Վարդան Պետրոսյան (9-րդ դասարան)

Սովորողների ինքնուրույն աշխատանքը որպես դասապրոցեսի կազմակերպման հիմք

Սովորելու տարբեր ձևեր կան, և մեր ուսուցիչները դասերի ժամանակ դիմում են բազմապիսի հնարքների մեզ նոր գիտելիքներ հաղորդելու համար: Բայց ամենաարդյունավետը իմ կարծիքով, ինքնուրույն աշխատանքով ձեռք բերված գիտելիքներն են, քանի որ դրանք երբեք չեն մոռացվում: Դասապրոցեսում աշակերտների ինքնուրույն աշխատանքի ծավալի և բնույթի առումով մեր ֆիզիկայի դասերը էապես տարբերվում են մնացած բոլոր դասերից: Մյուս դասերի ընթացքում նույնպես կատարում ենք տարբեր տեսակի ինքնուրույն առաջադրանքներ, սակայն դրանք առանձին դրվագներ են: Ֆիզիկայի դասերը ամբողջությամբ կառուցված են աշակերտների ինքնուրույն աշխատանքի վրա: Լինում են դեպքեր, երբ ուսուցիչը դադարեցնում է բոլորի աշխատանքը ինչ-որ կարևոր բան մեկնաբանելու նպատակով: Բայց դրանք շատ հազվադեպ են:

Հայտնի է, որ ֆիզիկան փորձարարական գիտություն է, և ֆիզիկական օրենքների մեծ մասը ստացվում են փորձերի միջոցով: Այս կարևոր դրույթը ևս հաշվի է առնված ֆիզիկայի դասերի կազմակերպման ժամանակ: Ֆիզիկայի դասերը մենք անցկացնում ենք ուսումնական լաբորատորիաներում, որտեղ կան սարքավորումներ անհրաժեշտ փորձերը կատարելու համար: Դասերը կազմակերպվում են փոքր խմբերով (մեր խմբում 13 աշակերտ է): Նշեմ, որ սարքերը դասավորված են բաց պահարաններում, և ազատ կարող ես փնտրել ու վերցնել այն ամենը, ինչ քեզ անհրաժեշտ է տվյալ փորձը կատարելու համար: Այս տարի դասերի զգալի մասը անցկացնում ենք համակարգիչների և էլեկտրոնային գրատախտակի օգնությամբ, որը սակայն չի փոխում դասի բնույթը: Բոլոր համակարգչային առաջադրանքները և օգտագործվող էլեկտրոնային նյութերը ընտրված են լինում բացառապես ինքնուրույն աշխատանքի համար: Հաճախ համակարգչով կատարում են վիրտուալ փորձեր, որոնք հետո իրականացնում ենք իրական սարքերի օգնությամբ:
 
Դասերի կազմակերպման հիմքը մեզ տրվող առաջադրանքներն են: Ուսման պրոցեսում դրանք փոխարինում են դասագրքին: Բայց դրանց միջև կա շատ էական տարբերություն: Դասագրքում բերված են պատրաստի, ապացուցված ճշմարտություններ: Շարադրանքը պատմողական բնույթ ունի, երկար- բարակ տեքստեր են: Համաձայնեք, որ այդպիսի նյութը կարդալը ձանձրալի է ու անհետաքրքիր: Չես կարողանում երկար կարդալ և արդյունքում քիչ բան ես սովորում: Ցավոք, դասագրքերի մեծ մասը հենց այդ ոճով են գրված: Առաջադրանքները այլ բովանդակություն ունեն: Դրանք ծավալով անհամեմատ մեծ են, քան տվյալ հարցին վերաբերվող դասագրքային նյութը: Օրինակ, վերջերս ուսումնասիրում էինք «Մարմնի կշիռ» թեման, որը դասագրքում կես էջ տեղ է զբաղեցնում: Ես հասել եմ համապատասխան առաջադրանքի 18-րդ էջը, և դա դեռ վերջը չէ: Առաջադրանքներում չեք գտնի պատրաստի գիտելիքներ: Դրանք ավելի շատ նման են խելացի ուղեկցողի, որը նախանշում է այն նպատակը, որին պետք է հասնես, երբեմն ցույց է տալիս անհրաժեշտ քայլերը, բայց ավելի հաճախ անում է հարցադրումներ, որպեսզի ինքդ ընտրես առաջընթացի ճանապարհը: Առաջադրանքներում ընդգրկված հարցերը և խնդիրները բարդ չեն, բայց փոխկապակցված են` մի հարցի պատասխանը օգնում է գտնել հաջորդ հարցի պատասխանը, մի խնդրի լուծումը նախապատրաստում է հաջորդ խնդրի լուծումը : Շատ կարևոր է, որ օրենքները, բանաձևերը, հասկացությունները անհրաժեշտ պահին «հուշվում» են, բայց նորից հատուկ ձևակերպված հարցերի, խնդիրների կամ սխեմաների տեսքով: Սա հնարավորություն է տալիս սովորածը կրկնելու բազմաթիվ անգամներ:
 
Դասագրքում եղած փորձերի մեծ մասը (որքան որ անցել ենք) նախատեսված են արդեն սովորած, այսինքն՝ հայտնի որևէ փաստ ստուգելու համար: Առաձադրանքներում եղած փորձերը նրա համար են, որ աշակերտը նոր, իրեն անհայտ արդյունք ստանա: Այսպես օրինակ, երբ ուսումնասիրում էինք հավասարաչափ արագացող շարժումը, մենք փորձերի օգնությամբ ստացանք այդ շարժման դեպքում մարմնի անցած ճանապարհը հաշվելու բանաձևը`: Դասագրքում բանաձևը բերվում է պատրաստի տեսքով և առաջարկվում է այն ստուգել փորձով: Կարծում եմ՝ առաջին ճանապարհն ավելի հետաքրքիր է: Առաջադրանքներով սովորելը շատ արդյունավետ է ու հետաքրքիր: Դրանք հնարավորություն են ստեղծում աշակերտին ինքնուրույն գիտելիքներ կուտակել:

Շատ կարևոր է խոսել դասի ժամանակ դասարանում տիրող մթնոլորտի մասին: Դասարանում ոչ ոք ամենագետ չէ (նույնիսկ ուսուցիչը), և յուրաքանչյուր աշակերտ փնտրում է նոր գիտելիքներ: Երբ ինչ-որ մեկը դասով չի զբաղվում, նա մյուսներին չի կարող խանգարել, որոնք հանգիստ շարունակում են իրենց աշխատանքը: Այդպիսով պահապանվում է դասի հետազոտական, ստեղծագործական մթնոլորտը: Աշակերտը ինքն է ընտրում սովորել, թե չսովորել, չկա պարտադրող: Դասի ժամանակ լարված չես, աշխատում ես ազատ ու անկաշկանդ: Ինձ համար շատ կարևոր է դասի ընթացքում ուսուցչի և աշակերտի համագործակցության ձևը: Ուսուցիչը նստած է լինում կողքիդ, խոսում է միայն քեզ հետ: Ազատ կարողանում ես արտահայտել մտքերդ առանց սխալվելուց վախենալու: Ես նկատել եմ, որ այդպիսի քննարկումների ընթացքում, անկախ ֆիզիկայից, սովորում եմ բանավիճել, մտքերս տրամաբանորեն շարադրել, երբեմն չհամաձայնել ուսուցչի պնդումների հետ: Համոզված եմ, որ այլ պայմաններում նշված որակները դժվար թե ձևավորվեն: Բացի այս ամենից դասարանում կա ընկերոջ օգնությանը դիմելու հնարավորություն: Հաճախ ինձ են դիմում, և դա սովորածս ուրիշին բացատրելու և արդյունքում քննարկվող հարցը ավելի լավ հասկանալու լավ առիթ է:
 
Գուցե ինձ չհաջողվեց ամբողջությամբ ներկայացնել ֆիզիկայի մեր դասերը, բայց փորձեցի շարադրել այն ամենը, ինչը ինձ համար ես կարևոր եմ համարում: