ բարդ են և իրենց տարիքի համար անհասկանալի: Ուզում եմ այդպիսի մի օրինակ բերել.

Երեխաներին շատ էր հետաքրքրում, թե ինչպես է, որ լուսինը իր իրական չափսերը (կլորությունը) չփոխելով մեզ երևում է տարբեր չափերով (նորալուսին, կիսալուսին, լիալուսին): Ես փորձեցի նրանց համոզել, որ այդ փոփոխությունը իրենց համար հասկանալի չի լինի եթե նույնիսկ իրենք այդ հարցի պատասխանը  գտնեն և կարդան:Երեխաները համառեցին, և ես ցանկացողներին առաջարկեցի ինքնուրույն գտնել այդ հարցի պատասխանը, մի փոքրիկ նյութ պատրաստել և ներկայացնել: Հաջորդ դասին երեխաներից մեկը տեսնյութ էր պատրաստել: Տեսանյութում նա պատմում էր այդ պրոցեսի մասին, բայց նա խոստովանեց, որ միևնույն է չի կարողանում հասկանալ այդ ամենը:  Այս ամբողջ  գործընթացում կարևորն այն էր, որ երեխան հեազոտական աշխատանք էր կատարել, գտել էր իրեն հետաքրքրող տեղեկությունը:

Կան նաև շատ երևույթներ, բառեր, որ երեխաների համար անհասկանալի են, բայց նրանք դրանից չեն նեղվում, այլ փորձում են գտնել այդ բառերի «բացատրությունը», և պետք է ասեմ, որ շատ լավ հաջողում են: Որպես օրինակ ուզում եմ նշել «արբանյակ» բառը: Մենք անընդհատ կրկնում ենք` «Լուսինը երկիր մոլորակի արբանյակն է»։ Երեխաների համար սա նոր և  անհասկանալի տերմին է: Մենք միշտ նոր, անհասկանալի բառի բացատրությունը փնտրում ենք  բառարանում: Բացատրությունը գտնելուց հետո գտնում ենք այդ բառի հոմանիշներն ու հականիշները: Մենք պարզեցինք, որ արբանյակ նշանակում է ծառա, սպասավոր, իսկ հոմանիշներն են կամակատար, ուղեկից…. 

Եվ երբ նրանք իմացան, որ լուսինը միշտ Երկիր մոլորակի կողքին է և միշտ պտտվում է Երկիր մոլորակի շուրջ, որ Լուսինը կարծես թե ուղեկցում է մեր մոլորակին, իրենք որոշեցին, որ Լուսինը  Երկիր մոլորակի ուղեկիցն է. արբանյակ-ուղեկից:

Հետո մի այսպիսի հարց առաջացավ. «Ինչո՞ւ է արևը ցերեկները դուրս գ ալիս, իսկ լուսինը` գիշերները»: Այս հարցին հետևեց ռոդարիական հնարքներից մեկը` ինչ կլիներ եթե..
 
Ինչ կլիներ, եթե արևը արձակուրդ գնար:
Միշտ մութ կլիներ:  Վլադիկ
Մարդիկ ցրտից կմեռնեին: Աստղիկ
Երկրում ուրախություն չէր լինի: Լևոն
Արևն իր լույսը կտար լուսնին: Ռադիկ
Երկնքում միշտ լուսինը կլիներ: Հովիկ
Ամառ չէր լինի: Արաքս
Իր լույսը կթողներ մեզ մոտ նոր կգնար: Սերժ
Աշխարհի վերջը կլիներ: Միքայել
Եթե արևը արձակուրդ գնա, ո'չ լուսինը կլինի, ո´չ էլ արևը, որովհետև արևն է լուսնին լույս տալիս: Սարգիս

Ինչ կլիներ, եթե լուսինը ցերեկը դուրս գար:
Արևախառը լուսին կլիներ: Լևոն
Առավոտյան կքնեինք գիշերը կարթնանայինք: Արաքս
Անընդհատ գիշեր ցերեկ կլիներ: Արտակ
Շատ լույս կլիներ: Արեգ
Լուսինը կվառվեր: Սարգիս

Ինչ կլիներ, եթե լուսինը քնած մնար:
Ե'վ ցերեկը, և' գիշերը արև կլիներ: Հովիկ
Արևն իր լույսը կշատացներ ու լուսնի փոխարեն էլ լույս կտար:
Ամբողջ օրը լույս կլիներ և մարդիկ չէին կարող քնել: Արեգ

Դրանից հետո երեխաները հորինեցին պատմություններ «Արևոտ գիշերը և լուսնոտ ցերեկը» վերնագրով: Ներկայացնում եմ այդ պատմություններից երկուսը:

Լուսնոտ ցերեկն ու արևոտ գիշերը
Կար- չկար Օլիմպիադայի մի չեմպիոն կար: Նա բոլոր սպորտաձևերում հաղթել էր: Մի օր նա դուրս եկավ բաց տիեզերք և որոշեց իր ուժը փորձել: 
Երբ գիշեր էր լինում, նա արևին հրում էր դեպի երկիր, և երկնքում արև էր լինում, իսկ երբ ցերեկ է լինում, նա լուսինն է հրում դեպի երկիր, և ցերեկով երկնքում լուսինն է հայտնվում: Նրա ուժը չի էլ պակասում: Խեղճ մարդիկ չեն հասկանում, թե ինչու է այդպես լինում: Եվ այդպես շարունակվում է, մինչև մի օր չեմպիոնը հոգնում է արևին ու լուսնին գլորելուց: Այդ օրվանից ամեն ինչ ընկնում է իր տեղը:
ԱրեգՂալամքարյան

Աստղոտ ցերեկն ու արևոտ գիշերը
Մի օր Արևը շատ էր հոգնել և խորը քուն էր մտել: Արևածագի ժամն էր, լուսինը պետք է հեռանար, իսկ Արևը չէր գալիս ու չէր գալիս: Դու մի ասա Արևը քնած է մնացել:
Լուսինը խղճաց նրան ու չարթնացնեց: Նա աստղերի հետ որոշեց մի քիչ էլ մնալ և փոխարինել Արևին: Նրան ինչքան ուժ ունեին հավաքեցին և ավելի ուժեղ լուսավորեցին օրը: Մարդիկ արթնացան և շատ զարմացան առավոտով երկնքում աստղ ու լուսին տեսնելով: Երեկոյան Արևն արթնացավ, արդեն մայրամուտի ժամն էր, բայց հիմա էլ Լուսինն էր քնել ուզում, և Արևը ստիպված ամբողջ գիշեր երկնքում մնաց` Լուսնի փոխարեն: Այդ օրվանից նրանք որոշեցին քնով չնկնել և օրվա կանոնները չխախտել:
Սարգսյան Հովհաննես

Որոշ ժամանակ այս թեմայով աշխատելուց հետո, տեսնելով երեխաների հետաքրքրությունը և աշխուժությունը որոշեցի պատրաստել խաղ-վիկտորինա:

Ինչո՞վ եմ կարևորում այս դասը:

• Այն օգնում է հետաքրքիր կազմակերպելու թեմայի ամփոփումը:
• Խմբային աշխատանք կազմակերպելու մեծ հնարավորություն է ընձեռում:
• Երեխաներին մղում է հետազոտական աշխատանքի։

Այս խաղ-վիկտորինան մեծ հաջողություն ունեցավ իմ դասարանում (3-րդ դասարան):
Երեխաներն աշխատել են խմբերով: Հարցը բացվում էր էլեկտրոնային գրատախտակին, խմբերը կարդում էին հարցը, միասին քննարկում, ընտրում ճիշտ տարբերակը և թղթի վրա գրում իրենց ընտրած տարբերակը: Բոլոր խմբերի պատասխանները վերցնելուց հետո ես կանչում էի որևէ խմբից մի հոգու և խնդրում էի սեղմել իրեց ընտրած տարբերակի վրա: Արդյունքը անմիջապես երևում էր:

Ամենակարևորն այն էր, որ իմ աշխույժ և անհամբեր երեխաներից և ոչ մեկն առանց խմբի ընկերների հետ քննարկելու ոչինչ չէր գրում, ոչ մեկը միանձնյա որոշումներ չէր կայացնում: Այս դեպքում կարևոր էր նաև այն պայմանը, որ խմբերը պետք է պատասխանը ոչ թե բարձրաձայն ասեին,այլ`  գրեին: Դասն ընթացավ հետաքրքիր, աշխույժ, բայց անաղմուկ:Անկեղծ ասած` երեխաների խնդրանքով մեկ ամիս հետո մենք կրկնեցիք այս դասը: Ոգևորությունը նույնն էր:
Խաղի արդյունքներից մեկն էլ այն եղավ, որ երեխաներից մեկը` (Արեգ Ղալամքարյանը) կազմեց նմանատիպ մի խաղ` կենդնիների վերաբերյալ: Նա  գտել էր կենդանիների մասին հետաքրքիր տեղեկություններ, կազմել էր հարցեր և պատրաստել էր շատ հետաքրքիր աշխատանք:

Մենք նրա կազմած խաղ-վիկտորինան նույնպես դարձրինք դասի նյութ: Վերջում ուզում եմ նշել, որ առանց էլեկտրոնային  գրատախտակի պարզապես հնարավոր չէր լինի այսպիսի դաս կազմակերպել: